Хөкөм

Ислам Ислам тарихы

Иман шарттары

Тәүхид Фәрештәләр Китаптар Пәйғәмбәрҙәр Яуап көнө Тәҡдир

Исламдың биш нигеҙе

Шәһәҙәт Намаҙ Ураҙа Зәкәт Хаж

Шәхестәр

Мөхәммәт Ислам пәйғәмбәрҙәре Сәхәбәләр Хәлифәләр

Хөкөм (ғәр. حُكْم‎ — ғаҡыл, ҡарар‎; рус. Хукм) — ислам термины, уның нигеҙендә ғаҡыл һәм абруйлы күрһәтмәне күҙаллау ята^[1]. Ислам хоҡуғында (фиҡһ) хөкөм тип кешенең ҡылыҡтарын рөхсәт ителгән позициянан баһалау атала. Хөкөм терминологияһы Ҡөрьәндең «харам-хәләл» дихотомияһына һыймай һәм ислам фекеренең артабанғы үҫеше һөҙөмтәһе булып тора^[2].

Хөкөмдөң түбәндәге төрҙәре бар:

1. Әхкәм әл-хәмсә. Фиҡһ буйынса әҙәбиәттә кеше ҡылығы уларҙың рөхсәт ителеү позицияһынан биш дәрәжәгә бүленгән:
   1. мотлаҡ (фарыз, важиб)
   2. тәҡдим ителгән һәм хупланған (сөннәт, мөстәхәб,мәндүб)
   3. дөйөм рөхсәт ителгән һәм нейтраль (мөбәх, жаиз)
   4. шелтәле (мәкруһ)
   5. тыйылған(харам, мәҙһүр)^[1].
2. Илаһи ғаҡыл. Ҡөрьәндә хөкөм һүҙе Илаһи ғаҡыл^[3] йәки Аллаһтың язаһынан (ҡарарынан) ҡурҡыу мәғәнәһенә эйә^[4]. Был осраҡта Илаһи ғаҡыл Ҡөрьән һәм Сөннәт күрһәтмәләрен үҙ эсенә ала, шуның өсөн уларҙы үтәү фарыз. Бындай хөкөм фәтүә сығарыу нигеҙе булыуы мөмкин ^[1].
3. Билдәләмә йәки күрһәтмә. Хакимдың йәки абруйлы кешенең уға буйһонған кешеләр өсөн мотлаҡ булған күрһәтмәһе^[1].
4. Хүкм әл-ижтиһади. Хоҡуҡи мәсьәлә буйынса хоҡуҡи сығанаҡтар нигеҙендә әҙерләнгән ҡарар йәки әр-раий (ирекле фекерләү)^[1].
5. Логик фекерләү. ҡыястың дөйөм формулаһында логик фигураның бер өлөшө^[1].
6. Дөйөм ҡағиҙә йәки билдәләмә. Фәнни әҙәбиәттә хөкөм термины ҡағиҙә йәки билдәләмә мәғәнәһендә киң ҡулланыла, мәҫәлән, «Идара итеү ҡағиҙәләре» (әл-Әхкәм ас-солтания)^[1].

• Боголюбов А. С. Хукм // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 282. — 315 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-016941-2.
• Ḥukm // Encyclopaedia of Islam. 2 ed. — Leiden : E. J. Brill, 1960—2005. (түләүле)
• Maverdii constitutiones politicae. Ex recensione M. Engeri Accedunt adnotationis et glossarium. — Bonnae, 1853.
• М. Таки аль-Хаким. аль-Усуль аль-амма лиль-фикх аль-мукаран. — Бейрут, 1963. — С. 321.
• Joseph E. Lowry. Encyclopaedia of the Qurʾān / Jane Dammen McAuliffe (ed.). — Brill, 2006.

Был ислам тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ.