بیوجوغرافیا
 | بۇ یازی بیر یتیم مقاله‌دیر؛ یعنی هئچ صفحه‌نین بۇ مقاله‌یه باغلانتی‌سی یوْخدور.
|
بیوجوغرافیا – یئر کوره‌سین‌ده موختلیف بیوسنوزلارین، بیرده حئیوان، بیتکی، گؤبلک و میکرو اوْرقانیزملرین (نؤع، جینس و ب. تاکسونومیک بؤلمه‌لارین) یاییلماسی و پایلانماسی قانوناویغونلوقلاری حاقیندا علم. بیوجوغرافیا بیوسفر حاقیندا علملردن بیری اوْلوب ترکیبینه زووجوغرافیا و بوتانیکی جوغرافیا (فیتوجوغرافیا) داخیل‌دیر.
بیوجوغرافیانین مۆختلیف بؤلمه‌لرین‌ده اوْرقانیزم و بیوسنوزلارین جوغرافی پروبلملری اؤیرنیلیر. بئله کی، آرولوژی بیوجوغرافیا مۆختلیف نؤعلرین یاییلماسینی، آرال داخیلین‌ده اوْنلارین پایلانماسینی اؤیره‌نه‌رک الده اوْلونان نتیجه‌لره اساساً خریطه‌لر ترتیب ائدیلیر. بؤلگه بیوجوغرافیا فلوریستیک و فاونیستیک رایونلاش‌دیرما ایله مشغول اوْلور. اکولوژی بیوجوغرافیا بیوکوتله‌نی، بیولوژی محصولدارلیغی تدقیق ادیر. بیوجوغرافیا بیتکی اؤرتویو و هیوانات عالمینین محافظه‌سی و سمره‌لی ایستیفاده‌سی، مدنی فیتوسنوزلارین یارادیلماسی، حئیوان و بیتکیلرین ایقلیملشدیریلمه‌سی اوزره آپاریلان ایشلرین نظری اساسی حساب اوْلونور.
بیوجوغرافیا "عمومی یرشوناسلیغین" ترکیب حیصّه سی اوْلوب، یئر قابیغینین مۆختلیف کومپوننتلرینی اؤیره‌نن گومورفولوژی، ایقلیمشوناس‌لیق، هیدرولوژی، اوْکانولوژی، بیولوژی، تاریخی ژئولوژی ایله سیخ علاقه‌یه مالیک‌دیر. آیری-آیری اوْرقانیزملرین، بیتکی اؤرتویو و هیوانات عالمینی تشکیل اد‌ن قروپلارین یاییلما قانوناویغونلوقلارینی اطراف‌لی آراش‌دیرماق آماچله رلیفین، ایقلیمین، سو، هاوا و یئر قابیغینین اوْرقانیزملرین حیاتین‌دا رولونو بللی اتمه‌دن پلانت‌ده بیوسنوزون جوغرافی یاییلما قانونلارینی اساسلان‌دیرماق مۆمکون اوْلمازدی.
دیگر علملرله مؤ قایسه‌ده بیوجوغرافیا جاوان اوْلسا دا کچه‌ن آز واخت عرضینده آرتیق بیلم ده و تدریس‌ده اهمیت‌لی درجه‌ده اؤز یئرینی توتموش‌دور. بیوجوغرافیا جوغرافیا، بیولوژی و اکولوژی علملرینین موفقیّتلرینی اؤزون‌ده عکس اتدیرمکله جانلیلارین یاییلماسی، اینکیشافی و اطراف موحیطله قارشی‌لیق‌لی علاقه‌لری حاقیندا علمی و پراکتیکی باخیم‌دان اهمیت‌لی معلوماتلار توْپ‌لوسون‌دان عبارت‌دیر.
لاکین بیوجوغرافیانین اساس آماچ اوْرقانیزملرین مورفولوژیسینی، سیستماتیکاسینی و فیزیولوژیسینی اؤیره‌نمک‌دن عبارت اوْلماییب، بیوسفرین آیری-آیری حیصّه لرین‌ده اوْرقانیزملرین جوغرافی یاییلما قانوناویغونلوقلارینی آراش‌دیرماقلا یاناشی، بیتکی اؤرتویو و هیوانات عالمینین آیری-آیری فردلرینین اطراف موحیطله قارشی‌لیق‌لی علاقه‌لرینی تدقیق اتمک‌دن عبارت‌دیر. بئله یاناشما ینی عمومی بیوجوغرافی قانوناویغونلوقلارین آشکار ادیلمه‌سینه ایمکان یارادیر. یالنیز بیوجوغرافی آراشدیرما یوْل لاری جوغرافی محصولدارلیق، پلانت‌ده جانلی ماده‌لرین عمومی کۆتله‌سی، اوْرقانیزملرین و اوْنلارین قروپلارینین مۆعاصیر یاییلما سببلری، قورونون بیوجوغرافی بؤلگوسو پرینسیپلری، بیوجوغرافی بؤلگه لارین سرحدلرینین تعیینی، بیوتیک موناسیبتلرین جوغرافی خصوصیتلری، مۆختلیف جوغرافی شرایط‌ده بیوم و بیوتایا آنتروپوگن تأثیر کیمی پروبلملری تدقیق اتمه‌یه ایمکان ورر.
گؤستریله‌ن نظری مسئله‌لرله یاناشی بیوجوغرافیانین علمی-پراکتیکی باخیم‌دان بؤیوک اکولوژی-ایقتیصادی اهمیته مالیک تطبیقی ساحه‌لری ده مؤوجوددور. آشاغی‌دا گؤستریله‌ن پراکتیکی مسئله‌لرین حلین‌ده بیوجوغرافیا هللدیجی رول اوْیناسا دا مۆختلیف پروفیل‌لی متخصصلرین ایشتیراکی چوْخ واجیب‌دیر:
بللی جوغرافی شرایط‌ده نؤعلرین پوپولیاسییالارینین حیات قانونونا اساس‌لانان بیتکی و حئیوان احتیاطلارین‌دان سمره‌لی ایستیفاده؛ اینسانلاردا یارانمیش نوخوشلوقلری تؤره‌دن جانلی طبیعت عامیللرینی تحلیل ادیب آراش‌دیرماقلا اینسان ساغلام‌لیغی اۇغرون‌دا موبارزه‌نین تشکی‌لی؛ کیفایت قدر واختا قناعت اتمه‌یه و ایقتیصادی سمره‌یه مالیک نؤعلرین قورولوشونا، دینامیکاسینا و ترکیبینه اساس‌لانان ایندیکاتورلوق خصوصیتین‌دن آختاریش-کشفیات ایشلرین‌ده ایستیفاده؛ داغ-معده‌ن ایشلری پروسسین‌ده پوزولموش ساحه‌لرین رکولتیواسییاسی؛ ضررلی حئیوانلارلا و آلاق بیتکیلری ایله موباریزه آپارماقلا طبیعی و صونعی قروپلاردا مهسولدارلیغین آرتیریلماسی؛ ساحه‌لرین، مشه‌لرین و باغلارین یۆکسک مهسولدارلیغا مالیک اوْلمالاری اۆچون پراکتیکی باخیم‌دان سمره‌لی تکلیفلرین حاضیرلانماسی و تطبیقی؛ آیری-آیری نؤع و قروپلارین قورونوب ساخلانمام‌سی آماچله طبیعتی محافظه‌نین تشکی‌لی بیوجوغرافیانین اساس پروبلملری‌دیر.
بیوجوغرافیا – اوْرقانیزم قروپلارینین و اوْنلارین آیری-آیری کومپوننتلرینین جوغرافی یاییلماسی و مسکونلاشماسی حاقیندا علم‌دیر. باشقا سؤزله – بیوجوغرافیا پلانتین بیتکی اؤرتویو و حئیوانلار عالمینی اؤیره‌نمکله یاناشی، نؤعلرین و اوْرقانیزملرین دیگر تاکسونومیک بؤلمه‌لارینین جوغرافی یاییلما قانوناویغونلوقلارینی تدقیق ادیر. بیوجوغرافیا – ایحاطه دایره‌سی ایلده‌ن-ایله گئنیشله‌نن سدد علملرین‌دن بیری‌دیر. اوْنون اساس آماچ جوغرافیا، اکولوژی و بیولوژی آراسینداکی علاقه‌لری علمی اساسلارلا ایضاح اتمک‌دن عبارت‌دیر. بیلم ده بیوکیمیا-بیولوژینی کیمیا، گوکیمیا-ژئولوژینی کیمیا، گوفیزیکا-ژئولوژینی فیزیک ایله علاقه‌له‌ن‌دیره‌ن سدد فن لری مؤوجوددور. بیوجوغرافیا اساساً اوْرقانیزملرین قروپلارینی و جوغرافی یاییلماسینی اؤیرندیین‌دن ایکی اساس علم ساحه‌سینین – جوغرافیا (جوغرافی یاییلما) و بیولوژی – (اوْرقانیزملرین یاییلماسی) بیرلیین‌ده فورمالاشیر.
بیوجوغرافیا، بیر طرف‌دن یئرین رلیف فوْرمالاری حاقیندا علم ساحه‌سی اوْلان – گومورفولوژی، قورو و اوقیانوس سولاری ایله مشغول اوْلان – هیدرولوژی، دونیانین ایقلی‌می حاقیندا علم اوْلان – ایقلیمشوناس‌لیقلا، توْرپاق حاقیندا علم ساحه‌سی اوْلان – توْرپاقشوناس‌لیقلا علاقه‌یه مالیک اوْلدوغو اۆچون عمومی فیزیکی جوغرافیانی، دیگر طرف‌دن اوْرقانیزملر اکولوژیسی، سیستماتیکاسی و فیزیولوژیسی ایله علاقه‌یه مالیک اوْلدوغون‌دان بیولوژینین بیر چوْخ ساحه‌لرینی اؤزون‌ده بیرلشدیریر.
بلکی، بیوجوغرافیانی بیولوژینین بیر حیصّه سی کیمی - جوغرافی بیولوژییا (اوْرقانیزملرین جوغرافی یاییلماسینی تدقیق اد‌ن حیصّه ) و بیولوژی جوغرافیایا (بللی اراضی و آکواتورییانین بیتکی و هیوانات عالمینی تدقیق اد‌ن حیصّه ) آییرماق علمی باخیم‌دان اساس‌سیزدیر. بیوجوغرافیا ایکی علم ساحه‌سینی سرهددینی بیرلش‌دیره‌ن و بۇ علم ساحه‌لرینی علمی و اکولوژی باخیم‌دان علاقه‌له‌ن‌دیره‌ن سدد فنی‌دیر. مۆختلیف جوغرافی بؤلگه لارین بیتکی اؤرتویو و هیوانات عالمینی، فاونا و فلوراسینی تدقیق اتدیی اۆچون بؤلگه بیوجوغرافیا بؤلگه جوغرافیا بیلیمینه لازی‌می ماده لر وریر. بۇ باخیم‌دان بیوجوغرافیا دونیانین و بؤلگه لارین فیزیکی جوغرافیاسینین تدقیقین‌ده اساس‌لی رول اوْیناییر.
بیولوژی علملرین‌دن بیوجوغرافیایا قیسمه‌ن یاخین اوْلانی اکولوژی و بیوسنولوژیدیر. اکولوژی - بیوجوغرافیانین اساس ایستیقامتینی بللی اد‌ن علم ساحه‌لرین‌دن بیری اوْلوب، اوْرقانیزملرله موحیطین قارشی‌لیق‌لی موناسیبتینی تدقیق ادیر. بیوجوغرافیانین موحیطله اوْرقانیزملر آراسینداکی مۆبادیله‌نین گدیشینی آراش‌دیران ساحه‌سی اکولوژی بیوجوغرافیا آدلانیر. بیوجوغرافیانین بۇ بؤلمه‌سین‌ده اوْرقانیزملرین یئر کوره‌سینین مۆختلیف بؤلگه لارین‌دا اطراف موحیط عامیللرینین تأثیری نتیجه‌سینده بیر-بیرین‌دن فرق‌لی خصوصیتلری اؤیرنیلیر. بیوسنولوژی-بیوجوغرافیایا قروپلارین دینامیکاسی و قورولوشو حاقیندا معلوماتلار وره‌ن اوْرقانیزملر قروپلاری حاقیندا علم‌دیر. آلینان بۇ معلوماتلار اساسین‌دا بیوجوغرافیا قروپلارین جوغرافی موختلیفلیینی تحلیل ادیر، اوْنلارین جوغرافی یاییلما قانوناویغونلوقلارینی مویینلشدیریر.
بیوجوغرافیانین پراکتیکی اهمیتی
[دَییشدیر]
بیوجوغرافیا چوخساهه‌لی پراکتیکی اهمیته مالیک‌دیر. طبیعی بیتکی اؤرتویو و هیوانات عالمی کیمی قیمت‌لی سروتلردن بیوجوغرافی بیلیکلره مالیک اوْلمادان سمره‌لی ایستیفاده ائتمک مۆمکون دییل‌دیر. اینسان حیاتینین نورمال اینکیشافینین اساس تأمینات‌چیلارین‌دان اوْلان بیتکی و حئیوانلار یئر کوره‌سین‌ده غیری-برابر پایلانمامیش‌دیر. مۆختلیف بؤلگه لاردا یاییلمیش بیتکی و حئیوان خام اوْلدوغو اۆچون اوْنلاردان ایستیفاده جوغرافی و بیولوژی باخیم‌دان الوریش‌لی شرایط‌ده اوْلمالی‌دیر. بۇ خام‌دان ایستیفاده نورماسینی بیلمه‌دن اوْنون پلان‌سیز ایستیسماری خام بازاسینین کورلانماسینا، حتی بیوکوتله‌نین تماماً محو اوْلماسینا سبب اوْلا بیلر. اهمیت‌لی بیتکی و حئیوانلارین جوغرافی پایلانماسینی، اوْنلارین ایللیک دینامیکاسینی، بؤلگه لار اوزره سایینی و ایستیفاده دؤورونون دوامیت مدتینی بیلمه‌دن اوْنلاردان سمره‌لی ایستیفاده ائتمک اوْلماز.
حاضیردا بیر چوْخ بیتکی و حئیوان تۆره لری آزالدیغین‌دان اوْنلار نادر و نس‌لی کسیلمک‌ده اوْلان نؤعلر کیمی بینلخالق قیرمیزی کیتابا داخیل ادیلمیش‌دیر.
چوْخ‌لو میقداردا بیتکی و حئیوان تۆره لری نیظام‌سیز ایستیفاده نتیجه‌سینده دونیادان سیلینیب. بئله حاللارین تکرار اوْلونماماسی اۆچون اوْنلارین محافظه‌سینی تشکیل ائتمک گونون اساس طلبی‌دیر. بۇ مقصدله نادر حئیوانلارین اوْولانماسی، نادر بیتکیلرین ییغیلماسی قاداغان ادیلمیش، بیوجوغرافی قانونا اساس‌لانان اوْپتیمال شرایطین ساخلانماسی تشکیل ادیلمیش، ییرتیجی حئیوانلارین آرتیمینا نظارت قۇیولموش و اوْرقانیزملرین آرال داخیلین‌ده نورمال اینکیشافینی تامین ائتمک اۆچون دؤولت سوییه‌سینده مۆختلیف قرارلار قبول ادیلمیش‌دیر.
بیوجوغرافی بیلیکلر تطبیق اتمه‌دن اینسان ساغلام‌لیغی اۇغرون‌دا موباریزه آپارماق مۆمکون دییل.
ایستینادلار
[دَییشدیر]