Avraam Linkoln

Avraam Linkoln
ing. Abraham Lincoln
ABŞ nümayəndəsi[d]
4 mart 1847 – 4 mart 1849
ABŞ Prezidenti
4 mart 1861 – 15 aprel 1865
Əvvəlki	Ceyms Byukenen
Sonrakı	Endrü Conson
Amerika Birləşmiş Ştatlarının seçilmiş prezidenti[d]
6 noyabr 1860 – 4 mart 1861
Əvvəlki	Ceyms Byukenen
Sonrakı	Uliss Qrant
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	12 fevral 1809(1809-02-12)[1][2][…]
Vəfat tarixi	15 aprel 1865(1865-04-15)[1][3][…] (56 yaşında)
Vəfat səbəbi	güllə ilə başına vurma[d]
Partiya	ABŞ Respublikaçılar Partiyası (1854–1865), Viqlər Partiyası (ABŞ) (1834–1854)
Fəaliyyəti	siyasətçi, vəkil, dövlət xadimi, fermer, zabit, yazıçı
Həyat yoldaşı	Meri Todd Linkoln (1842–1865)[4]
Uşaqları	4[5] (Robert Tod Linkoln, Uilyam Linkoln daxil olmaqla)
Dini	Baptizm
Hərbi xidmət
Qoşun növü	İllinoys Milli Qvardiyası[d]
Döyüşlər	Qara qartal döyüşü[d], ABŞ Vətəndaş müharibəsi
Rütbəsi	kapitan[d]
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bu məqalə ABŞ tarixinə aiddir
Amerika Birləşmiş Ştatları tarixi
Dövrlərə görə İbtidai dövr və Kolumbaqədərki dövr 1607-ci ilə qədər Müstəmləkə dövrü 1607–1765 1776–1789     Amerika inqilabı 1765–1783     Konfederasiya dövrü 1783–1788 1789–1815     Federalist dövr 1788–1801     Cefferson dövrü 1801–1817 1815–1849     Yaxşı hisslər dövrü 1817–1825     Cekson dövrü 1825–1849 1849–1865     Vətəndaş müharibəsi 1849–1865 1865–1917     Yenidənqurma dövrü 1865–1877     Qızıla bürünmüş dövr 1877–1896     Proqressiv dövr 1896–1917 1917–1945     I Dünya müharibəsi 1917–1918     Kükrəyən iyirmilər 1918–1929     Böyük böhran 1929–1941     II Dünya müharibəsi 1941–1945 1945–1964     II Dünya müharibəsindən sonrakı dövr 1945–1964     Vətəndaş hüquqları dövrü 1954–1968 1964–1980     Vətəndaş hüquqları dövrü 1954–1968     Vyetnam müharibəsi 1964–1975 1980–1991     Reyqan dövrü 1981–1991 1991–2008     Soyuq müharibədən sonrakı dövr 1991–2008 2008-ci ildən     Müasir dövr 2008-ci ildən
Mövzulara görə Amerika əsri Antisemitizm Vətəndaş üsyanları Mədəniyyət Kino Musiqi Qəzet İdman Demoqrafiya İmmiqrasiya İqtisadiyyat Bankçılıq Education Higher education Flag Government Abortion Capital punishment Civil rights Corruption The Constitution Debt ceiling Direct democracy Foreign policy Law enforcement Postal service Taxation Voting rights Journalism Merchant Marine Military Army Marine Corps Navy Air Force Space Force Coast Guard Party Systems First Second Third Fourth Fifth Sixth Religion Social class Slavery Sexual slavery Technology and industry Agriculture Labor Lumber Medicine Railway
Qruplara görə African American Asian American Chinese American Filipino American Indian American Japanese American Korean American Thai American Vietnamese American European American Albanian American English American Estonian American Finnish American German American Irish American Italian American Lithuanian American Polish American Serbian American Hispanic and Latino American Mexican American Jewish American Middle Eastern American Egyptian American Iranian American Iraqi American Lebanese American Palestinian American Saudi American Native Americans Cherokee Comanche Women LGBT Gay men Lesbians Transgender people
Yerlərə görə Territorial evolution Admission to the Union Historic regions American frontier Manifest destiny Indian removal Regions New England The South The West Coast States AL AL AZ AR CA CO CT DE FL GA HI ID IL IN IA KS KY LA ME MD MA MI MN MS MO MT NE NV NH NJ NM NY NC ND OH OK OR PA RI SC SD TN TX UT VT VA WA WV WI WY Territories DC AS GU MP PR VI Cities Urban history Cities
Outline List of years Historiography Kateqoriya Portal
b m r

Avraam Linkoln (ing. Abraham Lincoln; 12 fevral 1809^[1][2][…] – 15 aprel 1865^[1][3][…]) — Amerika Birləşmiş Ştatlarının 16-cı prezidenti (1861–1865). ABŞ-nin iki hissəyə parçalanması və vətəndaş müharibəsi dövründə ölkəyə rəhbərlik etmiş, ABŞ-də quldarlığın ləğvini təmin etmişdir.

1832-ci ildə(23 yaşında) ABŞ Konqresinə seçkilərdə namizədliyini irəli sürmüş, lakin yetərli səs toplaya bilməmişdi.

1834-cü ildə(24 yaşında) bir daha namizədliyini irəli sürmüş və İllinoys ştatından Konqresin Nümayəndələr Palatasına üzv seçilmişdi.

1855 (46 yaşında) və 1858-ci (49 yaşında) illərdə Senata üzv olmaq üçün çalışsa da, hər 2 kampaniya uğursuzluqla nəticələnmişdir.

Onun 1861-ci (52 yaşında) ildə hakimiyyətə gəlməsi ilə eyni vaxtda quldarlığın tərəfdarı olan cənub ştatları Amerika Konfederativ Ştatları adı altında birləşərək ABŞ-nin tərkibindən çıxdıqlarını elan etmişlər. 4 il davam edən müharibə sonda ABŞ-nin qələbəsi ilə nəticələnmişdir. Bu qələbədən 6 gün sonra 15 aprel 1865-ci (56 yasinda) ildə Avraam Linkoln teatrda "Bizim Amerikalı əmioğlumuz" (Our American Cousin) tamaşasına baxarkən həmin teatrın aktyoru Con Uilks But tərəfindən qətlə yetirilmişdir. Bununla o, qətlə yetirilmiş ilk ABŞ prezidenti olmuşdur. Güllə atandan sonra Butt səhnəyə çıxaraq latınca "Sic semper tyrannis!" (tərcümədə: "Tiranların taleyi belədir"- cənub ştatı olan Vircinyanın şüarı) kəlməsini səsləndirmişdi.

Avraam Linkolnun dörd illik prezidentliyi ərəfəsində Vətəndaş Müharibəsi ilə yanaşı ailəsində çətinliklərlə üzləşməsi təsadüfi deyildi. Bir oğlunu erkən yaşlarında itirmiş Linkoln Ağ Evdə məskunlaşarkən digər üç oğlu arasında xeyli yaş fərqi var idi: Robert 17, Vilyam 10, Tomas isə 7 yaşında idi. Robert bu ərəfədə Harvard Universitetində təhsil alırdı və periodik olaraq valideynlərini ziyarət etmək üçün paytaxta qayıdardı. Ata Linkoln konservativ (Respublika) partiyanı təmsil etsə də, uşaqları və yoldaşına qarşı çox liberal yanaşırdı və uşaqları tam sərbəst şəkildə böyütməyin tərəfdarı idi. Bu isə xanım Linkolna çox narahat edirdi və bir neçə hallarda şikayətlərini eşitməyən ərindən Senatorların xanımlarına ünvanlanan məktublarda şikayətlənərdi. Hamının sevimlisi olan Vilyam 11 yaşında xəstəlikdən vəfat etməsi ailəyə ağır zərbə olmuşdu və üç il sonra atası da teatrda güllələnmişdir. Prezidentin ölümündən sonra Avraam Linkoln partnyoruna müsabiqə verən Mrs. Linkolnun sözlərinə əsasən ərinin işlə bağlə çətinliklərinə baxmayaraq ailəsinə münasibəti heç vaxt dəyişməzdi. Çox keçmədən Tomas da 18 yaşında ağciyər xəstəliyindən vəfat etdi. Universiteti bitirən Robert atasının vəfatından sonra cəbhədən geri dönmüş və anası ilə birlikdə Çikaqoya köçüb atasının yolunu davam etdirmişdir (Avraam Linkoln məşhur vəkil idi). Mary Harlanla evləndikdən sonra üç uşaq atası olan Robert özünü idarə edə bilməyən anasını 1875-ci ildə dəlixanaya məhkum etdirdi. Daha sonra hökumətdə mühüm vəzifə tutan Robert Prezident Ceyms Qarfildin və Prezident Vilyam Mak-Kinlinin sui-qəsdinin şahidi olur. Bununla mövcudluğunun prezidentlərə düşərli olmadığını müəyyən edir və iş həyatını tərk edərək ölümünə qədər (1926) atasının xatirələrini mühafizə etməyi qərar verir.

İlinoys Ali Məhkəməsində vəkillik karyerasına başlayan Linkoln, bir çox işdə uğurlu olaraq o dövrün ən uğurlu vəkilləri arasına girməyi bacardı. Linkolnun ən mühüm işi 1858-ci ildə bir cinayət olub. Linkolnun müvəkkili Vilyam "Duff" Armstronq, Ceyms Metzkeri öldürməklə günahlandırılırdı.1858 ildə müdafiə etdiyi məşhur Vilyam "Duff" Armstronq işiylə, hüquqşunaslığını da nümayiş etdi. Fərqli və o zamanlar nadir rast gəlinən bir taktika istifadə etmək vasitəsilə, təcrübə şahidlərinin yalan söylədiyini cütçü ilə sübut etdi. Linkoln, İllionis əyalətində keçirdiyi 23 illik hüquq həyatı boyu, 5.100-dən çox işdə vəkillik edib.

Əsas məqalə: Avraam Linkoln sui-qəsdi

4 il davam edən vətəndaş müharibəsi 9 aprel 1865-ci ildə Konfederasiyanın kapitulyasiyası ilə başa çatdı. Cənub zəncilərin ABŞ cəmiyyətinə inteqrasiyasına hazırlaşmalı idi. Müharibənin başa çatmasından 5 gün sonra-14 aprel 1865-ci il tarixində Ford teatrının səhnəsində qoyulan "Mənim amerikalı kuzenim" tamaşası zamanı cənub tərəfdarı olan aktyor Con Uilks But prezident lojasına daxil olaraq onun başına tapancadan güllə açmışdı. Güllə atandan sonra Butt səhnəyə çıxaraq latınca "Sic semper tyrannis!" (tərcümədə: "Tiranların taleyi belədir"- cənub ştatı olan Vircinyanın şüarı) kəlməsini səsləndirmişdi. Səhəri gün, saat 7:22də Avraam Linkoln öldürüldü.

Buttu Vircinya ştatında 26 aprel tarixində anbarda gizlənərkən tapmışdılar. Anbara dərhal od vurulmuş Butt silahlı şəkildə oradan çıxmışdı. Anbardan çıxan zaman onu boynundan ölümcül yaralamışdılar. Con Buttun son sözləri belə olmuşdu: "Anama deyin ki, mən vətənim üçün mübarizə apararaq həlak oldum."^[6]

• Vilyam Henri Harrison

Şəxs və ya bioqrafiya haqqında olan bu məqalə bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.