Abraham Lincoln

Abraham Lincoln
16de President van die Verenigde State
Ampstermyn	4 Maart 1861 – 15 April 1865
Voorganger	James Buchanan
Opvolger	Andrew Johnson
Geboortedatum	12 Februarie 1809
Geboorteplek	Hardin County, Kentucky
Sterftedatum	15 April 1865
Sterfteplek	Washington, D.C.
Eerste Dame	Mary Todd Lincoln
Politieke party	Republikein
Visepresident	Hannibal Hamlin (1861–1865) Andrew Johnson (1865)
Handtekening

Abraham Lincoln ['eɪbrəhæm 'liŋkən] (* 12 Februarie 1809 naby Hodgenville, Hardin County, tans: LaRue County, Kentucky; † 15 April 1865 in Washington, D.C.) het tussen 1861 en 1865 as 16de President van die Verenigde State van Amerika geregeer.

Hy was die eerste lid van die Republikeinse Party wat as staatshoof gefungeer het asook die eerste president wat in 'n politieke sluipmoord vermoor is. Ná sy oorwinning in die presidentsverkiesing van 1860 is hy in 1864 vir 'n tweede ampstermyn herkies. Abraham Lincoln was die 16e president van die VSA en is naas George Washington die land se vernaamste volksheld.

Dit was nie soseer sy bestuurs- en wetgewende vermoëns wat hom beroemd gemaak het nie, maar sy onvermoeide pogings om tydens die Amerikaanse Burgeroorlog (1860-1865) die eenheid (Unie) van sy land in stand te hou. Hy was 'n groot voorstander van die demokrasie en het slawerny in Amerika beëindig. Lincoln, wat 'n uiters eenvoudige agtergrond gehad het en sonder geleerdheid was, het hom tot die hoogste gesagsposisie opgewerk.

Sy presidentskap word as een van die beduidendstes in die geskiedenis van die VSA beskou. Die verkiesing van Lincoln, 'n uitgesproke teenstander van slawerny, het daartoe gelei dat aanvanklik sewe en later nog vier bykomende Suidstate, waar slawerny bedryf is, van die Unie afgeskei het. In die gevolglike burgeroorlog het Lincoln die oorblywende Noordstate tot oorwinning gelei, die Unie herstel en slawerny in die Verenigde State afgeskaf.

Onder Lincoln se administrasie het die Verenigde State tot 'n sentralistiese moderne nywerheidsland ontwikkel en is die basis vir die land se latere groei tot wêreldmoondheid in die 20ste eeu geskep. Tydens sy eerste ampstermyn het Wes-Virginië (20 Junie 1863) en Nevada (31 Oktober 1864) die 35ste en 36ste deelstate van die Verenigde State van Amerika geword.

Abraham Lincoln is op 12 Februarie 1809 in 'n houthut in Hodgenville, Kentucky, gebore as die seun van Thomas Lincoln, 'n arm boer. Toe Lincoln sewe jaar oud was, het die gesin na Spencer County in die destyds onherbergsame Indiana verhuis, waar hy sy vader moes help om die gebied leefbaar te maak.

Sy moeder, Nancy, is 'n jaar later oorlede. Sy vader is weer getroud en sy stiefmoeder, Sarah, het hom aangemoedig om te lees en sy kennis uit te brei. Deur die jare het Lincoln net vir kort periodes onderrig ontvang, sodat sy skoolopleiding altesaam sowat 'n jaar beloop het. In 1828 is hy gehuur om 'n platboomskuit met 'n vrag plaasprodukte na New Orleans te bring, waar hy kennis gemaak het met slawerny en met die oorvloedige leefwyse van die Suide.

Op sy tweede besoek aan New Orleans het hy diep onder die indruk gekom van die haglike slawetoestande in die Suide. Hy het hom voorgeneem dat hy die onreg sal regstel indien hy ooit die geleentheid daartoe sou kry. Die gesin het twee jaar later na 'n plasie by Decatur in die staat Illinois verhuis.

Lincoln was toe 21 en 'n gewilde storieverteller, wat sy geld verdien het as onder meer houtkapper, plaashulp en dekkneg op die vragskuite. Na 1831 was Lincoln winkelklerk, bevelvoerder van 'n kommando teen Black Hawk en sy Rooihuide ('n geveg het nooit plaasgevind nie) en vennoot in 'n winkelsaak, 'n ervaring wat hom diep in die skuld gedompel het.

Nadat hy homself in wiskunde onderrig het, was hy selfs assistent-landmeter en later ook posmeester. Terwyl hy sy brood op velerlei maniere verdien het, het hy in die regte begin studeer. Die groot liefde in Abraham Lincoln se lewe was Ann Rutledge en haar dood in 1843 was vir hom 'n groot slag. Hy is op 4 November 1842 met Mary Todd getroud. Vier seuns is uit die huwelik gebore. Een van hulle, Robert T. Lincoln, het later ambassadeur van die VSA in Groot-Brittanje geword. Hy is in Springfield, Illinois, begrawe.

Na 'n mislukte poging in 1832 om lid te word van Illinois se wetgewende vergadering, is Lincoln in 1834 tot voorsitter van die konserwatiewe Whig Party verkies. Die Whigs was 'n groep wat hoofsaaklik uit welgesteldes en intellektuele bestaan het.

'n Geskil oor die slawekwessie in Amerika was in dié jare reeds aan die gang. Die ryk katoenboere van die Suide, wat die meeste by slawearbeid baat gevind het, wou die status quo tot elke prys behou. Lincoln is in 1836, toe hy 27 jaar oud was, tot die balie toegelaat. Hy het hom in Springfield, die nuwe hoofstad van Illinois, gaan vestig en het hom daarna as een van die staat se voorste regsgeleerdes onderskei.

Die ervaring sou vir hom in die politiek van groot waarde wees. In 1847 is hy verkies tot lid van die Kongres in Washington, waar hy vanweë sy afkeur van die oorlog teen Mexiko aandag getrek het. Van ongeveer 1849 tot 1854 het Lincoln hom hoofsaaklik aan sy regspraktyk gewy. In 1855 het hy 'n stigterslid geword van die Republikeinse Party, wat teen slawerny gekant was.

In 1858, op 49-jarige leeftyd, het hy vir die eerste keer nasionaal bekend geword toe hy as kandidaat vir die Senaat in 'n reeks debatte met sen. Stephen A. Douglas (1830-1861) van Illinois betrokke geraak het. (Douglas en Lincoln het vantevore om die hand van Mary Todd meegeding.) Die debatte het gegaan oor die Kansas Nebraska Act of 1854, ingevolge waarvan slawerny in alle nuwe state moontlik gemaak is. Lincoln het hom onderskei as 'n boeiende redenaar wat sy saak teen slawerny duidelik en onomwonde gestel het.

Die debatte het gedeeltelik 'n rol gespeel in Lincoln se verkiesing tot die Republikeinse Party se presidentskandidaat in 1860. Na sy verkiesing tot president op 6 November 1860 het slawerny so 'n prominente geskilpunt geword dat 'n aantal Suidelike state in Februarie 1861 van die res van Amerika weggebreek en die Gekonfedereerde State onder leiding van pres. Jefferson Davis gevorm het. Die Gekonfedereerdes se optrede het daartoe gelei dat die Amerikaanse Burgeroorlog op 12 April 1861 uitgebreek het.

Lincoln was dus met die intrapslag leier van 'n verdeelde volk. Hy wou die afstigting onder geen omstandighede aanvaar nie en het terselfdertyd 'n gematigde standpunt oor slawerny ingeneem ten einde 'n kompromie tussen die Noordelike en Suidelike faksies te bewerkstellig. Sy posisie is bemoeilik deur 'n groep radikale burgers onder leiding van Selmon P. Chase (1808-1873), wat teen versoening met die Suide gekant was en die onmiddellike en landwye afskaffing van slawerny geëis het.

Onder druk van die groep het Lincoln in 1862 die Emansipasieproklamasie uitgevaardig wat slawe van 1 Januarie 1863 af in die Suide vrygestel het. Die deurslaggewende wet, naamlik die 13de amendement van die grondwet, is op 31 Januarie 1865 aangeneem. Die wet het slawerny in die hele VSA verbied en sowat vier miljoen slawe is uiteindelik daardeur bevry. Na die oorlog het radikale Republikeine die Suide oorstroom met anti-slawernypropaganda, die land verarm deur rooftogte en weinig bygedra tot die Negers se emansipasie.

As opperbevelhebber van die Unietroepe (die Noorde) het Lincoln nie geslaag nie, hoofsaaklik omdat hy die verkeerde generaals gekies het. Ook op wetgewende gebied het hy, benewens die anti-slawernywetgewing, niks belangriks geformuleer nie. Dit was deels te wyte aan botsings in sy kabinet (waarin Chase onder andere sitting gehad het) en aan die voortdurende oorlog. Politieke meningsverskille tussen gematigde en radikale Republikeine het selfs daartoe gelei dat 'n deel van die kabinet vir die presidentsverkiesing van 1864 op 'n ander kandidaat aangedring het.

Hoewel Lincoln sy presidentskap behou het, was daar sterk verwagtinge dat die Demokrate onder leiding van oud-genl. George B. McClellan (1826-1885) die verkiesing sou wen. Lincoln het op drie na al die Uniestate behou. Sy intreerede op 4 Maart 1865 asook sy toespraak by Gettysburg op 19 November 1863 het baie geslagte ná hom geïnspireer. Drie maande na Lincoln se tweede ampsaanvaarding en enkele dae na die beëindiging van die oorlog op 9 April 1865 is hy deur John Wilkes Booth (1838-1865) in die Ford's Theatre in Washington geskiet. Booth, 'n akteur en fanatikus vir die Suide se saak, het op die verhoog gespring en uitgeroep: "Sic semper tyrannis (so gaan dit altyd met tiranne), the South is avenged." (Die Latynse woorde was die slagspreuk van die afgestigte staat Virginië.)

Lincoln het die volgende dag gesterf. Sy tragiese einde het daartoe bygedra om hom tot een van die VSA se grootste helde te verhef, maar afgesien daarvan was hy 'n beminde politieke leier en sy opvattings oor die demokrasie het geslagte na hom steeds geïnspireer.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409583 band

• (en) Swart, Marius J.: Raar leiers. Stellenbosch: U.U.B., 1967.

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Abraham Lincoln.
• (en) Die Lincoln Bybel