Idioma cheroqui

Cheroqui ᏣᎳᎩ / Tsalagi'
Faláu en	Estaos Xuníos d'América
Rexón	Oklahoma Carolina del Norte
Falantes	10 400 (2010)^[1]
Familia	Macro-siux (?) Iroqués Iroqués meridional Cheroqui
Estatus oficial
Oficial en	Nengún país
Reguláu por	Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1	nengún
ISO 639-2	`chr`
ISO 639-3	`chr`
Estensión del idioma cheroqui antiguu, antes del treslláu forzáu a Oklahoma (Senderu de llárimes).

El cheroqui (autoglotónimu ᏣᎳᎩ tsalagi) ye una llingua americana de la familia iroquesa, falada pol pueblu cheroqui. Ye carauterística la so falta de les oclusives llabiales p y b. Escríbese n'alfabetu llatín y en silabariu cheroqui.

Llocalización actual de los falantes de cheroki, Oklahoma al oeste y Carolina del norte al este.

Fonoloxía

Consonantes

El cheroqui tien once consonantes fonémicas:

	Llabial	Alveolar	Palatal	Velar	Glotal
Oclusiva		t		k	ʔ
Africada		ʦ
Fricativa		s			h
Nasal	m	n
Aproximante		l	j	ɰ

Vocales

El cheroqui tien seis vocales fonémicas:

	Anterior	Media	Posterior
Zarrada	i		u
Entemedia	e	ə̃	o
Abierta		a

Diptongu

El cheroqui tien un únicu diptongu nativu:

/ai/

Como esceición atopa l'usu modernu n'Oklahoma de la pallabra automobil, que tien los fonemes ingleses de /ɔ/ y /b/.

Tonu

El cheroqui ye una llingua tonal.

Silabariu cheroqui

El cheroqui escríbese por aciu un silabariu inventáu por Sequoyah (tamién llamáu George Guess). Nesti sistema, cada símbolu representa una sílaba y non un fonema. Los 85 símbolos del silabariu cheroqui ufierten un métodu fayadizu d'escritura pa la so llingua. Anque dellos símbolos paécense a les lletres del alfabetu llatín, los soníos son dafechu distintos (la forma de la lletra cheroqui que correspuende al soníu de la nuesa "a" paezse a la lletra "D" mayúscula llatina, por casu).

Vocales → Consonantes ↓	a [a]~[ə]			e [e]~[ɛ]		i [i]~[ɪ]		o [o]~[ɔ]	u [u]~[ʊ]	v [ə̃]
—	Ꭰꭰ a			Ꭱꭱ e		Ꭲꭲ i		Ꭳꭳ o	Ꭴꭴ u	Ꭵꭵ v
g [ɡ]	Ꭶꭶ ga	Ꭷꭷ ka		Ꭸꭸ ge		Ꭹꭹ gi		Ꭺꭺ go	Ꭻꭻ gu	Ꭼꭼ gv
h [h]	Ꭽꭽ ha			Ꭾꭾ he		Ꭿꭿ hi		Ꮀꮀ ho	Ꮁꮁ hu	Ꮂꮂ hv
l [l]	Ꮃꮃ la			Ꮄꮄ le		Ꮅꮅ li		Ꮆꮆ lo	Ꮇꮇ lu	Ꮈꮈ lv
m [m]	Ꮉꮉ ma			Ꮊꮊ me		Ꮋꮋ mi		Ꮌꮌ mo	Ꮍꮍ mu	Ᏽᏽ mv^{[nota 1]}
n [n]	Ꮎꮎ na	Ꮐꮐ nah	Ꮏꮏ hna	Ꮑꮑ ne		Ꮒꮒ ni		Ꮓꮓ no	Ꮔꮔ nu	Ꮕꮕ nv
qu [kʰw]	Ꮖꮖ qua			Ꮗꮗ que		Ꮘꮘ qui		Ꮙꮙ quo	Ꮚꮚ quu	Ꮛꮛ quv
s [s]	Ꮝꮝ s	Ꮜꮜ sa		Ꮞꮞ se		Ꮟꮟ si		Ꮠꮠ so	Ꮡꮡ su	Ꮢꮢ sv
d/t [d]/[t]	Ꮣꮣ da	Ꮤꮤ ta		Ꮥꮥ de	Ꮦꮦ te	Ꮧꮧ di	Ꮨꮨ ti	Ꮩꮩ do	Ꮪꮪ du	Ꮫꮫ dv
tl [t͡ɬ]	Ꮬꮬ dla	Ꮭꮭ tla		Ꮮꮮ tle		Ꮯꮯ tli		Ꮰꮰ tlo	Ꮱꮱ tlu	Ꮲꮲ tlv
ts [t͡s]~[d͡ʒ]	Ꮳꮳ tsa			Ꮴꮴ tse		Ꮵꮵ tsi		Ꮶꮶ tso	Ꮷꮷ tsu	Ꮸꮸ tsv
w [ɰ]	Ꮹꮹ wa			Ꮺꮺ we		Ꮻꮻ wi		Ꮼꮼ wo	Ꮽꮽ wu	Ꮾꮾ wv
y [j]	Ꮿꮿ ya			Ᏸᏸ ye		Ᏹᏹ yi		Ᏺᏺ yo	Ᏻᏻ yu	Ᏼᏼ yv

N'informática

El cheroqui ta codificáu nel estándar Unicode nos intervalos de caráuteres O+13A0-O+13FF y O+AB70-O+ABFF.

	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	A	B	C	D	E	F
13A	Ꭰ	Ꭱ	Ꭲ	Ꭳ	Ꭴ	Ꭵ	Ꭶ	Ꭷ	Ꭸ	Ꭹ	Ꭺ	Ꭻ	Ꭼ	Ꭽ	Ꭾ	Ꭿ
13B	Ꮀ	Ꮁ	Ꮂ	Ꮃ	Ꮄ	Ꮅ	Ꮆ	Ꮇ	Ꮈ	Ꮉ	Ꮊ	Ꮋ	Ꮌ	Ꮍ	Ꮎ	Ꮏ
13C	Ꮐ	Ꮑ	Ꮒ	Ꮓ	Ꮔ	Ꮕ	Ꮖ	Ꮗ	Ꮘ	Ꮙ	Ꮚ	Ꮛ	Ꮜ	Ꮝ	Ꮞ	Ꮟ
13D	Ꮠ	Ꮡ	Ꮢ	Ꮣ	Ꮤ	Ꮥ	Ꮦ	Ꮧ	Ꮨ	Ꮩ	Ꮪ	Ꮫ	Ꮬ	Ꮭ	Ꮮ	Ꮯ
13E	Ꮰ	Ꮱ	Ꮲ	Ꮳ	Ꮴ	Ꮵ	Ꮶ	Ꮷ	Ꮸ	Ꮹ	Ꮺ	Ꮻ	Ꮼ	Ꮽ	Ꮾ	Ꮿ
13F	Ᏸ	Ᏹ	Ᏺ	Ᏻ	Ᏼ	Ᏽ			ᏸ	ᏹ	ᏺ	ᏻ	ᏼ	ᏽ

	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	A	B	C	D	E	F
AB7	ꭰ	ꭱ	ꭲ	ꭳ	ꭴ	ꭵ	ꭶ	ꭷ	ꭸ	ꭹ	ꭺ	ꭻ	ꭼ	ꭽ	ꭾ	ꭿ
AB8	ꮀ	ꮁ	ꮂ	ꮃ	ꮄ	ꮅ	ꮆ	ꮇ	ꮈ	ꮉ	ꮊ	ꮋ	ꮌ	ꮍ	ꮎ	ꮏ
AB9	ꮐ	ꮑ	ꮒ	ꮓ	ꮔ	ꮕ	ꮖ	ꮗ	ꮘ	ꮙ	ꮚ	ꮛ	ꮜ	ꮝ	ꮞ	ꮟ
ABA	ꮠ	ꮡ	ꮢ	ꮣ	ꮤ	ꮥ	ꮦ	ꮧ	ꮨ	ꮩ	ꮪ	ꮫ	ꮬ	ꮭ	ꮮ	ꮯ
ABB	ꮰ	ꮱ	ꮲ	ꮳ	ꮴ	ꮵ	ꮶ	ꮷ	ꮸ	ꮹ	ꮺ	ꮻ	ꮼ	ꮽ	ꮾ	ꮿ

Notes

↑ Esti símbolu ye arcaicu y nun s'utiliza na llingua moderna.

Referencies

↑ http://www.ethnologue.com/language/chr

Enllaces esternos

Consulta la edición de Wikipedia en cheroqui.

[2] Esti símbolu ye arcaicu y nun s'utiliza na llingua moderna.

[1] ttp://www.ethnologue.com/language/chr

[1]

[nota 1]