Falla

Falla
fisura/fractura (es)

Una falla^[1] o frecha^[2], en xeoloxía, ye una discontinuidá que se forma nes roques superficiales de la Tierra (fasta unos 200 km de fondura) por quebra, cuando las fuercies tectóniques superen la resistencia de les roques. La zona d'entamu tien una superficie xeneralmente bien marcada denomada planu de falla.

El movimientu causante de la falla pue tener delles direiciones: vertical, horizontal o una mistura d'entrambes. Nes mases montascoses que s'alzaron per movimientu de falles, l'esplazamientu pue ser de miles de metros y amuesa l'efeutu acumuláu, durante llargos periodos, de pequeños ya imperceptibles desplazamientos, en llugar d'un gran llevantamientu únicu. Sicasí, cuando l'actividá nuna falla ye repentina y brusca, pue producise un gran terremotu, ya inclusive l'estrozu de la superficie terrestre, xenerando una forma topográfica nomada escarpe de falla.

• Planu de falla: Planu o superficie a lu llargu de la cuala yeren esplazaos los bloques que se separtan na falla. El planu de falla apresenta estrías davezu, éstes orixinaes tras chocar dos bloques.
• Llabiu llevantáu: Tamién nomáu Bloque Superior, ye'l bloque que queda por enriba'l planu de falla.
• Llabiu fundíu: Tamién nomáu Bloque Inferior, ye'l bloque que queda por baxu'l planu de falla.

Las siguientes carauterístiques permiten describir les falles:

• Direición: Ángulu que forma una llinia horizontal contenida nel planu de falla pol exe norte-sur.
• Buzamientu: Ángulu que forma'l planu de falla cola horizontal.
• Saltu de falla: Distancia ente un puntu dau d'un de los bloques (p. ex. una de las superficies d'un estratu) y el correspondiente nel otru, garrada a lo llargo'l planu de falla.
• Escarpe: distancia ente las superficies de los dos llabios, garrada en vertical.
• Espeyu de falla: ye la superficie plana anque con declive, que se produz a lu llargu del escarpe de falla.
• Facetas triangulares: son espeyos de fallas qu'amuesan el corte producíu nuna fila de monte cuando la falla se presenta en forma perpendicular a la direición de dicha fila. Tanto la parte fundida como'l propiu espeyu de falla tienen aspeutu triangular, d'equí'l so nome.
• La falla tresformante: les falles esteriores que se desplazen una sobre la otra.

Una falla ye activa cuando deforma sedimentos cuaternarios, ye dicir, cuando amuesa evidencies de movimientos durante los últimos 1,8 millones d'años. Dalgunes falles actives suelen tener terremotos asociaos lo qu'amuesa que siguen n'activu. L'eslizamientu pue ser repentinu en forma de saltos lo que xenera seísmos, siguíu de periodos d'inactividá. Los seísmos más grandes foron orixinaos por saltos de 8 a 12 m. L'eslizamientu tamién pue dase d'un xeitu sele y continuu, del que sólo yeren a decatase instrumentos talos como estaciones GPS dempués de dellos años d'estudiu.

El primer tipu son falles sísmiques mentanto que'l segundu son asísmiques. Sicasí, al considerar intervalos grandes de tiempu del orde de miles d'años, dambos tipos desplácense a velocidaes permediu d'unos cuantos milímetros a unos cuantos centímetros per añu.

Un exemplu ye'l sistema de falles de San Andrés nel sur y centru de California n'Estaos Xuníos, que xenerara los terremotos de San Francisco (M=8,2, na escala de Richter) en 1905, Los Angeles (M=6,5) en 1993 y Hector Mine (M=7) en 1999.

Tamién esisten falles antigües inactives creaes n'eres xeolóxiques pasaes y que sobreviven como estructures fósiles hasta güei. Estes nun representen dengún peligru pa poblaciones allegaes.

Les falles clasifícanse en tres tipos en función de los esfuercios que les orixinen y de los movimientos relativos de los bloques:

• Falla inversa. Esti tipu de falles xenérase por compresión horizontal. El movimientu ye preferentemente horizontal y el planu de falla tien típicamente un ángulu de 30 graos respeutu a l'horizontal. El bloque de techu alcuéntrase sobre'l bloque de pisu. Cuando les falles inverses presenten un mantéu inferior a 45º, estes garren el nome d'encabalgamientu.

• Falla normal. Esta clas de falla xenérase por tensión horizontal. El movimientu ye predominantemente vertical respeutu al planu de falla, el cualu típicamente tien un ángulu de 60 graos respeutu a l'horizontal. El bloque que se desliza p'hacia abaxu ye nomáu bloque de techu, mentantu que'l que llevanta nómase bloque de pisu. Otru xeitu d'identificar estes falles ye'l que vien darréu. Si se considera fixu al bloque de pisu (aquel que s'alcuentra embaxu'l planu de falla) da l'impresión de que'l bloque de techu cae con respeutu a esti. Conxuntos de falles normales puen xenerar la formación de horsts y grábenes.

• Falla tresversal. Estes falles yeren verticales y el movimientu de los bloques ye horizontal. Estrémense dos tipos de falles tresversales: dreches y izquierdes. Dreches o diestres, yeren aquelles aú'l movimientu relativu de los bloques ye p'hacia la drecha, mentantu que nes izquierdes, o siniestres, ye l'opuestu.

• Falla rotacional o de tixeres. Ye la qu'orixina per movimientu de basculamientu de los bloques que xiren alredor d'un puntu fixu, como les dos partes d'una tixera.

• Falla oblicua. Ye aquella que presenta movimientu nuna componente vertical y una componente horizontal.

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Falla.