Bergamo

Bergamo
Alministración
País	Italia
Rexón	Lombardía
Provincia	Provincia de Bérgamo
Tipu d'entidá	comuña d'Italia
Cabezaleru/a del gobiernu	Giorgio Gori
Nome oficial	Bergamo (it)
Nome llocal	Bergamo (it)
Códigu postal	24121–24129
Xeografía
Coordenaes	45°41′42″N 9°40′12″E / 45.695°N 9.67°E / 45.695; 9.67
Bergamo Bergamo (Italia)
Superficie	40.16 km²
Altitú	249 m
Llenda con	Azzano San Paolo (es) , Curno (es) , Gorle (es) , Lallio (es) , Mozzo (es) , Orio al Serio (es) , Paladina (es) , Ponteranica (es) , Seriate (es) , Sorisole (es) , Stezzano (es) , Torre Boldone (es) , Treviolo (es) y Valbrembo (es)
Demografía
Población	119 534 hab. (1r xineru 2023)
Porcentaxe	10.84% de Provincia de Bérgamo
Densidá	2976,44 hab/km²
Más información
Prefixu telefónicu	035
Estaya horaria	UTC+01:00 (horariu estándar) UTC+02:00 (horariu de branu)
Llocalidaes hermaniaes	Mulhouse, Greenville (es) , Pueblo, Tver, Olkusz, Bengbu, Buenos Aires, Cochabamba, Mendoza y La Rioja
comune.bergamo.it

Bergamo (lombardu: Bèrghem) ye una ciudá d'Italia, capital de la provincia del mesmu nome, na rexón de Lombardía, a unos 40 km al nordeste de Milán y con 119.399^[1] habitantes. Les estribaciones de los Alpes empiecen al norte de la ciudá.

La ciudá de Bergamo ta estremada en dos partes bien estremaes: la ciudá alta (Città Alta) y la ciudá baxa (Città Bassa). La primera, como'l so propiu nome indica, ta na zona más elevada y tien el centru históricu arrodiáu per una muralla. Pela so parte, la parte baxa de la ciudá, magar que tamién ye d'orixe antiguu y caltién los sos barrios históricos, ye la parte más moderna, onde se construyeron les nueves zones de residencia.

Bergamo ye tamién denomada como la "Ciudá de los Mil (Città dei Mille)" pol númberu de voluntarios bergamascos que tomaron parte na Espedición de los Mil (aproximao unos 180^[2]) encabezada por Giuseppe Garibaldi contra l'exércitu de los Borbones nel Reinu de les Dos Sicilies mientres el Risorgimiento dende'l 5 de mayu al 26 d'ochobre de 1860.

Bergamo atopar nun territoriu a cuerpu del monte, onde l'alta llanura dexa espaciu a les últimes llombes de los Prealpes Bergamascos, a metá de camín ente los ríos Brembo y Seriu. El nucleu antiguu de la ciudá fundóse sobre les llombes.

El principal cursu d'agua de la ciudá ye'l riega Morla, qu'a lo llargo de la ciudá escurre mientres llargos tramos per debaxo de cais y aparcamientos. Ente los sos afluentes atópase'l Tremana, enriáu cuasi na so totalidá, que naz de la llomba Maresana y lleva agua dacuando dempués d'abondoses agües.

Amás, la llocalidá tien un sistema de canales que lleven agua del ríu Seriu pa usu agrícola (riego) y, mientres el pasáu, pa mover molinos y filadores. Los principales son el Roggia Seriu Grande y el Morlana, pero tamién ye dignu de mención el Guidana y les canales derivaes de los principales.

El Cantar Alto ye monte de los Prealpes Bergamascos más cercanu a la ciudá. Atopar nel territoriu de Sorisole y sirvió como abellugu pa la población civil mientres los dos guerres mundiales.

La ciudá alta ta construyida sobre unes llombes, una estribación de los Alpes Oróbicos antes de la llanura.

Bergamo ta incluyida na zona 3 de la clasificación sísmica (actividá baxa).^[3]

Parámetros climáticos permediu de Bergamo
Mes	Xin	Feb	Mar	Abr	May	Xun	Xnt	Ago	Set	Och	Pay	Avi	añal
Temperatura máxima media (°C)	5.5	7.9	12.1	16.3	20.9	25	27.7	26.7	23.3	17.5	10.7	6.3	16.7
Temperatura mínima media (°C)	-1.9	0.1	3.2	6.5	10.7	14.4	17	16.6	13.8	9	3.5	-1.1	7.7
Precipitación total (mm)	71.1	63.5	83.8										Error d'espresión: Operador < inesperáu
Fonte: Intellicast[4] 22 de setiembre de 2009

Bergamo, según la clasificación climática de Köppen, gocia d'un clima típicamente templáu de llatitúes medies (Cfa) lluviosu o xeneralmente húmedu en toles estaciones y con verano bien calientes. La cercanía de los montes dexa sicasí evitar la borrina iverniza persistente y el calor afogadiego veraniegu que caractericen a la vecina ciudá de Milán.

Les agües concentrar ente marzu y mayu, con un llixeru descensu nos meses de branu y un aumentu mientres ochobre y payares. El iviernu entiende, xeneralmente, los meses ente payares y marzu y caracterízase por una baxa pluviosidá al respective de la media italiana. Sicasí, les precipitaciones medies, distribuyíes en 97 díes al añu de media, son cimeres a 1.150 milimetros, presentando un picu pel branu y seronda y el mínimu relativu pel iviernu.

Según la media calculada según los datos de referencia ente 1961 y 1990, la temperatura medio de xineru, el mes más fríu, ye de 1,5º C y la de xunetu, el más templáu, de 22,4º C.

Bergamo ocupa'l llugar de l'antigua ciudá de Bergomum, un conceyu romanu destruyíu por Atila nel sieglu V. Ente 1264 y 1428 la ciudá foi controlada por Milán, pero pasó al control venecianu hasta 1797; los venecianos fortificaron la parte alta de la ciudá. Dempués de la ocupación napoleónica foi ciudá austriaca hasta 1859.

En 1156, Federico Barbarroja concede a la ciudá'l derechu d'acuñar moneda, pero'l 11 de marzu d'esi mesmu añu españa, por motivos de dominiu territorial, la primer guerra contra Brescia. Pa Bergamo la situación foi catastrófica y solo dempués de diez díes roblen un tratáu de paz, gracies a la intervención del emperador.

El 7 d'abril de 1167, nel monesteriu de Pontida, fúndase la Lliga Lombarda, que gana en Legnano al exércitu imperial. El 7 de xunetu de 1191 la ciudá de Bergamo ye ganada por Brescia, obligándolos a retirase del campu de batalla, onde perdieron la vida más de trés mil soldaos.

El 14 de febreru de 1230 los habitantes de Bergamo, galdíos de tantes matances, decidieron celebrar la nacencia de la Sociedá del pueblu, creando un estatutu y reclutando aproximao doscientos homes col fin d'aprovir de seguridá y d'igualdá a los ciudadanos.

La ciudá foi conquistada polos Malatesta en 1407. En 1428 la República de Venecia toma'l control de la ciudá fortaleciéndola por aciu la construcción de les muralles (Muraine) pa protexer a los burgueses que s'establecieren fuera de les parés medievales.

A principios de sieglu XVI la ciudá foi atacada dos veces polos franceses y siete polos españoles, alternándose con reconquistar venecianes. En 1561 dase entamu a la construcción de les muralles en ciudá alta (Bergamo Alta).

En 1796 les tropes franceses entren a la ciudá poniendo fin al dominiu venecianu y fundan la República Bergamasca, que conclúi col Tratáu de Campoformio y la so inclusión nel Reinu de Napoleón n'Italia (1805).

El Congresu de Viena (1815), convierte a Bergamo nuna colonia austriaca. El 8 de xunu de 1859 Giuseppe Garibaldi entra na ciudá, poniendo fin al dominiu austriacu. La puerta San Llorienzo, pola cual pasó, foi renombrada a Puerta Garibaldi. L'añu siguiente, 174 bergamascos parten con Garibaldi na Spedizione dei Mille (Espedición de los Mil), dando pruebes de coraxe, como atestiguó Garibaldi el 10 de febreru del 1864 unviando una carta al alcalde Camozzi.

Nos años de la Primer Guerra Mundial fueron munchos los bergamascos que s'apuntaron a les tropes alpines.

En 1958 el cardenal Angelo Giuseppe Roncali, nacíu en Sotto il Monte, foi escoyíu como Papa Xuan XXIII.

L'apertura del aeropuertu de Orio al Serio (1972) y el primer tresplante de corazón (1985).

Bergamo Alta (tamién ciudá alta o nel pasáu, la ciudá, en contraposición a los barrios) ye una ciudá medieval arrodiada por unes muralles construyíes nel sieglu XVI mientres la dominación veneciana que s'añedir a les presistentes fortificaciones pa faer a la ciudá inexpugnable.

La ciudá alta forma parte de la tercer circunscripción del Conceyu de Bergamo. Esta entiende tamién los barrios de Conca Fiorita, Monterosso, San Colombano, Valverde, Santa Caterina, Redona y i Colli. El Conseyu de la Tercer circunscripción ta compuestu por 15 miembros electos nes eleiciones municipales.

Bergamo ye una de les poques ciudaes italianes, xunto a Ferrara, Lucca, Verona, Padua, Treviso y Grosseto col centru históricu dafechu arrodiáu per muralla, calteniendo, amás, intactu'l so aspeutu orixinal mientres sieglos.

La parte más conocida y frecuentada de la ciudá alta ye la Piazza Vecchia, onde puede vese la fonte Contarini, el palaciu della Ragione, la Torre Civica (conocida tamién como'l Campanone), que les sos campañes entá son tañidas 100 vegaes a les diez de la nueche como alcordanza cuando nel pasáu anunciaben la hora na que se cerraben les puertes de les muralles vénetes, y otros palacios que lu arrodien por tolos llaos. Frente al palaciu della Ragione asítiase'l Palazzo Nuovo, un gran edificiu blancu qu'alluga anguaño la Biblioteca Angelo Mai.

Detrás del palaciu de la Raggione atópase la Catedral, la capiya Colleoni, obra del arquiteutu Giovanni Antonio Amadeo colos monumentos aciagos n'honor del condottiero Bartolome Colleoni y la so fía Medea, el bautisteriu llevantáu por Giovanni da Campione y la Basilica de Santa Maria Maggiore coles sos belles antoxanes llaterales norte y sur, tamién de Giovanni da Campione.

La cai Colleoni, tamién conocida como Corsaröla, ye'l corazón de ciudá alta y xune la Piazza Vecchia cola Piazza della Cittadella.

Bergamo estremar en dos sectores bien marcaos: la ciudá alta, Bergamo Alta, y la baxa, Bergamo Baxa, asina se-yos llama comúnmente n'Italia. La ciudá alta ye la parte más antigua y conserva enforma de la dómina medieval, con muralles y cais empedradas.

Na parte baxa atópense edificaciones más modernes y los edificios públicos más importantes.

Gráfica d'evolución demográfica de Bergamo ente 1861 y 2009

Fonte ISTAT - ellaboración gráfica de Wikipedia

La ciudá ta asitiada xunto a l'Autopista A4, que la xune con Milán y Brescia.

Bergamo ta abarganada por trés de los sos llaos (oeste, sur y esti) por un sistema de Carretera de circunvalación carreteres de circunvalación, xuníu de la mesma a l'Autopista A4, del que parten les carreteres provincial y estatal escontra los valles cercanos y escontra les capitales de les provincies vecines. La principal via ente'l valle del Brembo (la Val Brembana), la capital oróbica y l'oriente de la provincia ye la Tangenziale Sud di Bergamo.

La Rotonda de los Valles (Rondò delle Valli), l'otru nome del Llargu Decorati al Valor Civile, ye una rotonda importante nel sistema viario de la ciudá. Asitiáu nel nordeste, xune les carreteres estatal y provincial de los valles del ríu Seriu y Brembo cola carretera de circunvalación qu'escurre ente'l sur y el centru de la ciudá.

La estación de ferrocarril de Bergamo ta asitiada na plaza Guglielmo Marconi y foi apocayá restaurada. Ufierta servicios direutos a llocalidaes cercanes como Milán, Lecco, Treviglio o Brescia, amás d'otros llugares de menor importancia. Los servicios rexonales llevar a cabu Trenord y los de llarga distancia, Trenitalia. Más de 10 millones de viaxeros utilicen de media la estación al añu.

Cerca de la estación ferroviaria construyóse una parada de tranvíes que sirve como puntu de salida y llegada a los vehículos de la llinia Bergamo - Albino, inaugurada en 2009.

L'aeropuertu más cercanu ye'l Caravaggio International Airport, conocíu tamién como l'aeropuertu de Bergamo - Orio al Serio o Milano - Bergamo. Ta na llocalidá d'Orio al Serio, a escasos quilómetros de Bergamo. Dende 2015 ye'l tercer aeropuertu d'Italia con más viaxeros, solo por detrás de Roma - Fiumicino y Milano - Malpensa.

Bergamo cuenta dende 1968 con una universidá propia, la Università degli Studi di Bergamo, estremada anguaño en cinco facultaes, Derechu, Inxeniería, Ciencies Sociales y Humanidaes, Ciencies Económiques y Llingües y Lliteratures Estranxeres y Comunicación, a les qu'alleguen unos 15.000 estudiantes aproximao, cuasi'l doble de los que se rexistraron nel añu 2000.

Les sedes universitaries atópense partíes ente la ciudá alta (Filosofía y Lletres, Ciencies Sociales y Humanidaes y Llingües y Lliteratures Estranxeres y Comunicación), ciudá baxa (Derechu y Ciencies Económiques) y la cercana llocalidá de Dalmine, onde se cursen los estudios d'Inxeniería.

La ciudá de Bergamo caltién abiertes varies biblioteques partíes por tol conceyu. La más importante ye la Biblioteca Angelo Mai, asitiada nel Palazzo Nuovo de la Piazza Vecchia (ciudá alta). Ente los sos murios hai más de 700.000 volumes, 11.000 publicaciones periódiques, aproximao unos 2.150 incunables, 12.000 cinquecentinas, amás d'estampaos, manuscritos y fotografíes, ente otres coses.

La Biblioteca Musical Gaetano Donizetti arrexunta los fondos musicales de les instituciones musicales bergamascas. Contién unos 30.000 volumes, ente los qu'hai llibros manuscritos. Otres biblioteques de la llocalidá son l'Antonio Tiraboschi, la Luigi Pelandi, la Ciro Caversazzi o la Betty Ambiveri.

Bergamo tien una gran ufierta de museo, yá seya por númberu o pola tema de lo que s'espón. Ente ellos tán los siguientes:

• Accademia Carrara: una pinacoteca con más de 1.800 pieces fechaes ente los sieglos XV y XIX d'artistes como Sandro Boticelli o Rafael Sanzio y una academia de belles artes.
• Muséu Arqueolóxicu de Bergamo: un espaciu que cunta la Historia bergamasca dende los oríxenes de la humanidá a la Baxa Edá Media. Coles mesmes, contién pieces exipcies.
• Muséu Diocesanu Adriano Bernareggi: llugar de calter relixosu qu'espón oxetos llitúrxicos y de cultu, según delles obres con motivos relixosos.
• Muséu Donizettiano: edificiu dedicáu a la memoria del músicu Gaetano Donizetti. Tamién puede visitase casar muséu natal del autor del aria Una furtiva llárima
• Galería d'Arte Moderno y Contemporaneu de Bergamo (GAMeC): centru especializáu na actividá artística del últimu sieglu, con escultures, cuadros y diseños industriales d'artistes como Giacomo Manzù, Vasily Kandisky o Umberto Boccioni.
• Muséu Matris Domini, asitiáu nel monesteriu del que toma'l nome. Ta dedicáu por completu al arte románicu local.
• Xardín Botánicu Lorenzo Rota, que contién unes 900 especies distintes de vexetales.
• Muséu de Ciencies Naturales Enrico Caffi de Bergamo, que ta dedicáu, ente otros asuntos, a la zooloxía, la entomoloxía, la xeoloxía y la paleontoloxía. Conserva más de 1.000.000 afayos.
• Muséu Históricu de Bergamo, que s'estrema ente la Rocca di Bergamo, onde s'agospia la seición dedicada al Risorgimiento, y el Conventu de San Francisco, onde se guarden la biblioteca y los archivos. Sicasí, tamién hai espaciu pa esposiciones temporales.

El teatru más importante ye'l Gaetano Donizetti, asitiáu cerca de Portar Nuova, na ciudá baxa, xunto a la escultura dedicada al músicu, inauguráu en 1791 y reinaugurado en 1800 en sufriendo una quema. Llamóse Teatru Riccardi, pero en 1897 toma'l nome actual. Cuenta anguaño con 1.154 asientos.

En ciudá alta ta allugáu'l Teatru Social, un espaciu financiáu por un grupu de nobles de Bergamo que s'inauguró en 1808 y que llegó a usase como cine. En 1932 cerró y foi mercáu en 1974 pol Conceyu que lo remocicó y usar principalmente como sala d'esposiciones hasta 2006, fecha na qu'empezaron les obres pa dexalo como teatru. En 2009 volvío a abrir.

Otros edificios dedicaos al mundu del teatru son l'auditoriu de la plaza de la Llibertá, antiguu llocal de la federación fascista y el Creberg Teatru Bergamo, un llugar con 1.536 butaques, unu de los teatros más grandes de la provincia.

El club con más siguidores de Bergamo ye'l principal equipu de fútbol de la ciudá, el Atalanta Bergamasca Calcio, qu'apuesta la Serie A italiana y xuega los sos partíos como llocal nel estadiu municipal Atleti Azzurri d' Italia, una cancha inaugurada en 1928 con capacidá pa 26.562 persones.

La Unione Calcio AlbinoLeffe ye un equipu de dos llocalidaes cercanes a Bergamo, Albino y Leffe. Anguaño xuega en Serie C (tercer nivel futbolísticu n'Italia) y apuesta los sos partíos como llocal nel campu bergamasco.

Otros equipos bergamascos que participen nos campeonatos de la FIGC son: Excelsior (barriu de Borgo Santa Caterina) y Bergamo Longuelo (barriu de Longuelo) en Primer Categoría; Bergamo San Francesco (barriu de Viale Venezia), Fiorente Colognola (barriu de Colognola), US Loreto (barriu de Loreto), Ares Redona (barriu de Redona) y Polisportiva Bergamo Alta (barriu de la ciudá alta) en Segunda Categoría; Antoniana (barriu de Sant' Antonio), Ordival (barriu de Valtesse), Celadina (barriu de Celadina), Oratoriu Villaggio degli Sposi (barriu de Villaggio degli Sposi), Campagnola (barriu de Campagnola) y Oratoriu Boccaleone (barriu de Boccaleone) en Tercer Categoría.

El principal equipu nesta especialidá deportiva ye'l Foppapedretti Bergamo, un club de voleibol femenín fundáu en 1991 y que ganó 8 lligues, 6 copes d'Italia (últimu troféu que ganó, en marzu de 2016), 6 supercopes, 7 Champions League y 1 Copa CEV. Xuega los sos partíos como llocal nel PalaNorda de Bergamo, un polideportivu con capacidá pa 2.250 persones.

En categoría masculina destaca'l Olimpia Pallavolo Bergamo, una sociedá profesional fundada en 1945 encuadrada anguaño na Serie B1 (tercer nivel)

El meyor equipu de la ciudá ye'l Bergamo Basket 2014 (Serie B). En Baloncestu en siella de ruedes el principal equipu ye'l Special Bergamo Sport, xubíu en 2014 a Serie A1.

El club de fútbol americanu Lions Bergamo xuega na Prima Divisione IFL, la categoría más alta d'esti deporte n'Italia. Fundar en 1983 y ganó 12 vegaes el campeonatu d'Italia y 1 vegada la Champions League, nel añu 2000.

L'Atlética Bergamo 1959 Creberg tien la so sede en Bergamo. Los sos colores identificativos son mariellu y colloráu, como los de la ciudá.

Varios finales d'etapa del Giro d'Italia tuvieron llugar en Bergamo. La primer vegada foi en 1912; la postrera, en 2009.

Amás, en Bergamo apostóse la prueba en llinia pa profesionales del Campeonatu italianu de ciclismu en carretera de 2008, que ganó Filippo Simeoni ; y foi'l puntu de salida y llegada de delles ediciones del Giro de Lombardía, una carretera señalada como monumentu del ciclismu.

• Llocalidá: 39,60 km², 183.143 habitantes
• Provincia: 2.723 km², 973.129 habitantes, 244 llocalidaes

Bergamo ta hermaniada^[5] con:

• Greenville, Estaos Xuníos
• Pueblo, Estaos Xuníos
• Mulhouse, Francia
• Tver, Rusia
• Bengbu, China
• Buenos Aires, Arxentina
• Cochabamba, Bolivia (dende 2008)

Bergamo sostién una rellación de cooperación descentralizada col conceyu de Kakanj, Bosnia-Herzegovina, dende finales de los noventa. El procedimientu pa hermanancia de ciudaes foi empecipiáu en 1997 pero nunca llegó a completase.

• Persones de Bergamo
• Ilesia de Santa María de Bergamo
• Capiya Colleoni
• Xardín Botánicu de Bergamo "Lorenzo Rota"

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Bergamo.

• Sitiu web oficial

• Bergamo n'OpenStreetMap.
• Información Bergamo (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). (n'español)