Sesamum indicum

Son yerbes qu'algamen un tamañu d'hasta 1,50 m d'altu, ramificaes o non. Fueyes basalmente alternaes y menguando de tamañu escontra'l ápice, ovaes a linear-llanceolaes, ápice agudu, base arrondada angostamente cuneada, dentaes o enteres; pecíolos acanalaos, los inferiores hasta 1 cm de llargu, los superiores hasta 8 cm de llargu. Flores solitaries nes axilas; sépalos los connados solamente na base, lliniares, 5–8 mm de llargu, daqué carnosos, ebracteolados; corola oblicuamente campanulada, blanca,negru, zambo rosada o rosa vieyu, nectarostigmas mariellu macios o ausentes, llobos ensin enllordiar; estambres 4, estaminodios ausentes. Frutu una cápsula oblongo-cuadrangular, café-amarellentao, non pectinada, dehiscente, con 2 cares terminales de 3–5 mm de llargu; granes numberoses, obovadas, negres, cafés o blanques, testa brillosa.^[2]

El sésamu ye orixinariu de la India y d'África, dende onde llegó a América tresportada polos esclavos, quien utilizaben les sos granes pa entestar y dar sabor a gran variedá de platos. Nos estaos sureños d'EE.XX. y nel Caribe, onde'l sésamu foi introducíu por esclavos africanos, conocer mayormente pol so nome en llingua Mandé: benne.

Les granes de sésamu tienen una elevada cantidá de proteínes, amás de ser riques en metionina, un aminoácidu esencial. Les grases que contién son insaturadas, ye dicir 'bones', lo qu'al pie del so conteníu de lecitina y fitoesteroles convertir nun alimentu que contribúi a amenorgar el nivel de colesterol sanguineu. Igualmente son destacables los sos bien altos niveles de calciu (qu'intervien na formación de güesos y dientes), de fierro (que desempeña numberoses ya importantes funciones nel organismu), lo mesmo que de cinc (mineral que participa nel metabolismu de los hidratos de carbonu, les grases y les proteínes, ya inclusive previén la impotencia masculina). Aproximao, 100 gramos de granes de sésamu crudu, contienen y apurren:

• 598 caloríes (kcal)
• 16,9 g de proteínes
• 58 g d'ácidos grasos insaturados
• 670 mg de calciu *

10 mg de fierro * 5 mg de cinc Amás de vitamines de los grupos B y Y.^[3][4]

Tamién contienen lignano, incluyendo la sesamina, un fitoestrógeno con propiedaes antioxidantes. Ente los aceites comestibles de seis especies, el de sésamu tien el mayor conteníu antioxidante.^[5]

P'absorber los nutrientes de les granes de sésamu ye imprescindible turrar^{[ensin referencies]} y esmagayales (con un suribachi o molinucu de café), pero ensin llegar a molelo por completu (el puré de sésamu nun tien tantes propiedaes y ye indixestu)^{[ensin referencies]}. De lo contrario, espulsar del organismu ensin dixerir.

Les granes de sésamu tienen tamién bones cantidaes de fibra, polo que'l so consumu resulta beneficiosu pa la regulación de la función intestinal.

Les muyeres de l'antigua Babilonia comíen halva, un amiestu de miel y granes de sésamu, pa enllargar la so mocedá y guapura; y los soldaos de Roma faíen lo mesmo p'aumentar la so fortaleza y enerxía.^[6]

Éstes pueden tar yá incluyíes en productos como'l pan turrao o les galletes de sésamu, o bien pueden añader a gran variedá de platos. Resulten esquisites n'ensalada y en platos de pasta o arroz, gracies al peculiar sabor y testura que presenten. N'España, Italia, Francia, Grecia y nel Cercanu Oriente ye común el consumu del sésamu espolvoriscáu sobre tortas d'aceite o rosquíes como les llamaes taralli o koulourakia, pasteli o simit , según na baklava; per otra parte, ye con sésamu que s'igua unu de los aliños principales de la comida del Mediterraneu Oriental, la tahina. Nel Mediu Oriente'l sésamu ye componente principal del platu conocíu como Halva, en Xapón del goma-dofu, en China de los bollos llamaos din deui o matuan y en Vietnam del báh hrán.

Cerca d'un terciu del sésamu importáu por EE.XX. de Méxicu ye adquiríu por McDonald's pa usar en comíes (The Nut Factory 1999).^[7]

Otru de les maneres más frecuentes d'atopalo ye n'aceite. Ésti llógrase a partir del prensado en fríu de les granes. Convien tener en cuenta que pa poder aprovechar toles propiedaes que tien l'aceite de sésamu ye importante mercalo ensin refinar.

Esisten bien diverses formes d'incluyir el sésamu na dieta, como por casu en forma de tahini, una pasta de sésamu de consistencia cremosa bien senciella de preparar, en forma de gomasio, nome que recibe'l sal de sésamu, o como mueyu de sésamu, apta p'acompañar casi cualquier tipu d'alimentu gracies al so nidiu y prestosu sabor.

Anguaño, les granes de ajonjoli son una de les granes oleaxinoses más utilizaes na cocina y repostería internacional, sobremanera na oriental. Emplégase frecuentemente na cocina como una especie d'acompañamientu de platos y como productu ellaboráu hai aceite de sésamu bien frecuente na cocina asiática. El sésamu emplégase como alimentu de les bárabos de delles especies de Lepidopteres como Agrotis segetum. Esti alimentu ye una bona fonte de magnesiu y nun contién gluten. Úsase para sushi, ensalaes y delles variedaes de pan.

Pedaliáceae ye una familia de plantes de fanerógames clasificada nel orde Lamiales. Carauterizar por tener pelos mucilaginosos en tarmos y fueyes que-y dan una sensación enfollagada o húmeda, tienen de cutiu, frutos con gabitos y paécense a les granes de los ajíes y pimentones

Esta planta ye bien cultivada nos países d'Oriente Mediu y na India, d'onde ye orixinariu. Planta herbal qu'algama hasta 1,50 m d'altor. Cultiváu en campos cerca de los ríos. Los niveles de producción son altos na India Y en l'Oriente Mediu. Una planta de sésamu de 60 cm puede llegar a tener ente 8 y 16 granes (aproximao), pero Una planta de sésamu de 1,5 metros puede llegar a tener ente 10 y 35 granes (aproximao).

Sesamum indicum foi descrita por Carlos Linneo y publicáu en Species Plantarum 2: 634. 1753.^[2]

Etimoloxía

Los dos nomes que tien n'español proceden: el primeru del llatín "sesámum" y "ajonjolí" del árabe: de al-ŷulŷulān, pronunciáu al-ŷulŷulīn en árabe andalusí debíu al fenómenu fonéticu llamáu imala. La pallabra ŷulŷulān alude al repiqueteo (جلجلة ŷa la ala) de les granes madures dientro de la cápsula.^[8]

indicum: epítetu xeográficu qu'alude a la so llocalización nel Océanu Índicu.

Sinonimia

• Dysosmon amoenum Raf.
• Sesamum africanum Tod.
• Sesamum occidentalis Heer & Regel
• Sesamum oleiferum Sm.
• Sesamum orientale L.
• Volkameria orientalis (L.) Kuntze^[9]

Sésamu, ajonjolí, ajonjolín, ajonjulí, aljonjolé, aljonjolí, jonjolé, Jjonjolí, haholí, jijirí, ejonjilí.

La pallabra sésamu mentar nel cuentu Alí Babá y forma parte del nome d'un programa de televisión pa neños, Sesame Street -> Sesame Street.

• Aceite de sésamu
• Terminoloxía descriptiva de les plantes
• Cronoloxía de la botánica
• Historia de la botánica
• Grana de llinaza
• Grana de xirasol

•   Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Sesamum indicum.

• Flora de Paquistán (n'inglés)