Nepal

 

La rexón ye un estáu dende 1324, dómina na que xente de la India, fuxendo de la invasión musulmana instalóse equí xunificando la zona, hasta entós xebrada n'estremaos reinos y tribus nomades.

Algamó la so maxima expansión en 1790 cuando ocuparon parte de Tíbet demientres un tiempu na guerra encontra china, pero estos nun tardaron en los derrotar y ocupar tibet por un pequeñu periodu en 1702.

En 1814 Nepal viose arreyáu nuna guerra col Reinu Xuníu (representáu pola Compañía Británica de les Indies Orientales) nun conflictu conocíu como guerra anglu-nepalesa, que terminó col tratáu de Sugauli (1816), na cual Nepal dexó'l Sikkim y el sur de Terai, en cuenta de la retirada británica. Dempués de que los gurkhas nepaleses ayudaren a los ingleses entartallar el motín de los Cipayos en 1857, la mayor parte de los territorios de Terai fuéron-yos devueltos en señal de gratitud.

En 1854, de la mano de Yung Bahadur, invadióse otra vuelta'l Tíbet, esta vez con éxitu, garantizándo-y a esti drechu de comerciu y ventaxes diplomátiques.

El país foi un estáu títere británicu que lu apoyó na primer y na segunda guerra mundial, y na rebelión de los cipayos, colos sos famosos gurkes.

En 1952 fina l'absolutismu nel país y entama una monarquía constitucional abondo inestable y con continuos problemes, cambeos na constitución, reformes y tensiones qu'inclúin l'asesinatu de tola familia real por parte de Gyanendra Bir Bikran, hermanu del rei pa poder reinar, que continúa anguaño y d'u'l pais intenta salir agora cola presente tregua.

Nepal pue estremase en trés rexones xeográfiques bien estremaes, toes en paralelu a China, la más cierra nómase la cordalera Gran Himalaya con altores de más de 4500 metros y un clima perfríu y nes más de les fasteres inhabitable.

La segunda ta marcada poles nomaes cordaleres del Himalaya "Mahabharat" y tien altores superiores a los 2000 metros n'abondes fasteres del so terrén. El clima tiende a ser de monte, cada vuelta mas estremáu en según xubimos d'altor.

La tercera y mas averada a la India nómase Tarei, y ta carauterizada poles sos viesques, llagunes y llagos poco estensos, la soleda llanura de grandes dimensiones ye na que ta asitiada la capital, Katmandú. El so clima carauterízase por iviernos fríos y branos calorosos y lluviosos. Delles zones baxes del estremu sur asemeyen más a un clima tropical o semi-tropical fríu con abondes precipitaciones concentraes nuna dómina del añu (branu) sicasí nel restu l'añu pue falase d'una estación fría n'iviernu, lo que fai que nun encaxe'l tou nes carauterístiques del clima tropical.

Esta distribución xeográfica fai que por regla xeneral los sos ríos empobinen pa la India y suelan ser afluentes del Ríu Ganxes.

Anguaño'l país ta inmersu nuna guerra civil ente la guerrilla maoísta del Partíu Comunista de Nepal (Maoísta), inspirada por China y apoyada por esta y les fuercies monárquiques, los Maoístes ganaron apoyu ente la población cuando'l rei anuló la constitución lu caltenía como monarca constitucional. Esti grupu quier facer un estáu de corte marxista y deponer al rei, esto xuníu a l'aición de los partíos illegalizaos fizo que recientemente'l rei tornara a la constitución y qu'aniciare conversaciones que ficieron a entamos del 2006 algamar una tregua. Anguaño estes conversaciones continuen intentando algamar l'acabu de la violencia y el fin de la guerrilla maoista.

L'Asamblea foi nomada n'abril del 2007 col oxetivu de camudar Nepal nuna república y de pone-y el puntu a una guerra civil que dexó más de 13.000 muertos na última década. La mayoría hindú de Nepal permitió la monarquía a lo llargo de la historia porque'l rei yera tradicionalmente allabanciáu como una encarnación de Vishnu, el dios pa la proteición. Pero la so popularidá baxó dende que'l rei Gyanendra disolviera'l gobiernu nel 2006 ya impunxera un réxime absolutista, lo que provocó mayores protestes escontra'l monarca, obligándolu a entregar el poder a los partíos políticos un añu dempués. El Partíu Comunista de Nepal (Maoísta), foi vencedor de les eleiciones celebraes n'abril del 2008, encamentando al monarca a que se tresllade a la so residencia privada enantes de que l'Asamblea faiga oficial l'abolición de la monarquía p'ayudar a que la transición pudiera facese de manera pacífica.

Ente la so fauna rescamplen los llobos, oveyes salvaxes, cabres, lleopardos, tigres y elefantes. Delles persones dicen por lleendes llocales que ye equí au vive un animal asemeyáu a un osu bípedu nomáu yeti, que na llingua llocal quier dicir "abominable home de les ñeves"

La fauna ta concentrao na so mayor parte na rexón de tarei, por mor de que nes otres les altures y el friu torguen la mayor parte de la vida vexetal. Cabe destacar qu'esta rexón ta cubierta nun terciu por viesca entá virxe, y que les especies mas destacaes son el bambú, pinos y carbayos, y yá nes rexones altes abetos y cedros sele.

Nepal tien una población d'unos 27.270.000 habitantes separtaos en dos grupos étnicos, el primeru l'indonepalés, mayoritariu, y el segundu el tibetanu, procedente d'esta rexón y d'au remanecen los famosos sherpes y gurkes. Los dos grupos meciéronse anguaño ensin qu'heba muncha diferenciación.

La más de la población concentrase en Terai y al rodiu de Katmandú, por mor de que ye equí au tán les más de les zones habitaes.

Tien una densidá de población de 191 habitantes per km² y les sos principales ciudaes son Katmandú (que supera el millón de habitantes), Lalitpur (162.991 habitantes)y Bharatpur (64.300 habitantes), El país tien un crecimiento de la so población muy lenta, no mas de 0.1 %.

El pais ye eminentemente agrícola, con un 79% de la población allugada nel sector primariu, un quintu de la superficie del país ta cultivao. Los principales cultivos son l'arroz, el trigu, el maíz y la pataca. La ganadería perfaenla vaques, oveyes y cabres principalmente.

El sector secundariu ta mui pocu desarrolláu y básase na esplotación maderera y nos testiles, tabacu, y fabricación de preseos pal campu y el consumu diariu.

El sector terciariu ye infimu y concéntrase na redolada de les grandes ciudaes.

Tien un gran potencial de producción d'enerxía hidroeléctrica qu'inda nun foi aprovecháu, anque esta produz el 91% de les sos necesidaes enerxétiques.

La so moneda ye la rupia que cambiase al rodiu de les 71 rupies el dólar, y el bancu central de Nepal ye l'encargáu de la emitir.

Los tresportes tán mui pocu desarrollaos, y namás qu'hai 2 aeropuertos en tol pais, menos d'un terciu les carreteres tán asfaltaes y inda faese la mayor parte del tresporte n'animales.

El so PIB oficial ye de 6.627 millones de dólares, si bien en paridá de poder alquisitivu esta cifra asciende ta los 42.260 millones de dólares dando-y un PIB per capita de 1500$. La tasa de medra ye del 2,5% añal de media con una inflación del 7,8 per cientu, un paro del 41% y un 31% de la población vivendo baxo l'umbral dos 2 dólares per capita.

El pais esporta al rodiu de 900 millones de dólares en productos, importando 2000 Millones, con un déficit de 1100 dólares. Les sos principales esportaciones son madera y productos primarios y agrícoles, importa productos ellaboraos y d'alta teunoloxía.

Tien una delda esterna de 3,340 Millones de dólares, que ye asequible en comparancia con otros países, pero que compromete parte del so presupuestu torgando'l so xorrecimientu.

Ye obligatoria pa tolos neños ente 5 y 11 si más esto nun se cumple dafechu. La tasa d'alfabetización n'adultos nun pasa del 45%. Namás qu'hai una universidá asitiada en Katmandú.

L'estáu nun pue pagar una bona sanidá publico pola so probeza y la mayor parte de l'atención sanitaria faese per aciu de los mas de 420 millones de dólares que'l país recibe n'aides al desendolque y per aciu d'ONGs, si bien el pais ameyoró abondo nes últimes décades.

En Nepal hai gran variedá de llingües, fálense más de 30, anque la oficial ye'l nepalés, que namás lu fala la metá de la población, otres llingües d'importancia son les d'orixe tibetanu, dialeutos de la India y pequeñes comunidaes d'emigrantes chinos qu'empleguen esta llingua.

La relixón mayoritaria ye l'hinduismu, si bien el budismu se prautica tamién abondo, y faen delles mezcles de dambes en munchos territorios del país.