Euphorbia pulcherrima

Arbustu o pequeñu árbol que la so altor puede variar ente 0,6 y 3 m, con grandes fueyes dentaes de color verde escuru (7 a 16 cm) y pequeñes inflorescencies marielles. Les llamatives bráctees que formen la parte cimera de la planta, de color coloráu, rosa, blancu verdosu o blancu amarellentáu son de cutiu confundíes con flores.

Floria pel hibiernu. Nel hemisferiu norte floria de payares a febreru y ye esencial que la planta nun reciba lluz mientres 12 hores, aproximao dende ochobre hasta Navidá por que florie.

Los mexicas llamar, en náhuatl, Cuetlaxóchitl (Flor que s'amostalga) provién de la unión de dos pallabres, "cuetlahui" que significa "amostalgar" y "xochitl" que ye "flor", tamién se diz que vien de cuetlaxtli que significa cueru y xochitl; al xunise la primera pierde la so terminación tli polo tanto una traducción lliteral podría ser Flor de Cueru debíu a los color coloráu vivu de los pétalos, asemeyáu a la piel recién desprendío. Otra acepción, menos frecuente rellacionar col términu cuitlatl, que significa escrementu en náhuatl, yá que los páxaros al defecar les granes inxeríes estender y la planta nacía d'ente los sos escrementos. Foi dada a conocer al restu del mundu mientres la dómina colonial, na cual afatábense les ilesies con ella mientres les fiestes navidiegues.

Conocer n'Arxentina como estrella federal por cuenta de que'l so color coloráu recuerda al emblemáticu color coloráu punzó del Partíu Federal y a que la disposición de los sos pétalos puede recordar a una estrella. Tamién foi utilizada nos años 70 como símbolu pola organización popular armada "Montoneros".

En Nicaragua conocer por pastora pos na dómina navidiega utilizábase como adornu mientres les posaes.

N'Estaos Xuníos, Paul Ecke, perteneciente a la tercer xeneración de la familia Ecke —emigrantes alemanes establecíos en Los Angeles en 1900—, foi'l responsable de promover l'usu d'esta planta mientres la estación iverniza. Amás de tresformar el mercáu, utilizando fraes unviaes per avión en llugar de plantes madures expedíes per tren, partía gratuitamente tiestos con plantes a los emisores de televisión por qu'apaecieren dende'l Día d'Aición de Gracies hasta Navidá. Ver en programes como The Tonight Show y l'especial navidiegu de Bob Hope, lo qu'impulsó la especie al mercáu.^[4]

La flor de nuechebona ye bien importante na cultura de Méxicu. La flor Navidá o nuechebona suelse cultivar como planta d'interior nel hemisferiu norte, por cuenta de la so dómina de mayor puxanza vexetativa mientres la dómina cercana a la Navidá. Ye'l principal cultivu floricultor nos Estaos Xuníos onde la preparar pa la so venta ente agostu y Navidá.

Vender mientres tol añu en munchos países, faciendo usu d'avanzaes teunoloxíes como la manipulación del fotoperiodo y la temperatura. Por aciu inversiones considerables puede facer floriar mientres cualquier dómina del añu. Se enaniza por aciu reguladores de crecedera pa evitar la so forma arbustiva y por aciu el meyoramientu continuu. Les nueves variedaes comerciales son permanentemente ufiertaes polos viveristas a los floricultores.

En Guatemala, amás de crecer de manera montesa en cuasi tol territoriu, cultivar pa la esportación y mercáu internu más de de 45 millones de renuevos. Cultívense alredor de 85 especies y variedaes distintes, que varien en tamañu, forma y color. Hai naranxa, blancu, mariellu, violeta, azul y otres tonalidaes. Comercialízase la colorada "Rede Prestige" en mayor cantidá Na rexón de Sacatepéquez, pela redolada d'Antigua Guatemala, prodúcense toles variedaes y espórtense más de 42 millones de plantes en distintos tamaños, d'alcuerdu a la dómina.

En Méxicu cultivar n'invernaderos pal so comercialización en Nuechebona, sobremanera na zona de Morelos, Puebla y Michoacán. Ríquense cuidos específicos mientres la producción como control de temperatura, riego, mugor y plagues. Esisten más de 10 variedaes en colores distintos lo que fai de la flor de Nuechebona una opción pa la decoración navidiega. Aun así, el color coloráu sigue siendo'l favoritu.

Lluz

Rique un bonu llume por que les bráctees coloriaes nun s'escolorar o cayan.

Temperatura Nun

soporta'l fríu nin l'escesu de temperatura, rique unos 20-22 °C. pel día y 16 °C. pela nueche. Tampoco tolera bien les corrientes d'aire y los cambeos sópitos de temperatura.

Riego Riqui bastante mugor

ambiental pa evitar la cayida de les fueyes; riego moderáu, una y bones l'escesu d'agua puede podrecer el raigañu. Añadir un abonu ricu en nitróxenu a l'agua cada diez díes, hasta la dómina de floriamientu.

Dempués del floriamientu Cuando les

fueyes cayeron y pierde les sos bráctees se fradadura la planta dexando tarmos d'ente 5 y 10 cm. Los tarmos cortaos pueden utilizase como fraes de punta pa multiplicar la planta. En zones templaes, ensin riesgu de xelaes, puede llantase nel xardín onde se desenvuelva llibremente.

Enfermedaes

Como'l restu de les poinsetias, ye susceptible d'enfermedaes fúngicas, bacterianes y parasitarias.^[5]

Nel Distritu Federal, Morelos, Puebla y Sonora, la so aplicación ye per vía oral o esterna p'aumentar o promover la secreción de lleche.

Nel Estáu de Méxicu, Guanajuato, Michoacán y Puebla, el látex ye aplicáu direutamente pa tratar mezquinos, verrugues, erisipela, erisipela, herpes simple na boca, llagues ya infeiciones cutanees y firíes. N'hinchadures per picadura de viérbenes, pónense les fueyes molíes. Pa les inflamaciones, gárrense les fueyes y aplíquense lo más caliente que se tolere. Pa solliviar los golpes fierven les flores, estrumir llimón y colles envolúbrase la zona estropiada.

En delles afecciones respiratories como anxines o tos, úsase'l fervinchu de la flor, la que dacuando se combina con bugambilia (Bougainvillea spectabilis) y cordollobu (Bocconia frutescens). Finalmente refierse'l so emplegu en casos de paperes, afecciones del corazón y rabia.^[6]

Hestoria

El Códiz Florentino, nel sieglu XVI refier el so usu pa "les muyeres que tienen poca lleche". Nel mesmu sieglu, Francisco Hernández de Toledo rellata que "les fueyes aumenten la lleche a les nodrizas, entá a les vieyes, seya que les coman crudes o cocíes, o que llamban el látex qu'esquita d'elles".

Nel sieglu XIX, La Sociedá Mexicana d'Historia Natural referir pa les enfermedaes exantemáticas, como galatógeno, galagtóforo y escuédigu.

Nel sieglu XX, la Sociedá Farmacéutica de Méxicu mentar como depilatoria, emenagoga, galactógena y escuédiga. Finalmente, Maximino Martínez, conseña la mesma información proporcionada pola Sociedá Mexicana d'Historia Natural.

 

Euphorbia pulcherrima foi descritu por Willd. ex Klotzsch y espublizóse en Allgemeine Gartenzeitung 2(4): 27–28. 1834.^[7]

Etimoloxía

Euphorbia: nome xenéricu que remanez del médicu griegu del rei Juba II de Mauritania (52 a 50 e. C. - 23), Euphorbus, nel so honor – o n'alusión al so gran banduyu – yá que usaba médicamente Euphorbia resinifera. En 1753 Carlos Linneo asignó'l nome a tol xéneru.^[8]

pulcherrima: epítetu llatín que significa "la más guapa".^[9]

N'Estaos Xuníos conocer como poinsettia, n'honor de Joel Roberts Poinsett, primer embaxador estauxunidense en Méxicu que la introdució n'EEXX en 1825. Dende l'añu 1991, el 12 d'avientu ta declaráu n'Estaos Xuníos como Día Nacional de la Poinsetia en conmemoración de la fecha de la so muerte.

Sinonimia

• Euphorbia coccinea Willd. ex Boiss.
• Euphorbia diversifolia Willd. ex Boiss.
• Euphorbia erythrophylla Bertol.
• Euphorbia campanuda Sessé & Moc.
• Euphorbia lutea Alam ex Boiss.
• Euphorbia poinsettiana Buist ex Graham
• Euphorbia pulcherrima forma lutea Standl.
• Pleuradenia coccinea Raf.
• Poinsettia pulcherrima (Willd. ex Klotzsch) Graham
• Poinsettia pulcherrima var. albida Maund en Maund & Hensl.^[10]

• Corona del Inca y Flor del Inca, en Chile y Perú
• Cuetlaxochitl, el so nome orixinal en llingua náhuatl
• Estrella de Navidá, nel hemisferiu norte
• Estrella federal, n'Arxentina, Paraguái y Uruguái
• Euforbia
• Flor de Navidá, en Venezuela y Colombia
• Flor de Pascua, nel hemisferiu norte, por coincidir el so floriamientu y forma más llamativa cola dómina navidiega
• Nuechebona, en Méxicu.
• Flor de Navidá, nel hemisferiu norte
• Pastora, en Nicaragua y Costa Rica
• Pascuero^[11]

Inclusive en Méxicu recibe distintos nomes como Pascua, Sijoyo, Flor de Bandera, Flor de Nueche Bona o Flor de Santa Catalina. N'otros países llámase-y Corona de los Andes o Flor de Navidá.

• Terminoloxía descriptiva de les plantes
• Taxonomía de les Euforbiacees
• Inflorescencia en forma de Ciato
• Carauterístiques de les euforbiacees

1. CONABIO. 2009. Catálogo taxonómico de especies de México. 1. In Capital Nat. Méxicu. CONABIO, Mexico City.
2. Correa A., M. D., C. Galdames & M. N. S. Stapf. 2004. Cat. Pl. Vasc. Panamá 1–599. Smithsonian Tropical Research Institute, Panama.
3. Flora of China Editorial Committee. 1988-2013. Fl. China Unpaginated. Science Press & Missouri Botanical Garden Press, Beijing & St. Louis.
4. González Ramírez, J. 2010. Euphorbiaceae. En: Manual de Plantes de Costa Rica. Vol. 5. B.E. Hammel, M.H. Grayum, C. Herrera & N. Zamora (eds.). Monogr. Syst. Bot. Missouri Bot. Gard. 119: 290–394.
5. Idárraga-Piedrahita, A., R. D. C. Ortiz, R. Callejas Posada & M. Merello. (eds.) 2011. Fl. Antioquia: Cat. 2: 9–939. Universidá d'Antioquia, Medellín.
6. Jørgensen, P. M. & S. León-Yánez. (eds.) 1999. Catalogue of the vascular plants of Ecuador. Monogr. Syst. Bot. Missouri Bot. Gard. 75: i–viii, 1–1181.
7. Lawesson, J. Y., H. Adsersen & P. Bentley. 1987. An updated and annotated check list of the vascular plants of the Galapagos Islands. Rep. Bot. Inst. Univ. Aarhus 16: 1–74.
8. Martínez Salas, E. M., M. Sousa Sánchez & C. H. Ramos Álvarez. 2001. Rexón de Calakmul, Campeche. Llistaos Floríst. Méxicu 22: 1–55.
9. Molina Rosito, A. 1975. Enumeración de las plantas de Honduras. Ceiba 19(1): 1–118.
10. Nasir, E. & S. I. Ali (eds). 1980-2005. Fl. Pakistan Univ. of Karachi, Karachi.
11. ORSTOM. 1988. List Vasc. Pl. Gabon Herbier National du Gabon, Yaounde.
12. Standley, P. C. & J. A. Steyermark. 1949. Euphorbiaceae. In: P. C. Standley & J. A. Steyermark (eds.), Flora of Guatemala---Part VI. Fieldiana, Bot. 24(6): 25–170.

•   Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Euphorbia pulcherrima.

• Infojardin sobre Poinsettia
• Curiaos de euforbia (inglés)
• flor-de nueche bona/ DFinitivo Cuetlaxochitl; La flor de Nueche Bona (Náhuatl y Español)
• Poinsetias na cultura americana (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). (inglés)