Espanya

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Reino d'Espanya Reino de España
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: Plus Ultra (latín; «Mas entallá»)
Himno nacional: Marcha Real
Capital  • Población	Madrit 3.305.408 (2021)
Mayor ciudat	Madrit
Idiomas oficials	Espanyol1
Forma de gubierno Rei President	Monarquía Felipe VI d'Espanya Pedro Sánchez Pérez-Castejón
Unificación Dinastica - Estatal	1516 (Carlos I) 1716 (Decretos NP)
Superficie  • Total  • % augua	Posición 50º 504.645 km² 1,04%
Población  • Total (2022)  • Densidat	Posición 27º 47.432.805 92 hab/km²
PIB (PPA)  • Total (2021)  • PIB per capita	Posición 15º EUR€ 1.205.063 millons EUR€ 25.405,68
Moneda	Euro (€, EUR)
Chentilicio	Espanyol/a[1]
Zona horaria  • en Verano	CET (UTC+1)2 CEST (UTC+2)2
Dominio d'Internet	.es
Codigo telefonico	+34
Prefixo radiofonico
Codigo ISO
Miembro de: UE, ONU, OTAN, OCDE, OSCE
1 Son cooficials o catalán/valenciano en Catalunya, País Valenciano y Islas Balears; l'aranés en Catalunya; o gallego en Galicia ; y o euskera en o País Basco y Navarra. 2 Fueras d'en Canarias, a on ye una hora menos: UTC+0 d'hibierno y UTC+1 de verano.

O Reino d'Espanya ye un estau miembro d'a Unión Europea (UE) situau en o sudueste d'Europa, aon que ocupa 6 setenas partis d'a Peninsula Iberica, que comparte con Portugal. Tamién poseye partis d'o suyo territorio en a mar Mediterrania (as islas Balears), en l'Oceano Atlantico (as islas Canarias), asinas como dos enclaus en o norte d'o continent africano (as ciudaz autonomas de Ceuta y Melilla) y o enclau de Llívia en os Pireneus franceses.

En o suyo territorio peninsular tien mugas terrestres con Francia, a on se troba o enclau de Llívia y o Prencipau d'Andorra en o norte, con Portugal en l'ueste, asinas como con a colonia britanica de Chibraltar en o sud. En os suyos territorios africanos, muga por tierra y mar con Marruecos.

Antimás, tien atra serie de distritos y posesions menors no continentals como as islas Chafarinas, o Penyón de Vélez de la Gomera y as islas d'o Penyón d'Alhucemas, toz debant d'a costa de Marruecos; asinas mesmo, reclama a sobiranía d'o isleta Perejil, hue litigato con Marruecos, sin estar posesión oficial de denguno d'os dos. A isla d'Alborán, as islas Columbrez y una serie d'islas y isletas debant d'a as suyas costas completan os suyos territorios.

Se mantién tamién o pleito por a sobiranía d'o penyón de Chibraltar con o Reino Uniu, de vez que Portugal no reconoixe a sobiranía espanyola sobre a comarca pacense d'Olivença.

O nombre d'Espanya deriva d'Hispania, nombre latín con que os romanos designaban cheograficament a o conchunto d'a Peninsula Iberica. Hispania ye alavez una adaptación d'o nombre en griego emplegato por Artemidoro d'Efeso (sieglo I aC), autor d'o mas antigo mapa d'occident en que se describe a Hispania romana.^[2]

Os ibers estioron os primers pueblos de cuals se sabe que ocuporon a peninsula Iberica. Se sabe que bi heba poblacions proto-iberas, por restos arqueolochicos. Os griegos y fenicios estioron os que deixoron os primers escritos a on se charraba d'os pueblos peninsulars.

En 218 aC os romans desembarcoron en Ampurias, una localidat d'orichen griega a lo norte de Catalunya. Isto marcó l'inicio d'a conquiesta romana d'a peninsula, que remató en 19 aC con o final d'as guerras cantabras y l'anexión d'a costa d'a mar Cantabrica por Roma. Mientres o periodo romano a peninsula estió dividida en 5 provinzias: Gallaecia, Tarraconensis, Baetica, Lusitania y Cartaginensis, anque mientres tot o periodo romano a organización d'a rechión cambio cuantas vegadas. A conquiesta trayió o latín de do surgirian as luengas romances que actualment se charran en a peninsula Iberica: l'espanyol, l'aragonés, o catalán, o gallego, l'astur-leyonés y o portugués.

Dimoués d'a caida de l'Imperio Romano, cuantas tribus chermanicas invadioron a peninsula. O pueblo más important d'éls estió o visigodo. O periodo visigodo duró 300 anyadas, dica que os arabés invadioron a peninsula en 711, dimpués d'a batalla de Guadalete.

Espanya ye establita como una monarquía parlamentaria dende a fundación d'a suya Constitución en 1978. As ditas Altas Institucions d'o Estau son:

• A Casa Reyal
• As Cortes Chenerals
  • O Congreso d'os Deputatos
  • O Senau
• O Consello Cheneral d'o Poder Chudicial
• O Tribunal Constitucional

A suya función ye d'articular os poders d'o Estau (executivo, lechislativo y chudicial) y equilibrar-ne as relacions de poder.

Os partius politicos y coalicions que actualment tienen representación en o Congreso u o Senau son, por orden alfabetico:

Os partius politicos y coalicions presents nomás en concellos u parlamentos autonomicos en l'actualidat, antiparte d'os debant ditos son:

O estau, seguntes a Constitución vichent en l'actualidat (Constitución espanyola de 1978) , ye una nación, formada devez por nacionalidaz y rechions. Os oríchens d'o estau espanyol pueden trobar-se en a unión matrimonial d'os reinos medievals de Castiella y Aragón —formatos por a unión dinastica u conquiesta d'atros reinos anteriors— en zaguerías d'o sieglo XV en tiempos d'o reinato d'os Reis Catolicos, cuan se produz a unificación politica, que remata con a unión d'o Reino de Navarra, o Reino Nazarín de Granada y atros territorios. Un prencipio d'unificación institucional posterior ocurre en o reinato de Felipe V, que creya una forma d'estau centralizata que se mantién dica la vichent Constitución.

O estau se divide en 17 Comunidaz Autonomas y 2 Ciudaz Autonomas que ye una organización analoga a la d'os estaus federals. Poseyen un amplo grau d'autonomía, poders lechislativos, de presupuesto, administrativos y executivos en as competencias exclusivas que o estau central guarancia a cada comunidat a traviés d'un Estatuto d'autonomía.

Cada comunidat autonoma se divide en una u cuantas provincias, fendo un total de 52.

Situata en Europa Occidental, ocupa la mayor parti d'a Peninsula Iberica y, difuera d'ella, dos archipelagos (o d'as Islas Canarias en l'Oceano Atlantico y o d'as Islas Balears en a Mar Mediterrania) y dos ciudaz, Ceuta y Melilla, en o norte d'Africa.

En amplaria territorial (superficie) ye o tercer país d'Europa (excluita Rusia), por dezaga d'Ucraína y Francia, y o segundo mayor d'a Unión Europea.

As mugas fisicas d'Espanya son, prencipalment, as d'a Peninsula Iberica, adintro d'a que muga con Portugal: iste estau y l'Oceano Atlantico a l'ueste, a Mar Mediterrania a l'este, o estreito de Chibraltar a lo sud y os Pireneus, chunto con o Golfo de Bizcaya y o Mar Cantabrico a lo norte.

Os prencipals sistemas monterizos son: Pireneus, Sistema Iberico, Carpetana, Oretana ye Cordeleras Beticas (Sozbetica y Penibetica). O Teide ye o pico mas alto d'Espanya, estando-ne a suya altaria de 3.718 metros.

Con un PIB de 798.672 millons d'euros (2004) y una renta per capita de 22.690 dólars estausunidenses (2004), Espanya ye una d'as grans economías europeas y a ueitena mundial. L'asperanza de vida d'a suya población ye entre as 3 mas altas d'o mundo y a mortalidat infantil se troba entre as mas baixas.

Espanya contaba con una población humana de 40.499.791 habitants a l'1 de chinero de 2000, 45.116.894 habitants a l'1 de chinero de 2007. En 2003 acullió lo 50% d'a inmigración extracomunitaria enta la UE, sobretot de ciudadans en situación ilegal magrebís, subsaharianos y latinoamericanos. A sociedat espanyola concara en l'inte os desafíos cheneratos por as dificultaz d'asimilación y integración d'ixos treballadors.

As arias metropolitanas que teneban mas de 300.000 habitants en 2003 son as siguients:

Antiparte d'as festividaz nacionals, cada Comunidat Autonoma tien dos dias festivos, y cada municipio, atros dos mas, estando en total 15 as fiestas oficials en Espanya.

• Arquitectura de Espanya
• Escultura en Espanya
• Comic en Espanya
• Literatura de Espanya
• Musica folclorica d'Espanya
• Pintura d'Espanya

• Ta más detalles, veyer l'articlo Esporte en Espanyaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].
• Espanya en os Chuegos Olimpicos.

O esporte mes popular ye o futbol, a suya selección de futbol estió campiona en 2010 d´a copa d´o mundo. A liga espanyola ye clamata por motivos comercials LaLiga Santander y os suyos equipes mes importants son o Real Madrit y o Barça.

Tamién ye popular a suya liga de baloncesto profesional, a liga ACB. Os suyos equipes mes importants son Real Madrid, Barça y o Saski Baskonia entre atros.

• Liga BBVA.
• Liga ACB.
• Liga espanyola de hockey sobre chelo.
• Vuelta a Espanya.
• Gran Premio d'Espanya de Motociclismo.

• Etnografía d'Espanya.
• Idiomas d'Espanya.
• Relichión en Espanya.
• Seguranza social en Espanya.
• Transportes en Espanya.
• Turismo en Espanya.
• Lista de unidaz militars de l'Exercito de Tierra d'Espanya por Comunidat Autonoma.

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Espanya.
• Estatisticas d'Espanya en o CIA World Factbook.
• Cenye de libertat de prensa - 29º sobre 139 países.