Kanton Appezäll

De Kanton Appezäll isch e Mitgliid vo de Alte Eidgnosseschaft gsi. Er isch ane 1597 bi de ”Appezäller Landdeilig“ i die beide Halbkantön Appezäll Innerrhode und Appezäll Usserrhode ufdeilt worde.

De Name Appezäll (vo latiinisch abbatis cella) bedütet «Zälle (d. h. Guetsbsitz) vom Abt». Das beziet sich uf d Fürstabtei Sanggalle, won e grosse Iifluss uf das Gebiet usgüebt het. 1411 isch Appezäll e Zuegwandte Ort vo de Eidgnosse worde und 1513 e Vollmitgliid vo de Eidgnosseschaft. Die konfessionelle Komflikt in der Zit vo der Gegereformation hai drzue gfüert, ass sich der Kanton 1597 in s katholische Innerrhode und s reformierte Usserrhode deilt het.

«Kanton Appezäll» isch as Sammelbegriff für beidi Deil zsäme in Gebruch bliibe, isch aber hüte veraltet. Meistens redet mä vo «de beiden Appezäll» (politisch) oder vom «Appezällerland» (geographisch), wenn mä Inner- und Usserrhode zsämme meint. Hüfig ghört mä «s Appezäll», was aber falsch isch.

Im 7. und 8. Johrhundert het d Besiidlig vom Appezällerland de Glatt nooch agfange. Im geistige und kulturelle Beriich het s Chloster Sanggalle grossi Bedütig gha. Im Johr 907 het der Abt und Bischof Salomo im Chloster Sanggalle d Chillehöri Herisau erschaffe. Us sällere Zit findet mä die ersti Nennig von ere Chille z Herisau. Im Johr 1071 het s e Neubruch im Dalchessel a de obere Sittere ge und e Chille isch gstiftet worde. Der Name Appezäll wird denn zum erste Mol gnennt, als abbatis cella.

Im Lauf vo de Appezällerchrieg gege d Fürstabtei Sanggalle het 1403 d Schlacht bi Vöglinsegg stattgfunde und 1405 d Schlacht am Stoss gege d Habsburger. D Appezäller hai die Schlachte gwunne, hai aber Understützig vo der Eidgenosseschaft gsuecht, und 1411 isch Appezäll e Zuegwandten Ort vo de acht alten Ort worde. Im Komflikt mit der Abtei hai si sich em Schiidspruch vo de Eidgenosse, wo zwar d Rächt vom Fürstabt beschränggt het, aber nid welle füege. So si d Riichsacht und denn dr Bann und s Interdikt über se usgsproche worde, und der Graf Friedrich VII. vo Toggeburg, unterstützt vom Ritterbund vom St. Jörgeschild, het 1428 d Appezäller im Gfächt bi der Letzi bi Hueb in der Nöchi vo Herisau gschlage. Denn hai d Appezäller der Schiidspruch doch agnoh und im Abt d Abgoobe wider afo zahle. Si si aber as eigeständigs Staatswäse vo der Abtei anerkennt worde und si mit de Eidgenosse verbündet bliibe. Im Johr 1513 isch Appezäll as 13. Ort in d Eidgenosseschaft ufgnoh worde.

• Rainald Fischer, Achilles Weishaupt: Appenzell (Kanton). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• Geschichte uf ai.ch

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Kanton_Appenzell“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.