Breil/Brigels

Breil/Brigels
	Wappe vo Breil/Brigels
Basisdate
Staat:	Schwiiz
Kanton:	Graubünde (GR)
Region:	Surselva
BFS-Nr.:	3981
Poschtleitzahl:	7165
Koordinate:	723079 / 180761Koordinate: 46° 46′ 0″ N, 9° 3′ 0″ O; CH1903: 723079 / 180761
Höchi:	1'287 m ü. M.
Flächi:	96,85 km²
Iiwohner:	1719 (31. Dezämber 2022)
Website:	www.breil.ch
	Breil/Brigels Breil/Brigels
Charte
	Charte vo Breil/Brigels

Brigels (amtlich: Breil/Brigels; rätoromanisch Breil: [bʁɔɪ̯l](info); dütsch Brigels: [ˈb̥ʁig̊əls](info)) isch e politischi Gmaind i da Region Surselva z Graubünda.

Brigels isch zue 85 % romanischsproochig, wo au d Amtssprooch vo de Gmaind isch.

Geografii

Brigels lit i da Surselva un isch früener an Tail vum Krais Cadi gsi. D Gmaind bestoot uss de Ortstail Tavanasa, wo uf da rächta Sita vum Vorderrhy lit un wo de Bahnhof vo da Rhätischa Bahn isch, Danis, Dardin, em Hauptort Breil/Brigels, de Dörfer Andiast und Walteschburg un de Wyler Vali und Cathomen. Nochbarort sin Obersaxe im Süde, Ilanz/Glion im Oschte, Trun im Weschte un im Norde d Gmaind Glarus Süd.

Gschicht

Brigels/Breil chunt vum keltische „brigilo“, was „chlyni Burg“ bedütet. De Ort het ursprüngli de Victoride, emene rätische Adelsgschlecht, ghört, un isch vo denne im Joor 765 em Chloschter Disentis vermacht worde. In däm Joor isch au d erscht urkundliche Erwäänig vo Brigels als Bregelo im Teschtament vom Bischof Tello. Bis zum Joor 1737 sin d Brigelser verpflichtet gsi, de Zehntel aa s Chloschter z zaale; s Chloschter isch defür für de Schutz vo de Bevölcherig un für d Verwaltig verantwortlich gsi.

Nach eme joorelange politische Prozäss hend d Gmainde Andiast, Breil/Brigels und Waltensburg/Vuorz bi Volchsabstimmige s Projäkt agnoo, e gmeinsami Gmaind z bilde, wo Breil/Brigels heisst. Dr Groossroot vom Kanton Graubünde het däm afangs Dezämber 2017 zuegstumme, und vom 1. Jänner 2018 aa isch di nöji Gmeind aktyv.^[2]

Bevölkerig

Bevölkerigsentwicklig i der alte Gmeind
Johr	1850	1900	1960	1980	2000	2010	2015
Ywohner	827	859	1272	1212	1327	1298	1258

D offizieli Amtssprooch vo Brigels isch s Rätoromanisch; d Mundart vo Brigels ghört zum Surselvische. Im Joor 2016 isch s Romanisch in dr alte Gmeind Brigels vo 85 % vo de Ywohner gsproche worde. Dütschsproochig sin 13 % gsi, un 2 % hen e andri Sprooch gha. 85 % vo de Bevölcherig vo dr alte Gmeind Brigels sin katholisch,^[3] und au die vo Andiast isch das. Dr Groossdeil vo den Ywohner vo Waltensburg aber isch refermiert.

Di alt Gmeind Brigels het zwoo Schuele, eini im Hauptort Breil/Brigels wo bis zur 6. Klass unterrichtet wird, un eini im Ortsdeil Danis/Tavanasa, wo vum Chindergarte bis zur Sekundarschuel unterrichtet wird. Bis zur 4. Klass isch de Unterricht numme uff Romanisch. D Schüeler vo Andiast und Waltensburg gönd uf Rueun i d Schuel, wil d Stroosseverbindig dert ane besser isch.

Weblink

Commons: Breil/Brigels – Sammlig vo Multimediadateie

Offizielle Website vo de Gmaind Breil/Brigels
Adolf Collenberg: Breil/Brigels In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.

Fuessnote

↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023
↑ Aus drei mach eins (Memento vom 1. Jänner 2018 im Internet Archive) Artikel uf suedostschweiz.ch vom 5. Dezember 2017
↑ Indicaziuns statisticas da Breil uf breil.ch

[1] Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023

[2] Aus drei mach eins (Memento vom 1. Jänner 2018 im Internet Archive) Artikel uf suedostschweiz.ch vom 5. Dezember 2017

[3] Indicaziuns statisticas da Breil uf breil.ch

[1]

[2]

[3]