Bosveldstollingskompleks
Die Bosveldstollingskompleks (of BSK) is ‘n groot gelaagde stollingsintrusie binne die aardkors wat gekantel en verweer is, en tans dagsome vorm langs die rand van ‘n groot geologiese bekken, die Transvaalse bekken. Hierdie Suid-Afrikaanse gesteentekompleks bevat sekere van die rykste ertsneerslae op aarde. Die reserwes van platinumgroep-metale (PGMe), naamlik platinum, palladium, osmium, iridium, rhodium en rutenium, is die grootste ter wêreld, en daar is omvangryke hoeveelhede yster, tin, chroom, titaan en vanadium. Gabbro of noriet word ook uit dele van die kompleks gesteengroef vir lewering van maatsteen. Die geologiese verskynsel is omstreeks 1897 ontdek deur Gustaaf Molengraaff.[2]
Oorsprong
wysigDie Bosveldstollingskompleks bedek ‘n peervormige gebied in Noordwes en Limpopo en is verdeel in ‘n oostelike en westelike lob, benewens ‘n verdere noordelike uitbreiding. Al drie uitbreidings van die stelsel is omstreeks dieselfde tyd gevorm — sowat 2 miljard jaar gelede — en hulle is opmerklik eenders. Groot hoeveelhede gesmelte rots van die aardmantel het deur lang vertikale krake in die aardkors, in reuse boogvormige gedifferensieerde lopolitiese intrusies na die oppervlakte gekom. Vermoedelik is hierdie intrusies 30 miljoen jaar ouer as die nabygeleë Vredefort-impak aan die kompleks se suidekant.[3] Die resultaat van die uitwerking van hierdie tydsame invloeie van gesmelte rots, benewens die kristallisasie van verskillende minerale by verskillende temperature, was die vorming van ‘n struktuur, straks soos ‘n gelaagde koek, wat uit onderskeibare rotsstrata bestaan, insluitend drie PGM-bevattende lae of sogenaamde riwwe. Groot areas van die sentrale kompleks lê onder jonger rots.
Die ekstrusies is geleë oor ‘n vroeë diabasiese intrusieplaat, waarvan die dagsome aan die suidoostekant van die kompleks sigbaar is. Voorgenoemde ekstrusies is tipies groenerig gekleurd en saamgestel uit klinopiroksien, wat omvorm is na hoornblende en plagioklase, wat beskou word as die vroegste fase van die kompleks.
Die kompleks sluit gelaagde mafiese intrusies (die Rustenburg-gelaagde suite) en ‘n felsiese fase in. Die geografiese sentrum daarvan is noord van Pretoria geleë in Suid-Afrika by omtrent 25° S en 29° O. Dit bedek meer as 66 000 km2, ‘n gebied so groot soos Ierland. Die kompleks wissel in dikte, en is plek-plek tot 9 km dik. Litologies varieer dit van oorwegend ultramafiese peridotiet, chromitiet, harzburgiet en bronzitiet in die laer afdelings tot mafiese noriet, anortosiet en gabbro na die bolae. Die mafiese Rustenburg-gelaagde suite word gevolg deur ‘n felsiese fase (die Lebowa-granietsuite).
Die ertsliggame binne die kompleks sluit die BG2 (Bogroep 2) rif in, wat tot 43.5% chromiet bevat, en die platinumdraende horisonne Merenskyrif en Platrif. Die Merenskyrif wissel van 30 tot 90 cm in dikte. Dit is ‘n noriet met ekstensiewe chromitiet en sulfiedlae of -sones wat die erts bevat. Die Rif bevat ‘n gemiddeld van 10 dpm platinumgroep-metale, vasgevang in pyrrhotien, pentlandiet en piriet, benewens rare platinumgroep-minerale en allooie. Die Merensky- en BG2-riwwe bevat sowat 90% van die wêreld se bekende PGM-reserwes. Omtrent 80% van die platinum en 20% van die palladium wat jaarliks gemyn word, word uit hierdie horisonne geproduseer.
Verwysings
wysig- ↑ Hill, M.; Barker, F.; Hunter, D.; Knight, R. (1996). "Geochemical characteristics and origin of the Lebowa Granite Suite, Bushveld Complex". International Geology Review. Besoek op 3 Julie 2023.
- ↑ G.A.F. Molengraaff Geology of the Transvaal (1904), Edinburgh en Johannesburg (vertaling van ~1902 Franstalige oorspronklike), bladsye 42-57.
- ↑ A 2.023 Ga age for the Vredefort impact event and a first report of shock metamorphosed zircons in pseudotachylitic breccias and Granophyre - S.L. Kamo, W.U. Reimold, T.E. Krogh en W.P. Colliston (1996)[dooie skakel]
- Guilbert, John M.; Park, Charles F. (1986). The Geology of Ore Deposits. New York: Freeman. ISBN 0716714566.
- Richardson, Stephen H.; Shirey, Steven B. (2008). "Continental mantle signature of Bushveld magmas and coeval diamonds". Nature. 453 (7197): 910–913. doi:10.1038/nature07073. PMID 18548068.
{{cite journal}}: Cite has empty unknown parameter:|month=(hulp) - Viljoen, M. J.; Schürmann, L. W. (1998). "Platinum-group metals". In Wilson, M.G.C. (red.). Raad vir Geowetenskap Handboek 16, Mineral Resources of South Africa. Pretoria: Raad vir Geowetenskap. ISBN 1875061525.
Eksterne skakels
wysig- Bushveld Igneous Complex Geargiveer 28 Augustus 2008 op Wayback Machine (PDF 39 bladsye) – besoek 2009-05-22
- Fotos van die Bosveldstollingskompleks (Rustenburg-gelaagde suite) – veldblootstellings Geargiveer 24 Desember 2012 op Wayback Machine (Universiteit van Kaapstad) besoek 2009-05-22
- [https://archive.is/20121225062532/http://web.uct.ac.za/depts/geolsci/dlr/301s/bushveld%20thin%20sections.html Geargiveer 25 Desember 2012 op Wayback Machine Bosveldstollingskompleks (Rustenburg-gelaagde suite)- dunsnit-fotomikrograwe (Universiteit van Kaapstad) besoek 2009-05-22