Ierland
- Hierdie artikel handel oor die eiland. Vir die soewereine staat met dieselfde naam, sien Republiek Ierland. Vir die ses noordelike graafskappe wat deel uitmaak van die Verenigde Koninkryk, sien Noord-Ierland. Vir die historiese koninkryk, sien Koninkryk van Ierland.
Ierland (Iers: Éire, [ˈeːɾʲə], ; Engels: Ireland, [ˈaɪərlənd], ; Ulster-Skots: Airlann, [ˈɑːrlən]) is die derde grootste eiland van Europa en die mees westelike van die Britse Eilande, met 'n lengte van 450 kilometer, 'n breedte van 260 kilometer en 'n totale oppervlak van 84 421 vierkante kilometer.[1] Die eiland, wat dikwels ook die "Groen Eiland" genoem word, lê tussen die Atlantiese Oseaan in die weste en die Ierse See in die ooste.
| Ierland Inheemse naam: Éire / Ireland Bynaam: Die Groen Eiland | |
|---|---|
 Kaart van Ierland | |
| Geografie | |
| |
| Ligging | Noord- of Wes-Europa |
| Koördinate | 53°20′N 08°00′W / 53.333°N 8.000°W |
| Argipel | Britse Eilande
|
| Oppervlakte | 84 421 vk km |
| Hoogste punt | Carrauntoohil 1 041 m |
| Administrasie | |
 Republiek van Ierland
| |
| Land | Ierland
|
| Hoofstad | Dublin |
| Grootste stad | Dublin (553 165)
|
 Verenigde Koninkryk
| |
| Land | Noord-Ierland |
| Hoofstad | Belfast |
| Grootste stad | Belfast (333 000)
|
| Demografie | |
| Bevolking | 6 572 728
|
| Bevolkingsgroepe | Iere, Ulster-Skotte |
| Die wêreld se 20ste grootste eiland en die derde grootste eiland van Europa | |
Die onverwagte uitkoms van Ierland se rewolusionêre periode tussen 1912 en 1925 was die vestiging van twee Ierse state op die eiland.[2] Die onafhanklike Republiek Ierland met 4,7 miljoen oorwegend Rooms-Katolieke inwoners beslaan vyf-sesdes van Ierland se oppervlak, terwyl Noord-Ierland met 'n histories merendeels Protestantse bevolking van 1,8 miljoen van Ierse, Skotse en Engelse afkoms een van die Verenigde Koninkryk se vier lande is. In Noord-Ierland is ongeveer 41,6% van die bevolking lidmate van Protestantse kerke en 40,7% Rooms-Katoliek.[3][4]
Etimologie
wysigBeide die woorde "Ierland" en Éire is ontleen aan die Ou Ierse Ériu, 'n godin in die Ierse mitologie waarna in die negende eeu vir die eerste keer verwys is. Die woordherkoms van Ériu word betwis, maar dit is dalk afgelei van die Proto-Indo-Europese wortel *h2uer, wat verwys na vloeiende water.[5]
Die Laat-Latynse woord Scotia ("land van die land of the Gaele") is oorspronklik gebruik om na Ierland te verwys,[6] en eweneens is die Ou Engelse Scotland gebruik vir Ierland.[7]
Geskiedenis
wysigDie Keltiese Ierland het teen die eerste eeu n.C. ontstaan. Die eiland is vanaf die 5de eeu gekersten. Ná die Anglo-Normandiese inval in die 12de eeu het Engeland soewereiniteit geëis. Die Engelse heerskappy strek egter eers oor die hele eiland in die 16de-17de eeu met die verowering deur die Tudors, wat gelei het tot kolonisering deur setlaars uit Brittanje. In die 1690's is 'n stelsel van Protestantse Engelse bewind ontwerp om die Katolieke meerderheid en Protestantse andersdenkendes wesenlik te benadeel, en is gedurende die 18de eeu uitgebrei. Met die Acts of Union 1800 het Ierland deel geword van die Verenigde Koninkryk. 'n Onafhanklikheidsoorlog in die vroeë 20ste eeu is gevolg deur die verdeling van die eiland, wat die Ierse Vrystaat tot stand gebring het, wat oor die daaropvolgende dekades steeds meer soewerein geword het, en Noord-Ierland, wat 'n deel van die Verenigde Koninkryk gebly het. Noord-Ierland het baie burgerlike onrus beleef vanaf die laat 1960's tot die 1990's. Dit het bedaar ná 'n politieke ooreenkoms in 1998. In 1973 het die Republiek Ierland by die Europese Ekonomiese Gemeenskap aangesluit, terwyl die Verenigde Koninkryk en Noord-Ierland, as deel daarvan, dieselfde gedoen het.
Geografie
wysigDie laagliggende vlaktes van Sentraal-Ierland met hulle groot aantal mere, waaronder die bekende Lough Neagh in Noord-Ierland, word deur bergreekse langs die kusgebiede omsluit. Carrauntuohill (Iers: Corrán Tuathail) in die Macgillicuddy's Recks van Suidwes-Ierland is die hoogste bergpiek op 1 041 meter bo seevlak. Die Shannon is met 'n lengte van 386 kilometer die langste rivier van Ierland. Die gematigde klimaat en gelykmatige reënval bevorder die plantegroei, en danksy die sappige groen weivelde staan Ierland ook as die "Groen Eiland" bekend. Ierland beskik oor 'n aantal nasionale parke dwarsoor die eiland.
Flora en fauna
wysigIerland het oor die algemeen 'n kleiner aantal spesies as byvoorbeeld sy oostelike buureiland Groot-Brittanje of die Europese vasteland, aangesien die eiland ná die einde van die Ystydperk deur die stygende waterpeil van die Atlantiese Oseaan baie vinnig geïsoleer is. Daar is net 31 inheemse soogdierspesies, waaronder dasse, vosse en krimpvarkies. Bepaalde spesies soos die edelhert word egter slegs in die nasionale parke aangetref. Ierland is ook een van min gebiede waar geen inheemse slangspesies voorkom nie.
Kultuur
wysigDie Ierse kultuur het 'n beduidende invloed op ander kulture gehad, veral op die gebied van letterkunde. Benewens die hoofstroom Westerse kultuur bestaan daar 'n sterk inheemse kultuur, soos uitgedruk deur Gaeliese speletjies, Ierse musiek, Ierse taal en Ierse dans. Die kultuur van die eiland deel baie kenmerke met dié van Groot-Brittanje, insluitend die Engelse taal, en sport soos sokker, rugby, krieket, veldhokkie, perdewedrenne, gholf en boks.
Sport
wysigDie meeste sportsoorte in Ierland word onder 'n beheerliggaam vir die hele eiland organiseer, dit wil sê spelers uit albei dele van dié eiland mag vir 'n gemeenskaplike Ierse span optree. Bekende voorbeelde sluit in die Ierse nasionale hokkiespan, die Ierse nasionale krieketspan en die Ierse nasionale rugbyspan. In teenstelling met krieket, rugby en veldhokkie stur die Republiek Ierland en Noord-Ierland vir netbal en sokker-toernooie aparte spanne.
-
Vlag wat die hele eiland Ierland verteenwoordig
-
Vlag van die gemeenskaplike Ierse nasionale hokkiespan
-
Vlag van die gemeenskaplike Ierse nasionale krieketspan
-
Vlag van die gemeenskaplike Ierse nasionale rugbyspan
Sien ook
wysigVerwysings
wysig- ↑ (en) Royle, Stephen A. (1 Desember 2012). "Beyond the boundaries in the island of Ireland". Journal of Marine and Island Cultures: 91–98. doi:10.1016/j.imic.2012.11.005. Besoek op 6 Mei 2018.
- ↑ (en) History Ireland – Ireland's History Magazine: The emergence of the "Two Irelands", 1912–1925. Besoek op 27 Augustus 2017.
- ↑ (en) Central Statistics Office, Ireland (April 2017). "Census 2016 Summary Results – Part 1" (PDF). Dublin: Central Statistics Office, Ireland. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 2 November 2019. Besoek op 6 Mei 2018.
- ↑ (en) Northern Ireland Statistics and Research Agency (2012). "2011 Census". Belfast: Department of Finance. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Maart 2020. Besoek op 6 Mei 2018.
- ↑ (en) "Ériu". The Encyclopedia of Medieval Literature in Britain, 4 Volume Set. (2017). Chichester: John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-39698-8.
- ↑ (en) Stephen Gwynn (Julie 2009). The History of Ireland. p. 16. ISBN 978-1-113-15517-7.
- ↑ (en) Andreas Lemke (2015). "II: The OEHE: The Material Evidence". The Old English Translation of Bede's Historia Ecclesiastica Gentis Anglorum in its Historical and Cultural Context (PDF). Universitätsdrucke Göttingen. p. 71. Besoek op 31 Maart 2023.
Eksterne skakels
wysig- Wiki-webtuistes
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Ierland.
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir Ierland.
- (en) Toerisme-inligting oor Ierland op Wikivoyage
- Media
| Keltiese gebiede in Europa | ||
|---|---|---|