Vygies

 

Vygies is 'n groep plante wat vroeër deur Linnaeus almal onder die genus Mesembryanthemum geplaas is, maar vanaf ongeveer 1921 in ongeveer 125 genera ingedeel is. Sowat 2 500 spesies is reeds beskryf en daar bestaan 'n goeie moontlikheid dat nog meer beskryf kan word.

Hierdie groep plante word dikwels as die familie Mesembryanthemaceae beskou, maar volgens 'n meer algemeen aanvaarde klassifikasie word die vygies saam met ander plante soos die kraalbos (Aizoon) en Hottentotsvye (Carpobrotus) onder die familie Aizoaceae geklassifiseer.

Vygies is een- of meerjarige vetplante en die plantvorm wissel van klein kruide wat slegs uit twee blare bestaan tot klein struike. Die blare is enkelvoudig en teenoorstaande. Vygies soos die Lithops- en ander spesies bestaan uit slegs twee groot, sukkulente blare wat deels met mekaar vergroei is en waartussen die blom verskyn.

Heelwat variasie word in die wortels van vygies aangetref en die wortelstelsel is dikwels oppervlakkig sodat dit die min reën wat in die droë dele val, optimaal kan benut. Sommige vygies het 'n wortelstok, terwyl die wortelstelsel by ander tydens droogtetye soms doodgaan.

Die blomme van vygies staan alleen en is opvallend helder gekleur. Byna alle kleure behalwe blou word aangetref. Daar is vier of vyf meer of minder sukkulente kelkblare en ʼn groot aantal "kroonblare" - in werklikheid staminodes (onvrugbare meeldrade). Dikwels word daar ook oorgangsvorme tussen steriele en vrugbare meeldrade aangetref. Die blomme is tweeslagtig.

Die vrugte van vygies is gewoonlik kenmerkende doosvrugte wat slegs oopgaan wanneer dit reën. Sodoende word die sade deur reëndruppels uit die vrug geforseer en is die toestande dadelik gunstig vir ontkieming. Na die reëns gaan die vrugte weer toe en hulle bly toe totdat hulle weer nat word.

Verreweg die meeste vygies word in Suid-Afrika en Namibië aangetref, veral in die Karoo, Boesmanland, Namakwaland en die suidelike deel van die Namibwoestyn.

Een van die bekendste vygiegenera is Lampranthus, en heelwat gewilde tuinplante behoort ook tot die genus. Hulle is meerjarig, kruipend en blom hoof- saaklik in die lente. Hierdie genus is endemies in Suid-Afrika. Spesies van die genera Ruschia, Drosanthemum en Cephalophyllum lyk baie soos die van die genus Lampranthus, en baie van hulle is ook gewilde tuinplante.

Die genus Cleretum (voorheen Dorotheanthus) bestaan uit dertien spesies eenjarige vygies wat ongeveer 10 cm hoog word en tot die Wes-Kaap en Namakwaland beperk is. Die bekendste is die Bokbaaivygie (Cleretum belfidiformis), wat wêreldwyd as ʼn gewilde tuinplant aangeplant word.

Ook die Hottentotsvye (genus Carpobrotus) word as vygies beskou. Hulle lyk baie soos die ander vygies, behalwe dat sowel hul blare as hul blomme heelwat groter is. Altesaam 23 spesies van hierdie genus word in Suid-Afrika aangetref en vyf spesies elders in die wêreld. Die vrugte van verskeie spesies is eetbaar. Hottentotsvye is geharde plante en word dikwels as grondbedekkings aangeplant. Die genus Mesembryanthemum bestaan vandag slegs uit ongeveer 74 spesies. Hulle het almal relatief groot blare wat met watergevulde papille oortrek is.

Conophytum, Lithops en 'n paar ander genera is eienaardige vygies wat by baie droë omstandighede aangepas is en gewild is onder vetplantversamelaars. Hulle bestaan meestal uit slegs twee blare wat baie soos die klippe in hul omgewing lyk. Ook die spesies van die genus Fenestraria is eienaardige vygies met 'n ondergrondse wortelstok en slegs enkele blare wat bo die grond te voorskyn kom. Die genus het sy naam te danke aan die sirkelvormige, deursigtige weefsel aan die bokant van die blare wat soos klein venstertjies lyk.

Vygies is baie gewild as pot- of tuinplante. Hulle kan maklik van saad gekweek word. In Engeland is daar 'n vygievereniging gestig met lede oor die hele wêreld. Die vygiefamilie is die grootste vetplantfamilie en 98 persent daarvan kom in Suid-Afrika voor.^[2]

Die familie omvat 120 genera:^[3]

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409702, volume 29, bl. 41, 42