Vars water

Vars water, ook soet water genoem, is in teenstelling met soutwater in beperkte mate op die aarde beskikbaar, vandaar toenemende internasionale, nasionale en ook plaaslike voorskrifte en ander bestuursmaatreëls om die gebruik daarvan te beheer. So het Suid-Afrika in die onlangse jare sy Waterwet (No. 36 van 1998) omvattend hersien.

Die feit is dat dié skaars bestaansmiddel in die kern van dier en plant se bestaan is: met slegs sowat 0,75% van die aarde se totale watervoorraad as vars water beskikbaar – sowat driekwart van die 3% van vars water is in gletsers en ander ys opgeneem – vergelyk dit swak met die 97% wat seewater van die totaal uitmaak.

Die hoeveelheid see- en vars water op die aarde is 1 385 miljoen kubieke kilometer. Die 0,75% vars water wat "geredelik" beskikbaar is, kom in varswatermere, damme, riviere, grondwater en in die atmosfeer voor.

Die hoeveelheid water op die aarde bly konstant en is onderhewig aan die deurlopende waterkringloop van verdamping, reën of sneeu, afvloei en opgaring in damme, mere en die see, van waar die proses opnuut voortgesit word. Die son is die krag agter die waterkringloop.

Vars water bevat ’n hoeveelheid organiese en anorganiese stowwe in ’n dinamiese ewewig danksy ’n ingewikkelde reeks selfsuiweringprosesse. Word hierdie fisiese en chemiese ewewig versteur, onder meer weens nywerheids- en huishoudelike afval, kan die water nie sonder nadelige gevolge gebruik word nie. Dié swakgehaltevarswater word gevolglik deur grondwater, riviere en damme opgeneem, waarna plant en dier daaraan blootgestel word. Dit sluit in organiese en anorganiese besoedeling (vergiftiging deur swaarmetale soos kwik, lood, versouting en eutrifisering).

• Nywerhede is die grootste gebruiker van vars water: sowat 300 liter water word benodig om een Sondagkoerant te maak; 170 liter om een kilogram staal te vervaardig. Om een passasiersvoertuig te vervaardig, is altesaam ’n halfmiljoen liter water nodig.
• Om voedsel en weefsel te produseer, vereis ook heelwat vars water. ’n Mielieplant het sowat 200 liter water nodig om een kilogram saad te produseer en dit neem 3 000 liter water om een brood moontlik te maak. Om een hektaar katoen te produseer, vereis sowat 160 000 liter vars water.
• Water is die enigste stof op aarde wat natuurlik in al drie vorme voorkom: vloeistof, vastestof (ys) en gas (waterdamp). Terwyl vars water teen 0 °C vries, gebeur dit natuurlik nie in soutwater nie weens die opgeloste soute daarin. Seewater vries eers teen -1,9 °C.
• Sowat 70% van reënval gaan uiteindelik terug na die atmosfeer deur middel van verdamping.

• Mense gebruik sowat 6% van die beskikbare vars water.
• Die gemiddelde mens gebruik sowat 380 liter vars water per dag in die huis, insluitend stort of bad, kos- en skoonmaak. En elke glas water wat jy drink, bevat molekules wat al ontelbare kere vantevore gebruik is. Die mens kry ’n aansienlike deel van sy daagliks benodigde water uit voedsel. Een eier bevat byvoorbeeld 74% water, ’n waatlemoen of komkommer meer as 90% en selfs vleis bevat sowat 70% water.
• Een mens neem sowat 60 600 liter vars water in ’n leeftyd in.
• Indien ’n mens 15-20% van sy liggaamswater verloor, kan dit sy lewe kos. Die mens se liggaam bestaan uit 65-75% water.
• Die hitte wat ’n mens deur een dag se aktiwiteit sou opwek, sou sowat 148 °C meer gewees het indien hy nie water in sy weefsel sou hê nie.
• Plante bestaan gemiddeld uit 60-90% water.
• Navorsing deur universiteite soos die Universiteit van Kaapstad help om sekere gewasse soos mielies meer droogtebestand te maak, wat help dat dit nie soveel vars water nodig het om billike oeste te lewer nie. Dit behels onder meer die inteel van sekere gene van ander droogtebestande plante in mielies en ander gewasse. Slegs sowat 10% van die aarde se oppervlakte is geskik vir gewasverbouing en sowat 20% vir weiding. Woestyne, berge en ysdele maak die res uit. Waterverbruik- en navorsing kan ’n deel van marginale gebiede vir lonende gewasverbouing ontsluit.

Die rotse onder die aarde se oppervlakte berg gemiddeld 8 miljoen kubieke kilometer vars water. Dit is 40 keer soveel vars water as in riviere, mere en moerasse saam. Die hoogte van die watertafel wissel uiteraard volgens die seisoen, maar die groot vraag na water het die watertafel die afgelope eeu met verskeie meter laat daal.

Enkele ander feite oor grondwater kan genoem word:

• Fonteine stel vars water uit die grond spontaan beskikbaar en baie van dié grondwater word as natuurlike water gebottel. Artois in die noordooste van Frankryk is bekend as een van die gebiede ter wêreld wat van die suiwerste fonteinwater bied. Namate grondwater in sekere gebiede besmet word of versout, kan dit dié bron van suiwer water ook raak en daar is reeds mense wat daarop aandring dat sekere fonteinwater aan suiwerheidstoetse onderhewig gemaak moet word.
• In baie gebiede waar daar in onlangse jare vulkaanuitbarstings was, word grondwater deur warm rotse onder die grondoppervlak verhit, soos in die Taupomeergebied in Nieu-Seeland en selfs in Ysland. In sommige gevalle kook die water selfs ondergronds en word strome stoom in die lug vrygestel.
• Grondwater in die laagliggende dele naby die see kan heelwat versout en gewasverbouing moeilik maak. Opgeloste minerale kalsiumkarbonaat (kalksteen) en kalsiumsulfaat (gips) kan grondwater ook brak maak.
• Hidrologie (die studie van grondwater) maak onder meer van sekere soute, kleurstowwe en radioaktiewe isotope en ander tegnologie gebruik om die vloei van grondwater te volg of die hoeveelheid te bepaal.

Verdamping speel ’n belangrike rol in die waterkringloop. Sowat 0,001% van die wêreld se totale watervoorraad is in die vorm van waterdamp in die atmosfeer. Die hoeveelheid atmosferiese water wissel volgens die temperatuur, omdat warm lug meer waterdamp kan hou as koue lug.

Die begrippe absolute humiditeit en relatiewe humiditeit is ook van belang. Absolute humiditeit is ’n maatstaf van die hoeveelheid waterdamp (gram waterdamp) in ’n hoeveelheid lug (kubieke meter) en relatiewe humiditeit is ’n maatstaf van die hoeveelheid waterdamp as ’n persentasie van die volume lug se houvermoë teen daardie temperatuur wanneer dit versadig is. Lug wat versadig is – met ’n relatiewe humiditeit van 100% - is die doupunt, omdat verkoeling kondensasie tot gevolg het.

Waterdamp kom dus van die verdamping van water in die see, mere, vogtige grond, die meeste plante en selfs mens en dier as ’n natuurlike byproduk van hul metaboliese proses.

Vars water word oorheersend in gletser-ys en ander ysbedekkings van die poolgebiede geberg. Eeue gelede het gletsers sowat 'n derde van die aarde se oppervlakte beslaan en vandag is dit sowat 10%. Gletsers vorm wanneer meer sneeu in die winter val as die sneeu wat in die somer smelt en, terwyl die sneeu vermeerder, word dit saamgepers tot massiewe ysmassas.

So beslaan die Malaspina-gletser in Alaska 3 000 vierkante kilometer en die reusagtige Lambert-gletser by Antarktika het ’n oppervlakte van 'n miljoen vierkante kilometer. Sowat 70% van die aarde se vars water kom in Antarktika-ys voor.

Ysberge vorm wanneer groot dele ys van die kante van gletsers afbreek: die Groenland-yslaag veroorsaak duisende ysberge in die noorde van die Atlantiese Oseaan en skep gevaar vir skepe, veral van April tot Junie. Dit was ’n groot bewegende ysberg wat die Titanic se ondergang was. Indien een groot ysberg tot die kus gesleep kan word, kan dit heelwat vars water aan ’n waterarm land verskaf.

Ongelukkig veroorsaak aardverwarming dat die hoeveelheid ys wat jaarliks smelt, vermeerder. Volgens navorsing het die dikte van yslae in die poolgebiede die afgelope 50 jaar aansienlik afgeneem. Glacier National Park in Amerika het meer as 100 van sy gletsers sedert 1910 verloor. In die Antarktika-gebied het see-ys sedert 1979 met byna 10% gedaal.

Lande het oor die algemeen wet- en bestuursvoorskrifte wat die gebruik en vermorsing van vars water betref. Selfs lande met volop vars water het streng bepalings wat onder meer besoedeling betref.

Omdat Suid-Afrika een van die waterarmste ande ter wêreld is, is dit belangrik dat vars water opgepas word. Daarom maak die Nasionale Waterwet (Wet No. 36 van 1998) voorsiening vir onder meer die bewaring, beskerming, gebruik, bestuur en beheer van die land se waterhulpbronne. Volgens navorsing is die hoeveelheid oppervlakwaterbronne wat beskikbaar is om in die land se waterbehoeftes te oorsien, slegs tot 2030 voldoende (nuwe damme uitgesluit) en moet water gekoester word.

Faktore wat die voorsiening van vars water in Suid-Afrika raak, sluit in:

• Groot dele van die land het relatief lae reënval – heelwat minder as die wêreldgemiddeld.
• Wisselvallige reënvalpatrone maak voorsiening onvoorspelbaar.
• Hoewel daar streke met redelik hoë afloop het, is dit in gevalle weg van gebiede waar die vraag na water die hoogste is.
• Grondwater is beperk en soms van swak gehalte.
• Indringerplante gebruik baie van die land se vars water.

Verskeie faktore dra by tot ’n groeiende vraag na vars water, insluitend:

• Versnelde verstedeling.
• Die toenemende bevolkingsgroei.
• Volhoubare ekologiese stelsels en die rehabilitering daarvan.
• Die noodsaak om toeganklike en drinkbare vars water aan almal in die land te voorsien.

Dit is noodsaaklik dat Suid-Afrika ’n pad volg wat omgewingsvolhoubaar is. Dit sluit die beskikbaarheid en gehalte van vars water in. Waterbestuur behels gevolglik dat die vlakke van varswaterverbruik, -gebruik en –besoedeling en die infrastruktuur (en uiteraard ook die gebrek daaraan) vir die opvangs, behandeling en voorsiening van vars water nie die ekostelsels en bevolking moet benadeel nie.  

• Bonanni, Andrea, Bracco, Pinuccia, Pretto, Glauco & Zanini, Giuseppe. Deans Tell me the Answer. Dean. 1987. ISBN 0 603 00377 X
• Cheetham, Nicolas. Earth. A new Perspective. Smith Davies. 2005. ISBN 1-905204-03-5
• Departement van Water en Sanitasie. Staatskoerant 20615, 12 November 1999. Nasionale Waterwet (Wet No. 36 van 1998)
• Dixon, Dougal (redakteur). The Planet Earth Vol.4. World Book, Inc. 1989. ISBN 0-7166-3212-8
• Ochoa, George, Hoffman, Jennifer & Tin, Thea. Climate. Rodale. 2005. ISBN 1-4050-8782-X
• Paneel redakteurs. Family Guide to Nature. Reader’s Digest. 1984. ISBN 0 949819 32 8
• Paneel skrywers. Compton’s Encyclopedia & Fact-Index Volume 25. Compton. ISBN 0-944262-00-7
• Paneel skrywers. New Standard Encyclopedia Volume 19. Ferguson Publishing Comapy. 1999. ISBN 0-87392-103-8
• Paneel skrywers. The World Book Encyclopedia No 21. World Book. 2010. ISBN 978-0-7166-0110-4
• Paneel skrywers. Wêreldspektrum Deel 29. Ensiklopedie Afrikana. 1983. ISBN 0908409 70 2.
• Uys, Isabel. Feitegids. ’n Kernensiklopedie. Pharos. 2007. ISBN 978-1-86890-065-7.