Padvervoer

Sedert die Tweede Wêreldoorlog het die belangrikheid en omvang van padvervoer baie toegeneem in vergelyking met die tradisionele vorme van vervoer, soos vervoer oor water en per spoor. In die meeste lande is padvervoer aan die bepalings van spesifieke wette onderworpe omdat dit in die belang van die markordening, die beheer en beskerming van bestuurders en die verkeersveiligheid is. Markordening sluit in die redelike verdeling van die mark tussen die verskillende vorme van vervoer (water, spoor, pad), sowel as die beheer binne die padvervoerbedryf self.

Laasgenoemde het groter betekenis gekry tydens die ekonomiese resessie in die sewentigerjare, toe 'n oorkapasiteit byna ontstaan het. Die beroepsgoederevervoer bestaan hoofsaaklik uit 'n groot aantal kleiner ondernemers, dikwels met slegs een of twee vragmotors, maar in Suid-Afrika bestaan daar ʼn tendens om groter ondernemings deur amalgamering tot stand te bring. Parallel aan die algemene padvervoerdienste het gespesialiseerde goederedienste ontstaan (houer- en tenkvervoer).

In Suid-Afrika beheer die Suid-Afrikaanse Vervoerdienste 'n groot deel van die gespesialiseerde dienste. In Europa het ook die padvervoer oor baie lang afstande vinnig ontwikkel. Daar bestaan byvoorbeeld padvervoerdienste tussen Wes-Europa en die Midde-Ooste.

Veral na die Tweede Wêreldoorlog het daar in Europa, Noord-Amerika en Suid-Afrika, naas die bestaande infrastruktuur van spoorlyne, waterweë en hoofpaaie, 'n uitgebreide netwerk van motorsnelwee tot stand gekom. Wat persoonlike vervoer betref, het die klem al hoe meer begin val op die gebruik van die passasiersmotor, behalwe oor lang afstande, ten opsigte waarvan die lugvaart in belangrikheid toegeneem het. Openbare vervoerdienste het oor die algemeen in gewildheid afgeneem.

Op die gebied van goederevervoer is die onderskeid minder opvallend, hoewel die mate waarin private ondernemings self in hulle vervoerbehoeftes voorsien, in vergelyking met die mate waarin daar van gespesialiseerde beroepsgoederevervoerdienste gebruik gemaak word, steeds toeneem. Na die Tweede Wêreldoorlog het padvervoer dus in belangrikheid en omvang begin toeneem. Die ontwikkeling is bevorder deur die groot tegniese verbeterings in die vervaardiging van swaarvoertuigenjins en dies meer.

Die vinnige uitbreiding van die paaienette in byvoorbeeld Europa, Noord-Amerika en Suid-Afrika het verder bygedra tot die groei van die padvervoerbedryf. Hierdie ontwikkeling het die doeltreffender verspreiding van handelsake en nywerhede bevorder en nuwe werkgeleenthede geskep. In die private sektor word vervoerdienste dikwels gelewer deur kleiner ondernemings, byvoorbeeld eenmansake, en deur sakeondernemings wat hul eie vervoer- en besteldienste het.

Die toename in mededinging, veral op die gebied van meubelvervoer oor groot afstande, het aanleiding gegee tot die stigting van 'n aantal padvervoerreuse wat die langafstandpadvervoer nou byna heeltemal beheer.

Byna oral ter wêreld word padvervoer gereël deur wetgewing wat daarop gemik is om die bedryf en aanverwante stelsels, soos die spoor-, lug- en watervervoer, 'n mate van beskerming te verleen deur die totale mark redelik onder hulle te verdeel.

Die Wet op Padvervoer (1977) reël in Suid-Afrika die vervoer van goedere wat teen vergoeding geskied, asook die vervoer van goedere in 'n gehuurde voertuig, Die toestemming om 'n padvervoerdiens te lewer, word vergun deur plaaslike padvervoerrade of deur die Nasionale Vervoerkommissie (NVK) deur middel van 'n motortransportsertifikaat vir 'n karweier. Nadat daar vasgestel is dat die bestaande vervoergeriewe ontoereikend is, kan vrystelling ook verleen word aan 'n aanvullende gebruiker (dit wil sê 'n sakeonderneming wat teen vergoeding ʼn vervoerdiens lewer), mits hy slegs binne 'n radius van 80 km die diens lewer.

Karweiers word tot die plaaslike vervoer van goedere beperk. Uitsonderings kom wel voor en dit is moontlik dat sowel die karweier as die toevallige gebruiker magtiging kan kry om oor groter afstande bepaalde soorte goedere te vervoer. Wetgewing bepaal ook dat sekere goedere buite 'n bepaalde straal slegs per spoor vervoer mag word. Meubelvervoer en abnormale vragte word egter per pad vervoer, sowel as vragte wat die Suid-Afrikaanse Vervoerdienste nie kan behartig nie.

In sulke gevalle moet die betrokke padvervoersake, die Vervoerdienste se padvervoerdiens ingesluit, permitte kry van die plaaslike padvervoerraad. Wat die vervoer van abnormale vragte betref, bestaan daar eenvormige regulasies dwarsdeur Suid-Afrika ten opsigte van die asmassa van die vervoerende voertuig, die maksimumgrootte van abnormale vragte en die kragmassaverhouding en die verspreiding van die vragmassa.

Afgesien van die spesiale vereistes vir die vervoer van abnormale vragte, is spesiale veiligheidsvoorskrifte van toepassing op die vervoer van chemiese stowwe, brandstof en gas per pad. Dikwels word nie slegs die voertuig spesiaal ingerig nie, maar spesiale roetes kan ook voorgeskryf word. Soms mag sulke voertuie byvoorbeeld nie deur woongebiede of deur tonnels ry nie.

In Europa is die spoorweë nie in so 'n monopolistiese posisie soos die Suid-Afrikaanse Vervoerdienste nie, en die vervoerondernemings word dus nie so erg gekortwiek soos plaaslike ondernemings nie. Daar het die bedryf so ontwikkel dat die private kontrakteur oor al hoe langer afstande vrag kan vervoer. Tussen die hawens van Wes-Europa en die Midde-Oosterse lande, soos Turkye, Iran, Sirië en Irak, het daar 'n totaal nuwe padvervoermark ontstaan.

Weens die hoë risiko 's verbonde aan groot afstande, word hierdie ultra-langafstand vervoer kontrakte slegs aanvaar wanneer die sakebedrywighede binne Europa stil is. Die houerstelsel het daartoe aanleiding gegee dat nuwe vragvoertuie wat spesiaal vir die vervoer van houers ingerig is, ontwerp is. In die padvervoerbedryf het dit gelei tot 'n groter benutting van die voorhakerbeginsel, wat daarop neerkom dat die vragdraende gedeelte van die voertuig (die sleepwa) ontkoppel kan word van die enjineenheid (voorhaker of "perd").

Voordele van hierdie stelsel is dat meer as een sleepwa op ʼn keer aan die voorhaker gekoppel kan word, en dat sleepwaens gelaai kan word terwyl die voorhaker elders benut kan word. In Suid-Afrika geniet die vervoer van vee ook al hoe meer aandag. Daar word jaarliks miljoene rande verloor vanweë beserings wat die vee opdoen tydens padvervoer. Die belanghebbendes, sowel as dierebeskermingsverenigings, werk tans onverpoos aan voorstelle vir wetgewing om veeverliese en die lyding van diere te verminder.

Daar word selfs oorweging geskenk aan uitspanterreine waar vee tydens ʼn lang reis afgelaai kan word sodat hulle eers 'n bietjie kan wei. Hoewel sekere padvervoerondernemers skepties is oor die implikasies van die voorgestelde wetgewing vir hulle bedryf, is dit wei belangrik dat die diere goed versorg moet word. Die nuwe maatreëls sal dus in ʼn ernstige leemte voorsien.

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 090840963X, volume 22, bl. 59