NG gemeente Bethulie

Die NG gemeente Bethulie is 'n gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die Suid-Vrystaat wat in 1862 gestig is as die 10de gemeente van die Kerk in die Oranje-Vrystaat en nagenoeg die 85ste in die Kerk. Dis geleë in die Ring van Smithfield, saam met die gemeentes Smithfield, Edenburg, Rouxville, Wepener, Dewetsdorp, Zastron, Reddersburg en Vanstadensrus. Bethulie het in 2015 479 belydende en 137 dooplidmate gehad en die Ring onderskeidelik 3 006 en 844.

Die eerste geestelike werk wat in dié omgewing gedoen is, was onder die Boesmans. 'n Sekere Clark van die Londense Sendinggenootskap het hier gewerk tot Julie 1833 toe hy die werk as hopeloos opgegee het. Eerw. Jean Pellissier, stamvader van die familie wat latere bekende Suid-Afrikaners soos Mabel Jansen, dr. Samuel Henri Pellissier, prof. George Murray Pellissier, regter Erns Louis Jansen en adv. Mabel Jansen insluit, het in 1831 in Suid-Afrika aangekom en Clark se werk op die latere Bethulie kom voortsit. Dr. Philip, hoof van die Londense Sendinggenootskap, het die stasie aan die Franse Sendinggenootskap oorgemaak en Pellissier moes die werk behartig.

Die Boesmans het egter byna almal vertrek en Pellissier het 'n paar Betsjoeanas, wat in die omgewing van Philippolis gewoon het, daartoe beweeg om hulle in die omgewing van die latere Bethulie te gaan vestig. Die naam van die sendingstasie was destyds Caledon. Eerw. Pellissier het in 1835 die naam van die stasie na Verheullpolis verander. Die direkteure van die sendinggenootskap het egter die naam "Bethulia" verkies, wat beteken "maagd van die Here" en kom uit die apokriewe boek Judit 4:6,7. Die spelling is later verander na "Bethulie". Toe die stasie tot dorp verklaar word in 1869 het dit die naam Heidelberg gekry en enkele jare lank as sodanig bekendgestaan, maar om verwarring te voorkom met die gelyknamige dorpe in die Kaapkolonie en Transvaal, is dit in 1872 weer na "Bethulie" verander. Pellissier het elke Sondag 'n preek vir die inboorlinge in hul taal gehou en een in Nederlands. Reeds voor die eintlike Groot Trek van 1836 en daarna het Afrikaanse koloniste hulle in dié omgewing kom vestig.

In 1860 word daar 'n landdros op Bethulie aangestel. Twee jaar later, naamlik in 1862, word die NG gemeente gestig met ds. Piet Roux van die NG gemeente Smithfield, waarvan hy die grondlegger was, as konsulent. Hy was die oupa aan moederskant van prof. Murray, dr. Murray en mev. Jansen, terwyl eerw. Pellissier hul oupa aan vaderskant was. Die Franse sendeling het sy kerk tydelik afgestaan vir godsdiensoefeninge totdat die gemeente sy eie kerk voltooi, wat op 10 September 1864 sonder skuld ingewy is.

Die eerste leraar was ds. J.H. Cloete, wat op 26 Maart 1868 hier bevestig is. Die pastorie op 'n ruim perseel is deur hom in 1871 voltooi. Ná 'n dienstyd van vier jaar en ses maande neem ds. Cloete op 16 September 1872 sy ontslag. In sy plek word ds. J.G. Olivier van Franschhoek beroep en in April 1873 bevestig. Met sy aankoms op Bethulie, was ds. Olivier, wat lank reeds siek was, so swak dat hy nouliks voorgestel kon word. Sy kollegas wat teenwoordig was by dié geleentheid wou nie toelaat dat hy sy intreepreek lewer nie. Die kerkraad het gevolglik besluit om rus van drie maande aan hom toe te staan, waarna hy, toe hy veel sterker gevoel het, sy arbeid in die gemeente aanvaar het. Hy het die gemeente getrou gedien. Al was hy nooit heeltemal sterk nie, het hy sy werk hoog op prys gestel en meer gedoen as vele wat groter kragte tot hul beskikking gehad het.

Nie net in sy eie gemeente nie, maar ook in buurgemeentes in die Vrystaat en die Kaapkolonie, was ds. Olivier vir baie tot seën met sy ernstige preke. Hy het homself nooit ontsien nie; wanneer iets vir die Here gedoen kon word, was hy altyd gereed. 'n Kollega, wat baie vir hom gevoel het en gemerk het dat prediking saans baie nadelig vir sy gestel was, het met hom gepraat oor die noodsaaklikheid dat hy homself meer in ag moes neem. Ds. Olivier het hom die staaltjie vertel van die predikant wie se dokter hom gewaarsku het dat hy net nog skaars drie jaar sou lewe as hy so met sy werk sou volhou. Die leraar wou by die predikant weet hoe lank hy sou lewe as hy sou ophou werk, waarop die leraar geantwoord het dat hy dan miskien nog ses jaar sou kon lewe. "Wel," het die leraar aan die dokter gesê, "ik verkies liever drie jaren te werken en dan henen te gaan." Ds. Olivier het bygevoeg: "En dit is ook mijn gevoelen."

So hoog is sy dienste waardeer dat hy nieteenstaande sy swak gestel, dikwels vereer is met beroepe na ander en selfs groter gemeentes. Een hiervan was sy eerste gemeente, Franschhoek, maar ook daarheen het hy die beroep bedank. Toe hy oorlede is, het hy juis onder beroep gestaan na die gemeente Steynsburg in die Noordoos-Kaap. Hy is drie maal verkies as moderator van die Algemene Kerkvergadering van die Oranje-Vrystaat, en ten tyde van sy dood het hy juis weer dié amp beklee. Die sinode se beraadslaging het hy deurgaans met beslistheid en waardigheid gelei. Die opening van die Sinode van Mei 1884 op Bloemfontein was 'n besonderse geleentheid, want die kansel en moderatorstoel is, ter herinnering aan die verlies wat die kerk gely het, met 'n roufloers beklee. Agterna het een van die Sinodegangers getuig: "Die hart van die broeders het gevoel, en die routekens het verkondig, dat die moderator van die vorige Sinode nie meer onder ons was nie. Hy het sy rus ingegaan, en tog het ons gevoel asof sy gees oor ons gesweef het. Terwyl daar droefheid was oor die swaar verlies wat ons gely het, het ons God gedank dat Hy sy dienskneg so lank vir sy kerk gespaar het en sy werk tot so 'n groot seën gemaak het."

Op Saterdag 8 Maart 1884 het ds. Colin Fraser jr. van Philippolis af oorgekom om die volgende dag se dienste op Bethulie waar te neem. Hy was bly om ds. Olivier in 'n redelike goeie toestand aan te tref en hulle kon nog op die Saterdag en Sondag ernstig gesprek voer oor die gemeente, die Kerk, die aanstaande Sinode (Mei 1884) en "die nodigheid van reinheid in die lewe van 'n dienskneg van die Here". Die laaste Sondagaand van sy lewe het ds. Olivier besonder goed gevoel. Halfelf het hy na sy kamer gegaan en daar nog saam met sy gade die toe so toepaslike Ps. 23 gelees: "De Heer is mijn Herder, al ging ik ook in een dal der schaduw des doods, ik zou geen kwaad vreezen, want Gij zijt met mij." Nadat hulle saam gebid het, het hy ingesluimer en goed gerus tot 10 minute voor drie toe die hoes, wat die noodlottige en laaste bloedstorting tot gevolg gehad het, hom wakker gemaak het. Sy kollega ds. Fraser en die dokter was spoedig aan sy sy, maar die laaste uur het aangebreek. Die laaste worsteling was spoedig verby en so het hy ontslaap om halfvier die oggend van 10 Maart 1884 in die 41ste jaar van sy lewe, stil en sag in sy Verlosser. In hom het die gemeente 'n "getroue en dierbare" herder verloor en die Kerk in die Vrystaat "een van haar beste leraars en steunpilare".

Ds. Olivier se begrafnis het plaasgevind op Dinsdag 11 Maart op Bethulie. Behalwe die hele gemeente van Bethulie, het lidmate van omliggende gemeentes in aansienlike getalle opgekom. Die leraars van Edenburg, Rouxville, Colesberg en Venterstad asook die leraar van die Gereformeerde kerk Bethulie en ds. Venter was ook teenwoordig. Die plegtige verrigtinge het uit die huis begin met die sing van Gesang 21:4: "Diepe wijzheid zijn uw paden", en 'n ernstige gebed deur ds. A.A.L. Albertyn van Rouxville.

Ds. Olivier se oorskot het eers in die kerkhof gerus, maar die kerkraad het besluit, sodra die nuwe kerk gebou is, waarvoor ds. Olivier by die £7 000 ingesamel het, sal 'n graf gebou en van 'n ringmuur voorsien word en dat die graf van "een sierlijke graftombe met gepast opschrift te zijner nagedachtenis" opgerig sou word.

As ds. Olivier se opvolger word ds. J.J.T. Marquard beroep en op 21 Mei 1885 bevestig. Dié bekwame leraar dit die werk van sy voorganger met ywer voort en arbei nege jaar lank met merkbare seën. Onder sy leiding word 'n sierlike kerk gebou, waarvan die hoeksteen in 1886 deur pres. J.H. Brand gelê word en in Julie 1887 sonder skuld ingewy word teen 'n koste van sowat £7 500.

In 1893 het die NG kerkraad die sendinggemeente van die Franse Sendinggenootskap oorgeneem.

Die gemeente het met groot droefheid in 1894 van ds. Marquard afskeid geneem toe hy na Winburg vertrek. Ds. G.S. Malan bedien die gemeente net van Februarie 1895 tot September 1897, toe hy 'n beroep na Greytown aanneem, en word in 1898 opgevolg deur ds. H.C.J. Becker. Hy deel die gemeente se lief en leed 16 jaar lank. Tydens die Driejarige Oorlog het hy hom vele opofferings getroos en baie tyd bestee aan die sorg van die vroue en kinders in die konsentrasiekamp op Bethulie, waar in die kampkerkhof byna 1 500 slagoffers begrawe is. In 1903 het ds. Becker 'n weesinrigting opgerig, wat in Maart 1910 met dié op Ladybrand verenig is.

In 1905 is die kerkgebou vernuut en die wydingsrede is gehou deur prof. P.J.G. de Vos van Stellenbosch. By hierdie geleentheid is 'n groot herbegrafnis van burgers gehou, toe onder meer sir Cornelis Wessels en genl. J.B.M. Hertzog as sprekers optree. Ná vele beroepe wat hy van die hand gewys het, neem ds. Becker 'n beroep na Ventersburg aan en vertrek in 1914. Sy opvolger, ds. P.A. Alheit, word in Junie 1914 bevestig, maar verwissel dié standplaas reeds in 1916 met Queenstown. Op 10 Februarie 1917 word die Paarl se indertydse gevierde hulpprediker, ds. Andries Stockenström, as Bethulie se nuwe leraar bevestig en bly hier tot 1927.

Ds. J.C. Oosthuizen is in 1927 bevestig en bly tot in 1932. Sy opvolger, dr. E.P. Groenewald, dien die gemeente van daardie jaar tot 1937 toe hy teologiese professor in Pretoria word. Dr. D.J. Barnard staan in die gemeente van 1938 tot 1944, ds. J.P. Strümpfer van 1944 tot 1947 en ds. S.S. Weyers van 1948 tot 1952. In 2014 het die gemeente 494 belydende en 168 dooplidmate gehad. Ds. M.G. Pienaar was die leraar en het 'n vastetermyn-kontrapos gehad.

• Johannes Hendrik Cloete, Maart 1868 tot 1872
• Johannes Gerhardus Olivier, 1873 tot 10 Maart 1884 (hier in amp oorlede en begrawe)
• Jacobus Johannes Tier Marquard, 1885 tot 1894
• G.S. Malan, 1895 tot 1897
• Herman Christiaan Johannes Becker, Februarie 1898 tot September 1914
• Pieter Albertyn Alheit, 1914 tot 1916
• Andries Stockenström, 1917 tot 1927
• Johannes Jacobus Oosthuizen, 1928 tot 1932
• Dr. Evert Philippus Groenewald, 1932 tot 1937 (waarna professor aan Universiteit van Pretoria; hy het mettertyd vier eredoktorsgrade gekry, van die US, RAU, UP en Potschefstroomse Universiteit vir CHO)
• Dr. Daniël Jacobus Barnard, 1938 tot 1943
• Johannes Petrus Strümpfer, 1944 tot 1947
• Stephanus Salomon Weyers, 1948 tot 1952
• Johan Nicolaas Wilhelm de Jager, 1952 - 1960
• Johannes Hendrik Louw, 1960 tot 1968
• Pieter Daniël Gustav Conradie, 1967 tot 1970
• Daniel Nicolaas van Zyl, 1980 - 1989
• Dr. Johan Hendrik Viviers, 1987 – onbekend (gevangeniskapelaan, Goedemoed-gevangenis)
• George Frederick de Bruyn, 1990 tot 2006

• (af) De Kock, W.J. 1968. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek deel I. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk, namens die Nasionale Raad vir Sosiale Navorsing, Departement van Hoër Onderwys.
• (nl) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
• (nl) Fraser, ds. Colin jr. 1905. Nagelate Leerredenen van Johannes Gerhardus Olivier, in leven Herder en Leeraar der. Ned. Geref. Kerk te Franschhoek en Bethulië. Amsterdam en Kaapstad: Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers-Maatschappij v/h. Jacques Dusseau & Co.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Oberholster, prof. dr. J.J. 1964. Die Nederduitse Gerformeerde Kerk in die Oranje-Vrystaat. Bloemfontein: Die N.G. Kerk in die O.V.S.
• (af) Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
• (af) Van Lill, ds. Gert. 1995. Ned. Geref. Kerk Franschhoek 1845 - 1995. Franschhoek: Kerkraad.
• (af) Van Loggerenberg, ds. J.H. 1938. Gedenkboek van die Ned. Geref. Gemeente Edenburg. O.V.S. 1863 - 1938. Edenburg: Die NG Kerkraad.

• Gereformeerde kerk Bethulie
• NG gemeente Goedemoed, wat ingelyf is by Bethulie, maar later oorgedra is na NG gemeente Aliwal-Noord

• (en) Besonderhede van twee grafte op die kerkterrein. URL besoek op 17 Februarie 2015.