Moderniseringsteorie

Moderniseringsteorie word gebruik om die proses van modernisering binne samelewings te verduidelik. Die "klassieke" teorieë van modernisering van die 1950's en 1960's het geput op sosiologiese ontledings van Karl Marx, Emile Durkheim en 'n gedeeltelike lees van Max Weber, en is sterk beïnvloed deur die geskrifte oor Harvard-sosioloog Talcott Parsons.^[1] Moderniseringsteorie was 'n dominante paradigma in die sosiale wetenskappe in die 1950's en 1960's, en het toe in 'n diep verduistering gegaan. Dit het 'n terugkeer gemaak ná 1991, toe Francis Fukuyama geskryf het oor die einde van die Koue Oorlog as bevestiging van moderniseringsteorie en meer algemeen van universele geskiedenis.^[2] Maar die teorie bly 'n omstrede model.^[3]

Modernisering verwys na 'n model van 'n progressiewe oorgang van 'n "voor-moderne" of "tradisionele" na 'n "moderne" samelewing. Moderniseringsteorie dui daarop dat tradisionele samelewings sal ontwikkel namate hulle meer moderne praktyke aanneem. Voorstanders van moderniseringsteorie beweer dat moderne state ryker en kragtiger is en dat hul burgers vryer is om 'n hoër lewenstandaard te geniet. Ontwikkelings soos nuwe datategnologie en die behoefte om tradisionele metodes in vervoer, kommunikasie en produksie by te werk, maak modernisering nodig of ten minste verkieslik bo die status quo. Daardie siening maak kritiek moeilik aangesien dit impliseer dat sulke ontwikkelings die grense van menslike interaksie beheer, nie andersom nie. En tog, skynbaar paradoksaal genoeg, impliseer dit ook dat menslike agentskap die spoed en erns van modernisering beheer. Vermoedelik, in plaas daarvan om deur tradisie oorheers te word, kom samelewings wat die proses van modernisering ondergaan tipies tot bestuursvorme wat deur abstrakte beginsels gedikteer word. Tradisionele godsdiensoortuigings en kulturele kenmerke word volgens die teorie gewoonlik minder belangrik namate modernisering plaasvind.^[4]

Die teorie kyk na die interne faktore van 'n land, terwyl dit aanvaar word dat met bystand "tradisionele" lande tot ontwikkeling gebring kan word op dieselfde manier wat meer ontwikkelde lande was.^[5] Moderniseringsteorie poog beide om die sosiale veranderlikes wat bydra tot sosiale vooruitgang en ontwikkeling van samelewings te identifiseer en poog om die proses van sosiale evolusie te verduidelik. Skrywers soos Daniel Lerner het modernisering uitdruklik gelykgestel aan Verwestering.^[6]

Vandag word die konsep van modernisering in drie verskillende betekenisse verstaan:

1. as die interne ontwikkeling van Wes-Europa en Noord-Amerika met betrekking tot die Europese Nuwe Era;
2. as 'n proses waardeur lande wat nie tot die eerste groep lande behoort nie, poog om hulle in te haal;
3. as prosesse van evolusionêre ontwikkeling van die mees gemoderniseerde samelewings (Wes-Europa en Noord-Amerika), dit wil sê modernisering as 'n permanente proses, uitgevoer deur hervorming en innovasie, wat vandag 'n oorgang na 'n na-industriële samelewing beteken.^[7]

Geskiedkundiges koppel modernisering aan die prosesse van verstedeliking en industrialisering en die verspreiding van onderwys. Soos Kendall (2007) opmerk, "Verstedeliking het modernisering en die vinnige proses van industrialisasie vergesel."^[8] In sosiologiese kritiese teorie word modernisering gekoppel aan 'n oorkoepelende proses van rasionalisering. Wanneer modernisering binne 'n samelewing toeneem, word die individu toenemend belangrik, wat uiteindelik die gesin of gemeenskap vervang as die fundamentele eenheid van die samelewing.

Moderniseringsteorie is onderhewig aan kritiek wat ontstaan onder sosialistiese en vryemark-ideologieë, wêreldstelsels-teoretici, globalisering-teoretici en afhanklikheid-teoretici onder andere. Moderniseringsteorie beklemtoon nie net die proses van verandering nie, maar ook die reaksies op daardie verandering.Dit kyk ook na interne dinamika terwyl daar na sosiale en kulturele strukture en die aanpassing van nuwe tegnologieë verwys word.

Die moderne wêreld is heeltemal anders as die wêreld van die tweede helfte van die agttiende eeu. Die Industriële Omwenteling wat in Brittanje begin het, het 'n omwenteling op nywerheidsgebied in daardie land teweeggebring en daarna na die Europese vasteland, die Verenigde State en vervolgens na ander lande van die wêreld uitgebrei. Sy uitwerking op die moderne beskawing was verreikend. Nie alleen is die produksiemetodes in die nywerhede en die landbou radikaal verbeter nie, maar die hele houding van die mensdom jeens die werkgewer en die werknemer en die welsyn van die werknemer is verander.

Die denkbeelde van die Franse Rewolusie het ontwikkel en oor Europa versprei. Tegelykertyd is Groot-Brittanje se industriële bedrywighede ingrypend deur 'n nuwe beweging beïnvloed wat in werklikheid voor die Franse Rewolusie sy verskyning gemaak het.

Dit was 'n tydperk waarin masjiene die mens in die fabrieksnywerhede vervang het. In 1783 is vertel dat Sir Richard Arkwright se fabriek deur middel van 'n stoomenjin aan die gang gesit is; en Matthew Boulton en James Watt het in 1785 'n spinfabriek uitgerus wat deur 'n stoommasjien aangedryf is. 'n Paar masjiene is inderdaad lank tevore reeds uitgevind, maar die nuwe industriële beweging het eintlik eers laat in die agttiende eeu begin as gevolg van die genialiteit van sekere uitvinders. Net soos met die grondgedagte van die Franse Rewolusie die geval was, sou hierdie nuwe beweging die oorsaak wees van industriële veranderinge wat op hul beurt maatskaplike en staatkundige toestande verander het. Die Industriële Omwenteling was heeltemal anders as die Franse Rewolusie, waar ingrypende veranderinge skielik teweeggebring is. Dit was 'n taamlik langsame, aanvanklik baie langsame, oorgang na die nuwe vervaardigingsmetodes – die vervanging van menslike krag deur masjienkrag by die prosesse in die nywerhede. Die eerste bedryf waarin 'n algehele omwenteling deur meganiese uitvindsels teweeggebring is, was die katoenbedryf, en later is die uitvindings ook in die ander tekstielbedrywe toegepas. Waar die spin en weef voorheen tuis met die hand gedoen is, het dit nou langsamerhand 'n fabrieksnywerheid geword, want die werkers kon dit nie bekostig om die masjiene wat so vinnig verbeter is, te koop nie; en kapitaliste het die werkers in groepe begin saamtrek in hul fabrieke. Daar is bereken dat daar teen die jaar 1788 sowat honderd fabrieke in Engeland was waar katoen gespin is, met gemiddeld 100 tot 150 persone in diens. Daar was minder wolfabrieke.

Die een of ander vorm van krag was nodig om die masjiene aan te dryf. Dit het eers gelei tot die aanwending van waterkrag en, uiteindelik, van stoomkrag ná die uitvinding van die stoommasjien deur James Watt (1764). Die uitbreiding van die tekstielbedryf het gelei tot merkwaardige verbeteringe in die yster- en staalbedrywe, wat noodsaaklik was vir die vervaardiging van die masjiene. Die metodes van steenkoolontginning is ook op ongekende skaal ontwikkel. Die brandstof was nodig om die yster te smelt en die nuwe masjiene aan te dryf. Verhoogde industriële bedrywigheid het gelei tot verbeterde vervoermiddels.

Dit dien egter beklemtoon te word dat die ingebruikneming van die verskillende masjiene 'n stadige proses was. Die tuiswerkers was, solank hulle in staat was om 'n bestaan te vind, onwillig om in die fabrieke te gaan werk, en die werkgewers was ongeneë om masjiene in gebruik te neem solank hulle met die ware wat die arbeiders tuis vervaardig het, kon klaarkom. Tog het masjiene teen 1840, toe die spoorweg ook al terdeë gevestig was, industriële bedrywigheid in Brittanje reeds tot op groot hoogte verander. Daar bestaan geen twyfel nie dat die Industriële Omwenteling 'n magtige rewolusie was, want daardeur is binne 'n tydsbestek van 'n bietjie meer as honderd jaar 'n hele omwenteling in industriële en maatskaplike toestande in Groot-Brittanje, Duitsland, Frankryk en die Verenigde State teweeggebring. Sy invloed brei nog steeds vinnig uit, want op hede is dit besig om die hele ekonomiese struktuur van lande soos Indië en China te verander.

Dit was onvermydelik dat al die veranderinge wat deur die Industriële Omwenteling teweeggebring is, ontberinge vir die arbeiders gedurende die oorgangstydperk sou meebring; want die ekonomiese en maatskaplike lewe in Brittanje is geheel en al ontwrig.

Die opkoms van die nuwe nywerheid wat in so 'n groot mate van stoomkrag afhanklik was, het tot gevolg gehad dat die bevolking nou na die omgewing van die steenkool- en ystervelde aangetrek is. Lancashire en die West Riding van Yorkshire het die digsbevolkte distrikte in Engeland geword, en die verhuising van die bevolking het gelei tot die opkoms van nuwe nywerheidstede soos Leeds, Manchester, Huddersfield en Sheffield, asook Birmingham, wat die belangrike posisie ingeneem het wat voorheen deur die suidooste en suidweste beklee is. Die vooruitsig op werk in hierdie stede het baie van die mense aangelok wat van hulle grond verdryf was deur die vernietiging van die ooplandstelsel van boerdery en wat nie na die Nuwe Wêreld of Australië verhuis het nie.

Die maatskaplike toestande in dié stede wat so vinnig gegroei het, was betreurenswaardig. Huise was sleg gebou, en geen poging is hoegenaamd aangewend om die mees elementêre gesondheidsmaatreëls toe te pas nie. Met verloop van tyd het die toestand vererger namate meer mense na die stede gestroom het. Die opkoms van Manchester en naburige dorpe, byvoorbeeld, het die lug kilometers ver verpes, die waterstrome besoedel en die plantegroei vernietig. Die geboortesyfer het vinnig gestyg, maar die kindersterfte sowel as die algemene sterftesyfer was net so hoog. Siektes was baie algemeen, wat heeltemal te verstaan was. Selfs in 1844 het 'n kommissie wat aangestel was om die lewenstoestande in verskeie stede te ondersoek, onder andere die oorbevolkte toestand in 'n sekere agterplaas in Leeds beskryf en daarby gevoeg dat vyf-en-sewentig wavragte mis, wat jare lank onaangeraak daar gelê het, verwyder moes word. Die eiendom waarvan hierdie agterplaas 'n deel was, het, na bewering, die beste rente van alle eiendomme in die stad opgelewer. Die koste van lewensonderhoud was ook aan die toeneem. Na die einde van die Napoleontiese oorloë was die koringboere bevrees dat daar te veel koring uit die Oosseelande ingevoer sou word, en dat die pryse dus sou daal wanneer dié invoerhandel weer hervat word. Die regering het dus in 1815 'n wet laat aanneem waarvolgens geen koring sou mag ingevoer word nie solank die binnelandse prys minder as tagtig sjielings per kwart ton was. Dit het die grondeienaars beskerm, maar die arbeiders het daaronder gely, want die brood se prys is hoog gehou. Aangesien dronkenskap algemeen was, was die sedelike peil laag. Brittanje se strafkode was nog baie streng, en mense kon vir geringe oortredings in die tronk gestop word. Die gevangenisse, destyds veel talryker as vandag, was gedurig vol.

In die fabrieke self was die toestand aanvanklik nie beter nie. Die gesinslewe was verbrokkel, en die arbeiders kon vergelyk word met slawe, want hulle is behandel bloot as soveel arbeidskrag om "gebruik te word na goeddunke van, en onder voorwaardes opgelê deur, hul base". Die vorige intieme verhouding wat in die huisnywerheid bestaan het, het verdwyn, en daar het 'n wye kloof tussen kapitaal en arbeid ontstaan. Daar was baie werkloses, en die mededinging was so skerp dat, vergeleke met die prys van brood, die lone beroerd laag was. Die werkure was lank, dikwels tot dertien of selfs veertien uur per dag. In die fabrieke is daar 'n stelsel van arbeidsverdeling ontwikkel ten einde produksiekoste te verminder. 'n Persoon sou voltyds besig wees met die vervaardiging van een enkele onderdeel van 'n artikel. Onder die vorige stelsel sou al die verskillende stadiums deur een persoon se hande gegaan het. Hierdie spesialisering het die arbeider se lewe eentonig en vervelend gemaak. Die werklike toestande in die fabrieke was ook nie bevorderlik vir goeie gesondheid nie, want baie van hulle was swak verlig, swak geventileer en klam. Ongelukke het ook baie dikwels voorgekom, want daar was geen beskerming teen gevaarlike masjinerie nie. Al hierdie euwels was die uitvloeisel van die sogenaamde fabriekstelsel. Daar moet egter nie gedink word dat die verandering om in die fabrieke te werk vir die arbeider altyd net 'n ramp was nie. Wewers het voorheen in klam, bedompige kelders gewerk. Ook was die lone wat aan hierdie mense betaal is, in 1840 in sekere opsigte hoër as wat hulle ontvang het toe hulle tuis gewerk het. Aangesien hulle in die stede saamgetrek was, het dit vir hulle moontlik geword om saam te span om van hulle werkgewers beter lewensvoorwaardes, 'n standaardloon en korter werkure te eis.

Omdat dit swak besoldig was, is die vroue- en kinderarbeid deur die werkgewers uitgebuit. Die kinders van arm ouers is in fabrieke saamgehok as lappers (persone wat die gebreekte drade in die masjiene weer aanmekaar las). Selfs kindertjies van die ouderdom van vier en vyf jaar is gebruik om die afvalkatoen van die vloer af op te tel, en hulle moes van vyf- of sesuur in die oggend tot sewe- of agtuur in die aand werk, met kort onderbrekings vir maaltye. Die blaam vir hierdie toestand het nie net op die werkgewers gerus nie, want die ouers het hul kinders van hul jongste jare af as potensiële loontrekkers beskou. In die myne was die toestand nog erger. Hier moes vroue en seuns die steenkooltrokke deur die gangetjies trek waarvan party so laag was dat slegs klein kindertjies daardeur kon gaan. Die toestande waaronder die kinders in die myne gewerk het, was so sleg dat die sterftesyfer onder hulle in sommige gevalle vier of vyf maal so hoog was as in die nywerheidsdistrikte.

Aanvanklik is niks gedoen om die nood en ellende van die arbeidersklasse te versag nie. Kinderarbeid is eers nie as 'n euwel beskou nie. Dit moet toegeskryf word aan die feit dat die Regering teen die einde van die agttiende eeu die regulering van die handel, wat 'n deel van die Merkantilistiese Stelsel was, laat vaar het. 'n Boek geskryf deur Adam Smith, 'n professor in Glasgow, met die naam "The Wealth of Nations", is in 1776 uitgegee – dieselfde jaar waarin die Amerikaners hul onafhanklikheid uitgeroep het. Smith, wat sy opvattinge op dié van 'n groep Franse ekonome, die Fisiokrate, gebaseer het, het die gedagte dat die staat industriële of handelsbedrywighede moes reguleer heftig veroordeel. Die handel moes volkome vry wees, en die beste beleid vir die staat was om elke indiwidu volkome vry te laat om sy eie voordeel te soek, mits hy nie daardeur die vryheid van ander aangetas het nie. So het dit dan gebeur dat daar 'n besliste verandering in die ekonomiese beleid plaasgevind het, en Adam Smith se opvatting dat mense toegelaat moes word om die beste vir hulleself te soek, het die grondslag van die Britse arbeids- en handelsbeleid geword, wat as die beleid van "laissez faire" bekend staan. Wette wat diensure en lone vasgestel het, is herroep sowel as wette wat beskerming aan die oorsese handel verleen het, sodat Brittanje geleidelik in die rigting van 'n vrye arbeidsmark en vryhandel beweeg het. In 1845 is die Koringwette herroep, die Skeepvaartwette is in 1849 herroep, en die beskermingsbeleid is deur William Gladstone se Vryhandelbegroting in 1860 beëindig.

Die onmiddellike gevolg van die nuwe handelsbeleid en die ondernemingsgees geopenbaar deur privaat ondernemings was 'n geweldige ontwikkeling van die nywerhede en die handel. Fabrikate en die oorsese handel het teen 'n vinnige tempo vermeerder gedurende die laaste helfte van die agttiende eeu en die eerste dekades van die negentiende. In 1783 was die waarde van die uitvoer byna £14 miljoen en die invoer net oor die £11½ miljoen. Teen 1800 het hierdie syfers reeds meer as verdubbel en was die bedrae £34 miljoen en £28 miljoen onderskeidelik. Die katoeninvoer alleen het sestigvoudig toegeneem. So het Brittanje dan teen 1815 reeds die rykste nywerheids- en handelsland van die wêreld geword. Dit was weens hierdie toename in sy rykdom en die afhanklikheid van die Europese lande van Brittanje vir fabrieksware, dat hy in staat was om die sware laste wat deur die Napoleontiese oorloë op hom gelê is, te dra. Selfs Napoleon kon nie sonder Britse fabrikate vir sy troepe klaarkom nie. Brittanje het inderdaad van 'n landbouland tot 'n groot nywerheidsland verander.

Die nuwe metodes van grootskaalse produksie wat die land soveel rykdom gebring het, het ook baie euwels as nasleep gehad, en die arbeidersklasse het die meeste daaronder gely. Die regerende klas is geblameer vir al die ellende, en die arbeiders het probeer saamstaan ten einde beter lone te verkry. In hierdie jare (1789–1815) het Europa die naweë van die Rewolusionêre en die Napoleontiese oorloë deurgemaak. Die Britse Regering, wat 'n rewolusionêre uitbarsting gevrees het – die aaklighede van die Franse Rewolusie was nog vars in die geheue – het steeds daarna gestreef om die arbeiders te belet om verenigings te stig ten einde hoër lone te eis. In 1799 en 1800 is wette teen die stigting van sodanige verenigings aangeneem. Na die beëindiging van die Napoleontiese oorloë het die toestand in Brittanje nog verder versleg. Werkloosheid het toegeneem as gevolg van die verslapping in die handel en die groot aantal soldate en matrose wat van die oorloë af teruggekeer het. Lone het gedaal, en die prys van brood het as gevolg van die Koringwette gestyg. Die bekommerde arbeiders het uiting aan hul gevoelens gegee deur opstootjies te verwek, masjinerie te vernietig en hooimiede te verbrand. Manne soos William Cobbett, 'n hervormer, wat die Weekly Political Register uitgegee het, waarvan die sirkulasie tot 50 000 gestyg het nadat die prys daarvan tot twee pennies verminder is, en Henry ,,Orator" Hunt het belangrike industriële en maatskaplike hervorming bepleit. Die regering was bang vir 'n algemene rewolusie, en het baie streng onderdrukkende maatreëls toegepas. In 1819 is daar op 'n ordelike vergadering wat by Peterloo, Manchester, gehou is, deur soldate geskiet – daar was destyds geen polisie nie. Die handelwyse van die magistrate wat vir hierdie daad verantwoordelik was, is deur die regering goedgekeur, en die Ses Wette is aangeneem, waarvolgens onder andere geen oproerige openbare vergaderings toegelaat sou word nie en die publikasie van opruiende koerante of pamflette verbied is. Op die Vasteland het intussen 'n soortgelyke toestand ontwikkel. In Duitsland het dit uitgeloop op die Karlsbad-dekrete en in Napels en Sisilië het die Europese Konsert ingegryp.

Van die aanvang van die negentiende eeu af was magte in Brittanje aan die werk wat uiteindelik 'n verbetering van die lot van die werkende klasse teweeggebring het. Dit was in die eerste plek toe te skryf aan die godsdienstige herlewing waarmee John Wesley en ander in die vorige eeu begin het. Dit het die aandag van die publiek op die toestand van die arbeiders in die nuwe nywerheidstede gevestig. Die eerste tasbare gevolge was die voorsiening van Sondagskole vir die kinders van die armes. Daarna is die aandag van die groot publiek op die uiters slegte toestande in die katoenfabrieke en die steenkoolmyne gevestig. Hierdie humanitêre beweging het ook gelei tot 'n agitasie om die verbetering van die tronkstelsel en die strafkode. In hierdie beweging het John Howard en Elizabeth Fry die voortou geneem. Gedurende die eerste twee dekades van die negentiende eeu het 'n groep Radikale ontstaan wat daarvoor gepleit het dat die parlement wetgewing moes aanneem ten einde die maatskaplike, industriële en ekonomiese posisie van die werkers te verbeter. Om dit te kon doen, moes die Britse parlement eers hervorm word, want dit het destyds slegs die landelike aristokrasie verteenwoordig wat geen belange by die vraagstukke van die nywerheidsgebiede gehad het nie. Die nuwe handels- en nywerheidsklasse en die stedelike arbeidersklasse het geen verteenwoordiging hoegenaamd in hierdie parlement gehad nie.

Gelukkig was die reaksionêre Tory-regering ná 1820 meer geneë om aandag aan sosiale en industriële hervorming te wy, nadat jonger lede soos George Canning en William Huskisson tot die kabinet toegetree het. Die strafwette is mensliker gemaak, en aan die Rooms-Katolieke is politieke regte toegeken (1829). Namate die gees van verdraagsaamheid sterker geword het, is ook aan industriële en sosiale toestande aandag gewy. In 1824 is, grotendeels as gevolg van die bemoeiinge van Francis Place, 'n Londense kleremaker, die wette teen werkersvereniginge deur die parlement herroep. Hiermee is die weg gebaan vir die vakuniebeweging, wat later so 'n belangrike rol in verband met die verkryging van gunstiger arbeidstoestande en hoër lone vir die werkende klasse gespeel het. Die humanitêre beweging was ook, reeds in 1802, die aanleiding tot die aanneming van die eerste Fabriekswet op voorstel van sir Robert Peel. Dit het die werkure van arm kinders wat vakleerlinge in die katoenfabrieke was, tot twaalf uur per dag verminder en nagwerk verbied. In 1819 is nog 'n wet aangeneem. Dit het onder meer bepaal dat kinders onder nege jaar oud glad nie in die katoen- of wolfabrieke in diens geneem moes word nie. Hierdie wette was ondoeltreffend, want geen inspekteurs is aangestel om toe te sien dat die bepalinge toegepas word nie. Die saak van die kinders is nietemin voortdurend deur lord Anthony Ashley Cooper, later Graaf van Shaftesbury, en ander bepleit.

Dit was eintlik eers as gevolg van die groot Hervormingswet (Reform Act) van 1832 dat hervorming op groot skaal aangepak is. Namate die beweging ten gunste van hervorming aangegroei het, het die Whig-party, wat die opponente van die Tory-regering was, maatskaplike en industriële hervorming in sy partyprogram opgeneem. In 1830 is George IV oorlede, en die troonsbestyging van Willem IV het 'n nuwe algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die Whig-party se parlementêre aanhang is versterk en hulle leier, lord Grey, het eerste minister geword. Die Whig-party het in die daaropvolgende tien jaar 'n reeks verreikende maatskaplike en industriële hervormings ingevoer, wat baie bygedra het om die toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Hierdie beweging het aan krag gewin deur die aanneming van die Hervormingswet (Reform Act) van 1832. Vir die eerste keer is ruime verteenwoordiging in die parlement toegeken aan die nuwe industriële en kommersiële leiers, wat nou in staat was om as kampvegters van die belange van die nywerheidsgebiede op te tree. Hierdie strewe na hervorming het geblyk uit die afskaffing van slawerny dwarsdeur die Britse Ryk in 1833 en die betaling van geldelike vergoeding aan die slawe-eienaars.

Die ,,Hervormingsparlement” (Reform Parliament) het onmiddellik aandag gewy aan die toestand wat in die katoenspinnerye geheers het, en in 1833 die Derde Fabriekswet aangeneem, wat die indiensneming van kinders onder die ouderdom van nege jaar verbied het, en die diensure van kinders tot by die ouderdom van agttien jaar beperk het. Kinders sou nie toegelaat word om langer as twaalf uur per dag te werk nie. Alhoewel dit slegs 'n klein begin was, was dit tog die eerste werklik doeltreffende wet, want vier fabrieksinspekteurs is aangestel om die fabrieke en spinnerye te besoek om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Lord Shaftesbury het daarná aandag aan die steenkoolmyne gewy. Ten spyte van sterk teenstand van die myneienaars, is in 1842 'n wet aangeneem wat die indiensneming van vroue en meisies in steenkoolmyne verbied het. Slegs seuns van oor die tien jaar kon in diens geneem word, maar dán nie vir meer as drie dae in 'n week nie. In 1844 is 'n ander fabriekswet aangeneem, nadat drie pogings daartoe deur sir James Graham, die minister van binnelandse sake, aangewend was. Hierdie wet het 'n dag van twaalf uur vir werksters in die fabrieke vasgestel. Bowendien is verdere beperkings op die indiensneming van kinders gelê, en daar is bepaal dat die kinders die skool drie uur per dag moes bywoon, in plaas van twee uur soos in 1833 voorgeskryf was. Uiteindelik het die staat dus doeltreffende stappe gedoen om die uitbuiting van vroue en kinders in die tekstielfabrieke en in die steenkoolmyne te beëindig. 'n Belangrike stadium is bereik toe 'n wetsontwerp wat deur John Fielden, 'n katoenspinner, ingedien is, in 1847 aangeneem is. Die vroeër teenstand teen nywerheidswetgewing het ook verdwyn namate fabrikante besef het dat deur die toepassing van korter werkure hulle groter doeltreffendheid van die werkers verkry het. Die nuwe wet het dit vir fabrieke onwettig gemaak om vroue en jeugdige persone langer as tien uur per dag te laat werk. Aangesien die werkure oor vyftien uur per dag gestrek het, het die fabrieksinspekteurs dit feitlik onmoontlik gevind om vas te stel of die regulasies werklik uitgevoer is. Die parlement het derhalwe in 1850 'n wysigingswet aangeneem wat die ure van die werksdag vir vroue verder ingekort het. Twee uur moes gedurende die dag vir maaltye toegestaan word. In 1853 is die wet verder gewysig ten einde die kinders se dag op dieselfde grondslag as dié vir vroue te beperk. Waar mans en vroue saam gewerk het, is die ure vir mans ook geraak, en die fabrieksdag is op twaalf uur vasgestel. Lord Shaftesbury, wat in 1885 oorlede is, het hom sedert 1833 voortdurend ten behoewe van die fabriekswerkers, veral die vroue en kinders, beywer. Hy word ook onthou weens sy werk in verband met die afskaffing van die praktyk, in 1864, om kinders as skoorsteenveërs te gebruik. Daar moet op gelet word dat fabriekswetgewing aanvanklik hoofsaaklik vir vroue en kinders gegeld het en tot die tekstielbedryf beperk was. Later is die omvang van die nywerheidswette uitgebrei om ook ander nywerhede in te sluit.

Die aanneming van die Fabriekswette was 'n aanduiding dat die parlement uiteindelik oortuig was van die noodsaaklikheid van staatsinmenging ten einde die industriële en maatskaplike toestand van die arbeidersklasse te verbeter. Werkloosheid, wat sedert 1815 geweldig toegeneem het, het vervolgens aandag ontvang en onderstandsmaatreëls is oorweeg. Alhoewel daar tydens die regering van Elizabeth I 'n stelsel ontwerp is om vir die armes en behoeftiges te sorg, het die verskuiwing van die bevolking na die nuwe nywerheidstede, die lae lone en die ontberinge van die plaasarbeiders die toepassing van hierdie Arme-wet teen die einde van die agttiende eeu onprakties gemaak. 'n Aantal magistrate van Speenhamland in Berkshire het in 1795 die probleem probeer oplos deur toelaes te betaal aan laagbesoldigde arbeiders. As 'n man se loon te laag was, sou dit uit die plaaslike belastings aangevul word. Dit het slegs tot 'n verhoging van die belastings gelei, vlyt ontmoedig en luiheid onder die werkers aangemoedig. Op die ou end was dit vir plaaslike gemeenskappe onmoontlik om die geldelike las wat dit op hulle gelê het, te dra, en die getal werkloses het teen 'n ontstellende tempo toegeneem. Die Armewet is in 1834 drasties gewysig toe daar bepaal is dat na 'n tydperk van twee jaar geen toelaag meer aan enige liggaamlik gesonde werker betaal sou word nie, en dat indien hy nie in staat was om homself te onderhou nie, hy na 'n armehuis moes gaan. Die tug in die werkhuise was baie streng ten einde armes af te skrik. H. M. Stanley se beskrywing in sy outobiografie van sy eie ondervindinge in 'n werkhuis geskryf hoe aaklig so 'n inrigting was. Slegs diegene wat weens liggaamlike gebreke nie in staat was om te werk nie, sou onderstand in hul huise ontvang. Dit was 'n hardvogtige maatreël, maar die getal persone wat van onderstand afhanklik was, het snel afgeneem, en dit het die plaaslike belastings met 'n groot bedrag verminder en die arbeiders uit 'n toestand van blywende vernedering gered.

Die Hervormingsparlement was verantwoordelik vir die invoering van nog 'n belangrike wet, naamlik die Municipal Corporation Act van 1835. Plaaslike bestuur was op daardie tydstip in 'n baie korrupte toestand en beperk tot 'n paar persone wat net na hul eie belange omgesien het. Die wet het voorsiening gemaak vir behoorlike munisipale verkiesings en die eenvormige samestelling van verkose munisipale liggame. Aan die begin was die magte van die nuwe besture baie beperk en die aantal stemgeregtigdes in elke dorp betreklik klein. Voor 1835, en selfs daarná, moes 'n spesiale wet deur die parlement aangeneem word om voorsiening te maak vir die een of ander vorm van openbare diens of verbetering van 'n dorp, en spesiale kommissarisse is aangestel om aandag te wy aan sulke sake soos die uitlê van strate en die aanbring van riole. Dit het die openbare gesondheidstoestand baie verbeter. Die oordrag van enige van hierdie magte aan dorpsrade is eers deur die wet van 1835 toelaatbaar gemaak, met die gevolg dat dorpskommissarisse in baie gevalle nog altyd funksies vervul het wat tans deur stadsrade verrig word.

Daar is alreeds verwys na die toestand wat in die nuwe nywerheidstede geheers het. 'n Mate van aandag is gewy aan sulke dienste soos die aanbring van riole en die verskaffing van water in die nuwe stede, maar oor die geheel was die toestand betreurenswaardig. Daar was geen wetenskaplike sanitasie nie; vullishope en slykpoele was oral te sien, die huise was swak geventileer en daar was baie min beheer oor die verskaffing van voedsel. Swak gesondheid was onder die armes algemeen en die sterftesyfer was hoog. Epidemies van cholera en pokke het gereeld voorgekom. Hierdie epidemies het ongetwyfeld daartoe bygedra om die volk uit sy laissez faire-houding teenoor volksgesondheid wakker te skud. Die eerste stap in die rigting van staatsverantwoordelikheid ten opsigte van volksgesondheid is gedoen deur Edwin Chadwick, een van die kommissarisse wat in 1832 aangestel is in verband met die toepassing van die Armewette. Hy word beskou as die stigter van die stelsel van volksgesondheid in Engeland. Sy pogings het uiteindelik gelei tot die aanstelling van 'n Koninklike Kommissie deur sir Robert Peel in 1843 om verslag te doen oor die sanitêre toestande onder die arbeidersbevolking. Die skrikwekkende toestand wat in hul rapport aan die lig gebring is, het gelei dat wetgewing in verband met die verwydering van vullis en rioolvuil en ter voorkoming van siektes aangeneem is. Die eerste Wet op Volksgesondheid is in 1845 aangeneem. Daardeur is 'n sentrale gesondheidsdepartement, wat die Algemene Gesondheidsraad genoem is, in Engeland gestig. Dit het plaaslike gesondheidsrade in die lewe geroep wat die gesondheidsdienste moes beheer. Mediese gesondheidsbeamptes is in die groot stede aangestel en later is ook gesondheidsinspekteurs aangestel om toe te sien dat die regulasies uitgevoer word. Deur hierdie wet het die staat op duidelike wyse verantwoordelikheid vir die volk se gesondheid aanvaar. Plaaslike mediese beamptes was reeds in Liverpool (1847) en Londen (1848) aangestel. Hierdie Wet op Openbare Gesondheid het ook bepaal dat stadsrade in munisipale gebiede verantwoordelik gehou sou word vir watervoorsiening, waterafvoer, instandhouding van strate, begraafplase en die regulering van misstande. Verskeie ander wette in verband met openbare gesondheid, wat veral op die samestelling en magte van plaaslike owerhede betrekking gehad het, is gedurende die tweede helfte van die neëntiende eeu aangeneem. Op hierdie wyse is die dienste in verband met volksgesondheid aansienlik uitgebrei. Belangrike sake soos openbare inenting, verbeterde hospitaalakkommodasie, beheer oor voedselverskaffing en die voorkoming van siektes het die ernstige aandag van gesondheidsowerhede geniet. Teen 1875 was die heilsame uitwerking van hierdie gesondheidsmaatreël reeds aan die dalende sterftesyfer merkbaar.

Tot vroeg in die negentiende eeu was die Staat nie in die voorsiening van onderwysfasiliteite vir die volk geïnteresseerd nie. Onderwys is met die Kerk geassosieer en was beskou om slegs die voorreg van die hoër klasse te wees. Volgens die tradisie was onderwys iets wat vrywillig verskaf en in private hande gelaat moes word, en daar was algemene teenstand teen enige gedagte van staatsinmenging. Aanvanklik was godsdienstige liggame hoofsaaklik verantwoordelik vir die aanmoediging tot vrywillige stigting van skole. Aan die begin van die neëntiende eeu was daar twee nasionale vereniginge wat hulle vir die stigting van skole beywer het. Die Britse en Buitelandse Skoolvereniging is in 1808 deur Joseph Lancaster, 'n Kwaker, gestig; en die Nasionale Vereniging deur dr. Andrew Bell, 'n Anglikaan, in 1811. Die tipe skool wat opgerig is, het godsdiensonderrig verskaf, wat bedoel was om die kinders van die veragterdes in die stede geestelik op te hef. Die koste van die instandhouding van hierdie skole is deur skenkings van die Kerke en filantropiese liggame bestry. Die eerste stap wat deur die regering gedoen is om hom in die onderwys te interesseer, was toe die Hervormingsparlement in 1833 'n bedrag van £20 000 beskikbaar gestel het aan die twee vereniginge vir die oprigting van meer skole vir die armer klasse. Hierdie subsidie is jaarliks vermeerder, en het teen 1860 reeds 'n half miljoen pond bedra. Daar het geleidelik 'n gevoel van verantwoordelikheid jeens die kinders van die arbeidersklasse ontwikkel. So het die Fabriekswet van 1833, byvoorbeeld, die skoolure van kinders verleng. Daar is mettertyd besef dat die Kerke nie voldoende in die behoefte aan meer onderwysfasiliteite kon voorsien nie. In 1839 is 'n belangrike komitee van die Geheime Raad aangestel om toesig oor die aanwending van die toelaes wat toegewys is aan skole wat op vrywillige grondslag gestig is, te hou. Dit was feitlik die aanvang van 'n staatsdepartement as deel van 'n nasionale onderwysstelsel. In 1856 is die komitee in 'n Department van Onderwys omgeskep. Die eerste sekretaris van die van die liggaam, James Kay-Shuttleworth, 'n geneesheer wat intiem met die toestande in die agterbuurtes van Manchester bekend was, het veel gedoen om steun vir staatsbeheer van die onderwys aan te moedig deur die aanstelling van inspekteurs. Teen 1860 het die verset van die regerende klasse teen staatsbeheer van laer onderwys feitlik verdwyn. Die maatskaplike en industriële toestand van die arbeidersklasse het dus teen 1860 alreeds aanmerklik verbeter. Dit was grotendeels die gevolg van die moedige wetgewing wat deur die Hervormingsparlement aangeneem is. Daar is besef dat staatsinmening noodsaaklik was in 'n moderne industriële staat, indien die tevredenheid van die arbeiders verseker en 'n beter aanpassing van rykdom tussen die kapitaliste en die arbeidersmassas teweeggebring moes word.

Ná 1860 was die twee groot politieke partye in Brittanje die Konserwatiewe, voorheen die Tories, en die Liberale, voorheen die Whigs – albei ten gunste van die uitbreiding van die stemreg. Die tweede Hervormingswet van 1867 het die stemreg aan die stedelike arbeidersklasse gegee en die derde Hervormingswet van 1884 aan die plaasarbeiders. Aangesien beide partye voortaan die stem van die werkersklasse moes verkry, is omvattende programme van maatskaplike en industriële hervorming opgestel. So het Brittanje vóór die einde van die negentiende eeu reeds ver gevorder op die weg na 'n sosialistiese staat. Die Vakunies het inderdaad meegewerk om die eise van die arbeiders insake die verskillende hervormings te formuleer. Die stigting van hierdie soort unies is moontlik gemaak toe die ,,Anti-Combination Act" in 1824 herroep is, daar die Staat nie meer gevrees het dat vereniginge van arbeiders die aanleiding tot oproer en rusverstoring sou wees nie. Alhoewel verskeie plaaslike vakunies kort daarna tot stand gekom het, was die eerste vakunie wat op nasionale grondslag gevorm is, die Geamalgameerde Vereniging van Ingenieurs in 1851. Die mynwerkersunie is in 1863 gestig. Die unies het egter nog geen wetlike erkenning geniet nie. Na die aanneming van die Hervormingswet van 1867 het die vakunies die verwydering geëis van die wetlike beperkings wat hulle in hul pogings om beter ekonomiese toestande vir die werkers te verkry belemmer het. Die vakunies is uiteindelik in 1871 as wettige liggame erken, en in 1875 is aan hulle die reg toegeken om stakings te organiseer sonder vrees van wetlike optrede teen hulle. Van dié tyd af het die vakunies 'n steeds belangriker rol in die verbetering van die lot van die arbeidersklasse gespeel.

Die beginsels wat in die Fabriekswet van 1833 beliggaam was, is ook op ander nywerhede toegepas, sodat die nywerheidsbedrywigheid uiteindelik in sy gehele omvang onder staatsbeheer gebring is. So het die Staat verantwoordelikheid aanvaar vir die kinders, die veiligheid van volwassenes in hul diens, die uitskakeling van ongesonde werkstoestande en die redelike beperking van werkure. In 1878 is al die fabriekswetgewing van die voorafgaande vyf-en-veertig jaar gekodifiseer. Gedurende die eerste helfte van die negentiende eeu is baie min voorsiening gemaak vir gevalle waar werkers sterf of beseer is as gevolg van ongelukke in myne en fabrieke. Die algemene mening was dat 'n werknemer, aangesien hy loon ontvang het, verantwoordelikheid vir die gewone risiko's in verband met sy werk moes aanvaar en nie geregtig was om enige skadevergoeding in geval van 'n ongeluk te eis nie. Ongelukke het egter so dikwels in die myne voorgekom dat die mynwerkersunie om skadeloosstelling begin agiteer het. In 1880 is die eerste wet op die Aanspreeklikheid van Werkgewers aangeneem. Dit het aan die werknemers die reg op skadevergoeding gegee in gevalle waar 'n ongeluk aan nalatigheid aan die kant van die superintendent of 'n gebrek aan die masjinerie te wyte was. Daar was groot ontevredenheid omdat die omvang van die wet so beperk was, en politici soos Joseph Chamberlain, beïnvloed deur Otto von Bismarck se nywerheidswetgewing in Duitsland, het op die invoering van 'n stelsel van maatskaplike versekering benewens die voorkoming van ongelukke aangedring. In 1897 is 'n Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem, wat die werkgewer in sekere gespesifiseerde gevaarlike bedrywe verplig het om skadevergoeding aan 'n beseerde werknemer vir alle ongelukke te betaal, tensy die ongeluk deur die moedswillige nalatigheid van die beseerde persoon veroorsaak is. Hierdie wet het aansienlike voordele vir die verminkte werknemers of die weduwees gebring, maar het nie algemene tevredenheid gegee nie. In 1901 is 'n ander fabriekswet aangeneem wat die indiensneming van kinders onder elf jaar verbied het.

Die uitbreiding van die stemreg na die arbeidersklasse het beteken dat hulle ook die een of ander soort opvoeding moes kry ten einde hulle in staat te stel om self te lees en met politieke strydvrae vertroud te raak. Dit was aanleiding tot die verskaffing van laer onderwys aan die volksklasse. In 1870 is 'n belangrike Wet op Laer Onderwys, wat deur William Edward Forster ingedien is, aangeneem. Hierdie wet was 'n erkenning dat die kerke nie langer voldoende skoolakkommodasie kon verskaf nie. Die onderwysdepartement sou nou in staat wees om laerskole te laat oprig deur verkose skoolrade, wat gemagtig is om 'n belasting te hef benewens die toelaag wat van die regering ontvang is. Die nuwe skole wat aldus gestig is, sou nie-sektaries van aard wees. 'n Gewetensklousule wat 'n ouer toegelaat het om sy kind van godsdiensonderrig terug te hou, het 'n treffende kenmerk van die Engelse skoolstelsel gebly. Teen 1880 is reeds soveel vordering gemaak dat verpligte skoolbywoning oor die hele land afgedwing kon word. Skoolrade het duisende nie-sektariese skole gestig, en op hierdie manier is die kerke ook aangespoor om nog meer skole te voorsien. Binne twintig jaar is die skoolbywoning verdubbel. In 1891 is die onderwys in skole onder skoolrade vry gemaak, en skole wat op vrywillige grondslag gestig is, is aangemoedig om die betaling van skoolgelde af te skaf. Baie van die groter skoolrade het 'n aansienlike bydrae tot die bevordering van onderwys gelewer; baie van hulle was egter klein en ondoeltreffend. Algaande het die vrywillige skole gevind dat die geldelike eise wat aan hulle gestel is, te veel vir hulle geword het. Dit het dus noodsaaklik geword om die hele administratiewe masjinerie van die volksonderwys op te knap. 'n Sentrale onderwysowerheid is in die lewe geroep, toe die Onderwysraad (Board of Education) in 1899 gestig is. Die plaaslike onderwysadministrasie is deur die Onderwyswet van 1902 vereenvoudig. Die skoolrade is afgeskaf en hul pligte is aan vergrote plaaslike owerhede toevertrou. Hierdie plaaslike owerhede is met die instandhouding en uitbreiding van laerskole belas. Hierdie wet het Brittanje 'n nasionale stelsel van vrye en verpligte primêre onderwys gegee. Dit was ook aansporing tot die stigting van munisipale ,,grammar schools" naas die gevestigde ,,Public Schools". Só is daar dus voorsiening vir sekondêre en tegniese opleiding vir die volksmassas gemaak.

Teen die aanvang van die twintigste eeu het die arbeidersklasse in Brittanje reeds op baie maniere op 'n volkome rekonstruksie van die maatskaplike orde aangedring. Hulle was ontevrede met die langsame vordering in verband met die maatskaplike reorganisasie gedurende die voorafgaande twee dekades. Die vakunies het weereens 'n belangrike rol gespeel. 'n Onafhanklike Arbeidersparty is reeds in 1892 gevorm, en een lid in die parlement gekies. Op 'n vakuniekongres wat in 1899 gehou is, is besluit om 'n Arbeidersparty te stig wat as 'n politieke front van die vakunies sou dien. Die gevolg was dat die Arbeidersparty in 1906 in die algemene verkiesing 51 setels in die Laerhuis verower het. Die politieke mag van die vakunies het met rasse skrede toegeneem. In 1911 is 'n wet aangeneem waarvolgens salarisse aan parlementslede betaal sou word. Van hierdie tydstip af het die Arbeidersparty in die Laerhuis van krag tot krag gegaan. In 1912 is 'n wet aangeneem wat die gebruik van uniefondse vir politieke doeleindes gewettig het. Dit was 'n betekenisvolle stap, want die unies kon hulleself nou effektief op die politieke terrein reorganiseer.

In 1906 het die Liberale Party 'n groot meerderheid in die parlementêre verkiesing behaal. Onder die leierskap van sir Henry Campbell-Bannerman, Herbert Henry Asquith en David Lloyd George is 'n aantal verreikende hervormings ingevoer ten einde die welsyn van die volk te bevorder. In 1908 is 'n Ouderdomspensioenwet aanvaar waarvolgens klein pensioene toegeken is aan mense ouer as 70 jaar met 'n inkomste benede 'n sekere peil. Later is die ouderdomsbepaling tot 65 jaar verlaag. Die toestand in die skole het ook sorgvuldige aandag ontvang. In 1906 is 'n wet aangeneem wat aan die plaaslike onderwysowerhede die reg verleen het om kinders wat in behoeftige omstandighede verkeer het, te voed. Dáárop het in 1907 die Mediese Inspeksiewet gevolg, wat die grondslag van die huidige mediese diens in skole in Groot-Brittanje gelê het. Hierdie wet het voorsiening gemaak vir die mediese inspeksie van kinders wanneer hulle by 'n skool aansluit, en reëlings sou getref word vir toesig oor die gesondheid en liggaamlike toestand van alle kinders in openbare laerskole. Nadat hierdie diens in die lewe geroep is, is bevind dat baie kinders wat voorheen as normaal en gesond beskou was, in werklikheid aan ondervoeding, of slegte tande, adenoïede of ernstiger gebreke gely het. Die mediese diens in skole wat aanvanklik ingestel is ten einde kinders in staat te stel om by skoolonderrig te baat, is geleidelik uitgebrei, en dit beoog tans die opbouing van die volk se gesondheid.

As gevolg van 'n parlementêre ondersoek is in 1906 'n belangrike Wet op die Skadeloosstelling van Werkliede aangeneem wat in baie opsigte 'n uitbreiding van die vorige wette was. In 1908 is die werkdag van agt uur ook in die steenkoolmyne ingevoer. In die volgende jaar is verskeie bedryfsrade in die lewe geroep wie se taak dit was om toestande in die nywerhede te reguleer. Dit was 'n uitbreiding van staatsbeheer in die bedryfsorganisasie. Daarna is versoeningsrade bestaande uit verteenwoordigers van die betrokke vakunies en werknemers in die lewe geroep. Hierdie rade moes stakings verhoed deur geskille by wyse van onderhandeling te besleg. Aan die begin van die twintigste eeu het werkloosheid in Brittanje sy verskyning gemaak ten gevolge van die skerpe mededinging van die Verenigde State, Duitsland en Frankryk op die wêreldmark. 'n Belangrike poging om die werkloosheidsvraagstuk die hoof te bied is in 1911 aangewend, toe die Nasionale Gesondheidsversekeringwet aangeneem is. Dit het ontwikkel tot 'n stelsel waarvolgens alle vakwerkers 'n klein weeklikse bydrae in 'n fonds moes stort, waarin 'n verdere bedrag deur die Staat en die werkgewers betaal is. Uit hierdie fonds is tydelike onderstand aan werklose arbeiders verleen.

Hierdie hervormings het vir die Staat die uitgawe van ontsaglike bedrae meegebring. Die Liberale Party wou die koste bestry deur verhoogde belastings. 'n Rewolusionêre begroting is in 1909 deur Lloyd George ingedien, waarvolgens swaar belastings op inkomste in die nywerhede en die handel en ook 'n boedelbelasting gehef sou word. Die meer welgestelde lede van die samelewing sou voortaan aansienlike bedrae moet bydra tot die koste verbonde aan die maatskaplike hervormings wat ingestel is om die minderbevoorregtes te help. Toe die Hoërhuis weier om die belastingvoorstelle goed te keur, het 'n konstitusionele krisis ontstaan. In 1911 het die regering egter 'n wetsontwerp laat aanneem waarvolgens die Hoërhuis nie meer die voortgang van maatskaplike rekonstruksie kon verhoed nie, selfs nie indien die Laerhuis op drastiese maatreëls besluit nie.

Aan die einde van die Eerste Wêreldoorlog is hoë verwagtings in Brittanje gekoester dat 'n nuwe en beter wêreld vir die arbeidersklasse geskep sou word deur staatsoptrede. 'n Bittere ontnugtering het daarop gevolg. Eerstens het die Konserwatiewe regering onder Stanley Baldwin die hoër- en middelklasse verteenwoordig, wat geen groot meegevoel met die politieke en maatskaplike sienswyses van die werkersklasse gehad het nie: Aan die ander kant was die ekonomiese toestand aan die versleg. Brittanje was besig om 'n steeds groter persentasie van die uitvoerhandel te verloor as gevolg van die konkurrensie van lande soos die Verenigde State en Japan. Dit het werkloosheid op groot skaal veroorsaak. Die katoenbedryf van Lancashire is veral deur Japanse mededinging in Indië en die Verre Ooste getref. Die inkrimping van die handel het gelei tot 'n afname in die skeepsbou-, die steenkool- en die ysterbedrywe. Stakings het daarop gevolg, waarvan die steenkoolstaking van 1926 die ernstigste was. Dit het nege maande aangehou en uitgeloop op 'n algemene staking wat die hele land verlam het. Die Konserwatiewe regering, wat tradisioneel slegs ten gunste van matige hervormings was, het 'n paar industriële en maatskaplike hervormingsmaatreëls aangeneem wat, hoewel nuttig, heeltemal ontoereikend was om die krisis wat ontstaan het, die hoof te bied. In 1921 het 'n nuwe Wet op Openbare Gesondheid voorsiening gemaak vir die verbetering van gesondheidstoestande in stedelike gebiede, die daarstelling van beter hospitaalfasiliteite aangemoedig en 'n doeltreffender beheer oor die bestryding van siektes soos tuberkulose. In 1925 is die wet op ouderdomspensioene uitgebrei om ook weduwees en wese in te sluit. In 1926 is die bepalinge van die gesondheidsversekeringswet op wyer groepe van toepassing gemaak. Ook is 'n aantal wette in verband met behuising aangeneem wat hul toppunt in die wet van 1930 bereik het, wat aan plaaslike owerhede vir die eerste keer groot magte verleen het om die opruiming van agterbuurtes in stede asook munisipale behuisingskemas vir die armer klasse aan te pak. Ruimer onderwysfasiliteite is ook vir die kinders van die werkersklasse voorsien. Reeds in die Fisher-wet van 1918 is alle skoolgelde in die laerskool afgeskaf en die ouderdom vir verpligte skoolbesoek tot veertien jaar verhoog. Die Hadow-verslag van 1924 het egter 'n algehele reorganisasie van die sekondêre onderwys ingelui. Dit het gelei tot die voorsiening van die een of ander vorm van onderwys, hetsy algemene of tegniese of handelsonderwys, vir alle kinders na die elfde jaar.

Die leiers van die Arbeidersparty het hierdie industriële en maatskaplike hervormings as ontoereikend beskou. Hulle het 'n drastieser maatskaplike rekonstruksie deur staatsinmenging begeer. Die Staat moes die beheer oor al die groter nywerhede oorneem en sodoende verseker dat die arbeidersklasse 'n groter ekonomiese beloning vir hul arbeid ontvang en beter lewenstoestande geniet. Dié beleid, wat aktief deur die Arbeidersparty gepropageer is, was in werklikheid 'n vorm van staatsosialisme. Die getalsterkte van die Party in die parlement was vinnig aan die toeneem. Daar was 59 lede in 1918, en hierdie getal het tot 192 in 1924 vermeerder. As gevolg van die vreeslike ekonomiese depressie wat in 1929 begin het, het die Arbeidersparty baie ondersteuning van die kieserskorps verkry en 290 setels in die parlement verower. Die gevolg was dat 'n Arbeidersregering onder Ramsay MacDonald gedurende die daaropvolgende twee jaar die bewind gevoer het, alhoewel die algemene toestande sodanig was dat weinig hervormingswerk onderneem kon word. Gedurende die jare van die groot ekonomiese depressie (1929–1933) toe die hele ekonomiese struktuur van die Westerse demokrasieë bedreig is, is die ekonomiese en maatskaplike tekortkominge in Brittanje skerp afgeteken. Die werkloosheidsyfer wat op een miljoen in die twintiger jare gestaan het, het tot drie miljoen in 1933 opgeskuif. Teen 1939 was een vyfde van Brittanje se arbeidskragte permanent werkloos. Ten einde die krisis die hoof te bied, is ruimer werkloosheidsvoordele onder die Nasionale Gesondheidsversekeringswet toegeken. Sowat twee miljoen liggaamlik geskikte arbeiders het van die werkloosheidstoelae of ,,Dole", soos hierdie vorm van hulp genoem is, geleef. Die maatskaplike gevolge van die ,,Dole"-stelsel was rampspoedig. Hoewel dit 'n mate van ekonomiese hulp aan die werkloses verleen het, het dit aan die ander kant hul inisiatief en selfrespek vernietig. 'n Belangrike saak waaraan aandag in toenemende mate gewy is, was behuising. As gevolg van 'n nuwe behuisingswet van 1936 wat plaaslike owerhede in staat gestel het om groot behuisingskemas aan te pak, is tussen 1930 en 1939 omtrent vier miljoen gesinne van beter behuising voorsien.

As gevolg van die verwoesting aangerig tydens die Tweede Wêreldoorlog (1939–1945) was agtereenvolgende regerings in Brittanje verplig om meer aandag aan die industriële en maatskaplike toestand te wy. Die koalisieregering onder sir Winston Churchill het die eerste daadwerklike stappe gedoen deur die Beveridge-kommissie in 1942 te benoem om 'n nasionale plan vir bestaansbeveiliging op te stel. So 'n stelsel sou voorsiening maak vir alle gebeurlikhede in verband met arbeid of gesondheid. Hierdie plan is in beginsel deur Churchill se regering aanvaar. By die algemene verkiesing van 1945 het die Arbeidersparty 'n oorweldigende meerderheid behaal. Hy het oor 393 setels teenoor die 230 setels van die ander partye tesame beskik. Die Arbeidersregering onder Clement Richard Attlee het onmiddellik die Beveridge-plan as sy program aanvaar. Al die aanbevelings is in die Nasionale Versekeringswet van 1946 beliggaam, wat 'n mylpaal in die Britse maatskaplike geskiedenis was. Dit het 'n omvangryke staatsbeheerde versekeringsplan wat vir almal verpligtend is, van stapel gestuur. Die geld vir die skema kom uit 'n sentrale fonds waartoe alle persone bo sestien jaar wat onder 'n dienskontrak of as vakleerling werk, die werkgewers en die Staat bydra. Benewens 'n skema vir geldelike hulpverlening aan werklose arbeiders, word voorsiening ook gemaak vir 'n omvattende mediese diens onder die Staat wat hom toespits op die opbouing van die volk se gesondheid. Voorsiening word gemaak vir vry mediese en tandheelkundige behandeling, gratis medisyne, betaling gedurende tydperke van siekte, ouderdomspensioene vir alle mans bo 65 jaar en vroue bo 60, en begrafnisonkoste. Inderdaad word 'n stelsel van bestaansbeveiliging vir die hele volk voorsien. Die Arbeidersregering het ook 'n omvangryke behuisingskema van stapel gestuur, wat noodsaaklik was weens die uitgebreide bomskade wat tydens die oorlog aangerig is.

Verdere onderwyshervormings het gevolg. Die Butler-onderwyswet van 1944 is inderdaad deur die Konserwatiewe regering ontwerp, maar deur die Arbeidersregering ná die oorlog toegepas. Hierdie wet tesame met die wette van 1870 en 1902 is die drie belangrikste onderwyswette wat op Engeland en Wallis van toepassing is. Die onderwys sou in drie opklimmende stappe bekend as primêre, sekondêre en voortgesette onderwys, georganiseer word. Op hierdie wyse is die ou laerskole afgeskaf. Geen onderskeid is tussen bevoorregtes en onbevoorregtes gemaak nie, want alle kinders kon van voltydse sekondêre onderwys gebruik maak. Voorts is voorsiening gemaak vir die uiteindelike uitbreiding van verpligte skoolbywoning vir kinders van vyf tot sestien jaar. Die nuwe wet bewys hoe ruim die algemene opvatting omtrent onderwys geword het. Voorsiening moes deur plaaslike owerhede gemaak word vir toereikende fasiliteite vir kinders vir ontspanning en sosiale en liggaamlike opvoeding. Onderwys vir volwassenes moes ook aangemoedig en gemeenskapsentrums verskaf word. Engeland het, soos een opvoedkundige skrywer tereg gesê het, ,,ver gevorder sedert daardie sombere eeu toe sy kinders in skoorstene moes rondklouter en steenkooltrokke by die myningang moes trek".

Die Arbeidersparty het dit as 'n noodsaaklike onderdeel van sy plan insake ekonomiese rekonstruksie beskou dat al die sleutelbedrywe staatsinstellinge moes word. Die kapitalistiese stelsel sou tot op sekere hoogte behou moes word, maar daar is gemeen dat nasionalisasie industriële uitbuiting, arbeidsondoeltreffendheid en werkloosheid sou beëindig. In 1946 het die Bank van Engeland 'n staatsinstelling geword, en daarná is die steenkoolbedryf onder die beheer van 'n Steenkoolraad geplaas, wat die vorige myneienaars wat deur die Staat uitgekoop is, vervang het. In 1947 is die spoorweë onder staatsbeheer gebring, en in die daaropvolgende jaar het brandstof en krag ook aan die beurt gekom. Staatsbeheerrade is gestig vir die voorsiening van elektrisiteit en gas. Toe Attlee se regering daartoe oorgaan om die staalbedryf te nasionaliseer, is heftige teenstand ondervind. Die Arbeidersregering het Brittanje dus tot 'n welsynstaat herskep wat met die Skandinawiese lande veel ooreenkoms vertoon. Toe die Konserwatiewe Party in 1953 weer aan die bewind gekom het, het hulle hierdie hervormings aanvaar.

Voor die aanvang van die Franse Rewolusie het Brittanje die mees liberale regeringsvorm in Europa gehad. Die grondwet is deur die Franse denkers soos Montesquie as die ideaal vir demokratiese regering beskou. Alhoewel dit gebaseer was op regering deur die monargie en 'n verkose parlement, was die regering egter slegs in 'n beperkte sin demokraties.

Die Britse parlement het uit 'n Hoërhuis (House of Lords) en 'n Laerhuis (House of Commons) bestaan. Die Hoërhuis, bestaande uit edelliede wat vir lewenslank deur die koning benoem is, was erg aristokraties en konserwatief en het die landelike aristokrasie en die Kerk verteenwoordig. Selfs die Laerhuis was nie verteenwoordigend van alle klasse van die volk nie. Die stemreg was baie beperk, en slegs 'n half miljoen volwassenes uit 'n bevolking van veertien miljoen het die stemreg gehad. Bowendien was die setels in die Laerhuis baie oneweredig oor die land verdeel. Baie van die groot nuwe stede wat naby die steenkool- en ystervelde ontstaan het, het geen aandeel in die regering van die land gehad nie. Aan die ander kant het 'n paar aansienlike families beheer oor 'n groot aantal parlementêre setels uitgeoefen weens hul besit van sogenaamde ,,pocket boroughs". Die kieskwalifikasie van een kieser was die besit van 'n omgeploegde land (Old Sarum). 'n Ander ,,pocket borough" was onder die see, en die eienaar moes na die plek roei om sy stem uit te bring! Daar word beweer dat van die 658 parlementslede 424 óf deur agente van die regering benoem is, óf deur private indiwidue. Die Hertog van Norfolk het, byvoorbeeld, elf parlementslede benoem, en die Graaf van Lonsdale ses. Bowendien het elke geoktrooieerde stad (borough), afgesien van sy getal kiesers, twee lede gekies. Die regering van Brittanje was in die hande van die landelike aristokrasie, wat in twee groot politieke partye, die Tories en die Whigs, georganiseer was. Die Tory-regering was reeds jare lank aan die bewind.

Gedurende die agttiende eeu was die idee van partyregering as 'n demokratiese praktyk besig om in Brittanje te ontwikkel. Die leiers van die regering (die kabinet) is uit die meerderheidsparty in die Laerhuis gekies. Die kabinet het dan die beleid wat vir die parlement aanneemlik was, uitgevoer en op dié wyse gevolg gegee aan die wil van die volk. Die ander kenmerk van partyregering is dat die minderheidsparty in die Laerhuis die Opposisie vorm. Dit staan 'n definitiewe eie beleid voor en kritiseer gedurig dié van die regering. Dit verseker dat wetgewing van alle gesigspunte oorweeg word voor sy finale goedkeuring. Die idee van partyregering het ook regering deur die kabinet op die voorgrond gebring. Deur die bestuursooreenkoms van 1689 is die oppergesag van die parlement in Brittanje vasgelê en die gedagte van 'n absolute monargie finaal verwerp. Tog het die koning nog altyd direkte beheer oor die regering uitgeoefen, veral in verband met buitelandse sake, sy eie ministers gekies en die hoë staatsamptenare aangestel. Alhoewel daar destyds 'n neiging bestaan het om die beheer oor nasionale aangeleenthede aan 'n klein groepie ministers liewer as die hele Geheime Raad waaraan al die ministers behoort het, toe te vertrou, was daar nog geen gedagte nie dat dié ministers gekies moes word uit die party wat in die Laerhuis die meerderheid gehad het, nóg was daar 'n eerste minister aan die hoof van die kabinet.

Gedurende die agttiende eeu het daar belangrike veranderinge plaasgevind. Die gebruik het by George I (1714–1727) ontstaan dat die koning nie die vergaderings van die kabinet bywoon nie. Op dié wyse het die beheer uit die hande van die koning in dié van sy ministers oorgegaan. Met verloop van tyd het dit ook 'n gewoonte geword dat die koning sy ministers uit die meerderheidsparty in die Laerhuis kies. Hy het die leier van daardie party ná 'n algemene verkiesing laat roep en hom gelas om 'n kabinet te vorm.

Aangesien dit noodsaaklik was dat iemand in die koning se plek as leier van die kabinet moes optree, was sir Robert Walpole, leier van die Whig-party in die Laerhuis in 1721, die eerste persoon wat eerste minister geword en in die kabinet die leiding geneem het. Hy het dus as skakel tussen die kabinet en die koning gedien. Dit het beteken dat die koning in werklikheid die beleid van die kabinet en die wetgewing wat deur hom ingedien is, moes goedkeur, alhoewel hierdie beginsel nie vóór die regering van koningin Victoria (1837–1901) volkome aanvaar is nie. Walpole het ook volgehou dat hy uit hoofde van sy amp die beleid van die ministers kon voorskryf, en dit dan ook ten spyte van heftige teenstand gehandhaaf. Hy het geglo dat die ministers saam moes optree en dat 'n lid van die kabinet wat nie bereid was om hom aan 'n meerderheidsbesluit te onderwerp nie, verplig sou wees om te bedank. Dit het ook duidelik geword dat, alhoewel die beleid van die regering onafhanklik van die koning vasgestel sou word, dit die goedkeuring van die Laerhuis, dit wil sê die meerderheidsparty, moes verkry om doeltreffend uitgevoer te kan word. Slegs op hierdie wyse word die oppergesag van die parlement en kabinetsregering verseker. Al hierdie konvensies vorm die wese van politieke demokrasie of parlementêre regering in sy handhawing van die soewereiniteit van die volk.

Die paar jaar na 1815 was 'n besonder moeilike tydperk in Brittanje. Daar het 'n wye kloof tussen die arbeidersklasse en die hoër- en middelklasse ontstaan as gevolg van die ontwikkeling van die fabriekstelsel en die omwenteling in die landbou. Die intieme verhouding tussen werknemer en werkgewer, soos dit onder die ou stelsel bestaan het, kon nie onder 'n stelsel waarvolgens die werkers in die agterbuurtes saamgehok was, voortbestaan nie. Die toestand van die werkers het voortdurend versleg. Hierdie ellende was grotendeels aan die Napoleontiese oorloë te wyte. Gedurende die oorloë het die Britse uitvoerhandel gebloei, maar na die einde van die oorloë het 'n slapte ingetree. Dit het baie werkloosheid veroorsaak, wat nog vererger is deur die soldate wat van die oorloë af teruggekeer het. Fabrikante het gevind dat hulle voorrade te groot was, en die grondbesitters en die boere is met ondergang bedreig as gevolg van die onbeheerde invoer van koring van die Vasteland, wat 'n skielike prysdaling veroorsaak het. Die regering, wat onder die beheer van die Tory-grondbesitters gestaan het, het die boere probeer beskerm deur 'n nuwe koringwet in 1815 aan te neem. Die invoer van koring is belet, as die prys nie bo tagtig sjielings per kwart ton gestyg het nie. Dit het die prys van koring op kunsmatige wyse hoog gehou, veral omdat toestande gunstig vir die invoer van koring uit Amerika was. Die grondbesittende Tory-aristokrate het nie probeer om die lyding van die armer klasse in die nywerheidsentrums te versag nie, omdat hulle 'n herhaling van die Franse Rewolusie gevrees het indien hulle sou begin om enige hervormings toe te staan. Net soos Prins Klemens Metternich in Europa die orde streng gehandhaaf het, so is die armes deur die regerende klasse in Brittanje aan die begin van die negentiende eeu onder strenge toesig gehou. Die regering se beleid is deur Robert Castlereagh, Henry Sidmouth en ander uitgevoer. Sidmouth was die minister van binnelandse sake, en hy het spioene en agente gebruik om verdagte hervormers op te spoor en valse getuienis teen hulle op te stel.

Daar het heelwat ontevredenheid geheers en soms het opstootjies onder die hongerlydende werklose arbeiders uitgebreek. Die geroep om parlementêre hervorming het in krag toegeneem, want daar is gemeen dat die lot van die arbeiders slegs verbeter sou word indien die parlement waarlik verteenwoordigend van die volk was. Onder die Radikale (diegene wat 'n ingrypende verandering van die parlementêre stelsel begeer het) was William Cobbett 'n belangrike leier. Self 'n goedhartige man en begerig om die welsyn van die arbeidersklasse te bevorder, het hy die Weekly Political Register van 1802 af uitgegee, 'n blad waarin die sienswyse van die arbeiders tot uiting gekom het. In 1816 het hy die prys van die blad van l sjieling tot 2 pennies verminder, en die weeklikse afset het tot 50 000 vermeerder. Die regering het die blad egter spoedig onderdruk. 'n Ander radikaal met heelwat invloed was Henry Hunt, 'n welsprekende redenaar. 'n Aantal opstootjies het plaasgevind, maar hulle is streng deur die regering onderdruk. 'n Opstootjie by Spa Fields in 1816 waar die Franse driekleur vertoon is, is onderdruk, en as gevolg hiervan is die Habeas Corpus-wet opgeskort. Die bekendste van hierdie opstootjies het in 1819 in Manchester plaasgevind. 'n Vergadering is in St. Peter's Fields gehou, waar 'n ordelike menigte van byna 60 000 mans, vroue en kinders deur ,,Orator" Hunt en andere toegespreek is. Toe 'n poging aangewend is om Hunt en sommige van die ander sprekers in hegtenis te neem, het dit voorgekom asof die skare vyandiggesind word. Die magistrate is skielik met vrees bevang, en het die burgermag (daar was toe nog geen polisie nie) beveel om die gepeupel aan te val. Verskeie persone sterf en honderde gewond. Hierdie gebeurtenis staan as die Peterloo-bloedbad bekend. Die regering het die optrede van die magistrate goedgekeur en die Ses Wette (1819) laat aanneem, waardeur dit onwettig verklaar is om enigiemand militêre opleiding te gee, en aan vrederegters die mag verleen is om in sekere gebiede beslag op wapens te lê, die hou van opruiende openbare vergaderings belet is en die belastings op sekere soorte leesstof verhoog is. Hierdie onderdrukkende maatreëls het slegs die geroep om hervorming laat toeneem. Dit het 'n magtige beweging geword, omdat die Whigs, die Opposisieparty in die parlement, hom aan die hoof daarvan gestel het, en baie van sy leiers ywerige voorstanders van hervorming geword het.

Gedurende die tien jaar wat op die Peterloo-bloedbad gevolg het, is 'n aantal merkwaardige hervormings ingevoer, want na die dood van Robert Castlereagh in 1822 was die jonger Tories soos George Canning, William Huskisson en sir Robert Peel ten gunste van 'n beleid van hervorming. Peel, as sekretaris van binnelandse sake, het die spioenasiestelsel afgeskaf en 'n radikale hersiening van die onmenslike strafkode teweeggebring. Daar was destyds omtrent tweehonderd misdrywe waarvoor 'n persoon met die dood gestraf kon word, alhoewel die wette nie streng toegepas is nie. Huskisson was verantwoordelik vir 'n wysiging van die doeaneregte, wat geblyk het 'n stap in die rigting van vryhandel te wees. Die ,,Combination Acts" is in 1824, grotendeels as gevolg van die agitasie van Francis Place, herroep. Hierdeur is die stigting van vakunies gewettig. In 1828 het Peel 'n ander uitstekende hervorming teweeggebring, toe hy die stedelike nagwag van Londen deur 'n staande stedelike polisiemag vervang het. Ander stede het die voorbeeld van Londen gevolg. Die dringende behoefte aan hervorming het as gevolg van die toestand in Ierland sterk aan die lig gekom. Toe Ierland in 1800 met Brittanje verenig is, is feitlik geen politieke regte aan die Rooms-Katolieke in Brittanje en in Ierland toegestaan nie. Hulle kon nie parlementslede word nie, en hierdie leemte is diep gevoel. Daniel O'Connell, 'n advokaat, het die saak van die Rooms-Katolieke op 'n baie bekwame wyse bepleit. In 1828 het hy hom as parlementêre kandidaat in die graafskap Clare verkiesbaar gestel, alhoewel hy, indien verkies, as Rooms-Katoliek nie reg sou hê om in die parlement sitting te neem nie. Hy is met 'n groot meerderheid verkies, en dit het die regering verplig om die Katolieke- Gelykstellingswet in 1829 te laat aanneem, waardeur Rooms-Katolieke die reg verkry het om tot lede van die parlement verkies te word. Hierdie wet was die laaste maatreël wat nodig was om die mag van die Tory-regering te breek.

Juis op hierdie tydstip (1830) is George IV oorlede, en die troonbestyging van Willem IV het 'n algemene verkiesing noodsaaklik gemaak. Die leier van die Whigs, lord Charles Grey, het eerste minister geword, en sy kabinet het hoofsaaklik uit persone wat ten gunste van 'n gematigde parlementêre hervorming was, bestaan. Daar het in Brittanje groot opgewondenheid geheers oor die vraag of die nuwe regering die hervorming van die parlement sou aanpak. In Maart 1831 is die eerste hervormingswetsontwerp deur lord John Russel ingedien, maar dit is weens die teenstand van die Tories nie deur die Laerhuis aangeneem nie. Die parlement is ontbind, en in 'n nuwe verkiesing het die Whigs 'n groter meerderheid behaal. Deur die hele land het dit weerklink: ,,Die wetsontwerp, die hele wetsontwerp, en niks anders as die wetsontwerp nie." In Junie 1831 is die tweede wetsontwerp deur lord John Russel ingedien. Hierdie keer is dit deur die Laerhuis aangeneem, maar in Oktober deur die Hoërhuis verwerp. Brittanje het op die rand van 'n burgeroorlog gestaan. 'n Derde wetsontwerp is deur die Laerhuis aangeneem, maar nog altyd het die Hoërhuis getoon dat hulle vasbeslote was om dit te verwerp, ondanks die feit dat die laaste verkiesing duidelik bewys het dat die hele land ten gunste daarvan was. Daar was slegs een uitweg moontlik: die koning moes genoeg nuwe lords benoem ten einde te verseker dat die wetsontwerp deur die Hoërhuis aangeneem word. Hierdie dreigement het die Hoërhuis laat swig, en op 4 Junie 1832 is die wetsontwerp aangeneem, waarná dit deur die koning goedgekeur is.

In sy finale vorm het die wetsontwerp voorsiening gemaak vir 'n gemagtigde hervorming van die parlement. 'n Herindeling van setels het plaasgevind. Agt-en-tagtig stedelike kiesafdelings (boroughs) het altesame 143 setels verloor, en hierdie setels is herverdeel onder die nuwe nywerheidstede wat tot dusver glad nie verteenwoordig was nie. Twee- en-twintig van die groter stede soos Manchester en Birmingham het nou die reg ontvang om twee lede elk, en twintig van die ander om een lid elk te kies. Aan die groter graafskappe is 65 bykomende lede toegeken. Selfs toe was die setels nie gelykop tussen die verskillende distrikte volgens die aantal kiesers verdeel nie. Die kiesreg is ook uitgebrei. In die graafskappe is die stemreg aan erfpagters en huurders verleen, dit wil sê aan boere en gewone pagters met 'n sestigjarige landpag wat £10 per jaar betaal het, en aan gewone huurders wat £50 per jaar as huurgeld betaal het. In die stedelike kiesafdelings (boroughs) is die stemreg aan die middelstand toegeken, want alle persone wat 'n huis besit of gehuur het waarvoor minstens £10 huur per jaar betaal is, was stemgeregtig. Na die aanname van die Hervormingswet is wetsontwerpe waardeur soortgelyke hervormings in Skotland en Ierland ingevoer is, aangeneem. Die Hervormingswet is deur die volk met groot byval ontvang. In werklikheid is egter die hele arbeidersklas in die stede en op die plase sonder die stemreg gelaat. Tog het die mag nou oorgegaan van die aristokratiese grondbesitters op die getalsterkere meer bemiddelde middelstand. Die mag van die Laer- oor die Hoërhuis waar eersgenoemde die steun van die volk geniet het, het ook duidelik geblyk. Deur hierdie wet het die Industriële sentrums bowendien in politieke belangrikheid toegeneem en het hulle saam met die landelike aristokrasie die politieke beheer gedeel.

Gedurende die jare volgende op die aanname van die Hervormingswet is 'n aantal belangrike maatskaplike en industriële hervormings deur die Britse parlement teweeggebring. Daar is alreeds verwys na die afskaffing van slawerny (l833) en die Fabriekswet van 1833. Die oprigting van 'n Sentrale Strafhof in 1834 het die werk voortgesit waarmee Peel 'n aanvang gemaak het toe hy die strafwette hervorm het. Die regering het ook aandag aan die onderwys gewy, en die eerste klein toelagies is in 1833 deur die Staat betaal aan skole wat op vrywillig grondslag gestig is. Die instelling van die pennie-posdiens in 1840 deur die toedoen van sir Rowland Hill was ook 'n betekenisvolle hervorming.

'n Belangrike konstitusionele hervorming was die aanname van die ,,Municipal Corporations Act" in 1835. Verkose stadsrade is in stede van 'n sekere grootte opgerig. Die lede is deur die belastingbetalers gekies. Dit was die plig van sulke rade om die aandag te wy aan sake soos die aanleg van paaie, verligting, watervoorsiening, en samewerking met die gesondheidsowerhede in verband met sulke openbare gesondheidsaangeleenthede soos riolering en sanitasie. Die rade het die reg verkry om belastings te hef. Die instelling van hierdie liggame het 'n verandering in die toestande wat in die nuwe nywerheidstede geheers het, teweeggebring. In 1839 is in Manchester 'n beweging op tou gesit om te ywer vir die afskaffing van die Koringwette. Onder hierdie wette is invoerbelastings op buitelandse koring gehef in die belang van die koringkwekers in Brittanje. Aan die hoof van die Anti-Koringwet- verbond was manne soos Richard Cobden, 'n suksesvolle jong kalikodrukker van Manchester, John Bright, 'n katoenspinner en besonder gewilde redenaar, en Charles Villiers, wat die saak in die Laerhuis bepleit het. Baie toesprake is gehou en vlugskrifte deur die land versprei ten einde die volk tot die besef te bring dat die land slegs sou vooruitgaan as alle beskermende regte op ingevoerde goedere eers afgeskaf was. Onder 'n stelsel van vryhandel sou Brittanje buitelandse koring kon koop, maar die vreemde lande sou op hul beurt groter hoeveelhede Britse goedere koop. Sir Robert Peel, die leier van die Konserwatiewe (die party wat uit die ou Tory-party ontstaan het), het self die noodsaaklikheid van die herroeping van die Koringwette begin insien. Sake het 'n kritieke stadium bereik as gevolg van die mislukking van die Ierse aartappeloes in 1845, toe duisende Iere swaar gely en selfs van die honger omgekom het, aangesien buitelandse koring nog belas en die Engelse graanoeste swak was. Ondanks hewige teenkanting het Peel, die eerste minister, in 1846 die herroeping van die Koringwette deurgevoer, hoewel dit 'n skeuring in die Konserwatiewe Party en sy eie ondergang veroorsaak het. In 1849 is die Skeepvaartwette uiteindelik herroep. Daarna is 'n vryhandelspolitiek geleidelik toegepas en slegs op 'n paar artikels invoerregte gelaat. Hiermee is die reeks hervormings wat in 1830 begin het, afgesluit. Teen die middel van die eeu het die Britse fabriekswese gebloei, en werkloosheid het baie verminder. Die merkwaardige opbloei van die Britse nywerheid is duidelik getoon tydens die internasionale tentoonstelling wat in 1851 in die ,,Crystal Palace" in Londen gehou is.

Gedurende hierdie tydperk van hervorming het die arbeidersklasse steeds sterker aangedring op dieselfde politieke regte wat deur die Hervormingswet van 1832 aan die middelklasse toegeken is. Die Radikale hervormers het daarop gewys dat nie een sesde van die bevolking stemgeregtig was nie, en dat die setels nie in verhouding tot die bevolking verdeel was nie. In 1838 is die eise van die Radikale in die ,,People's Charter” beliggaam. Daar is geëis dat elke manspersoon die stemreg moes hê, en dat stemming in die geheim met stembriefies moes plaasvind, omdat dit elke kieser 'n groter mate van vryheid in die uitoefening van sy stemreg sou gee, en omkopery sou verminder. Alle kiesafdelings moes dieselfde getal kiesers hê en elkeen moes slegs een lid vir die parlement kies. Die Laerhuis moes jaarliks gekies word en die eiendomskwalifikasie vir lede moes afgeskaf word. Lede moes ook besoldig word, sodat selfs 'n arm man in staat sou wees om sitting in die parlement te neem. Hierdie agitasie het aangegroei in die arbeidersvereniginge en in die dagbladpers, totdat in 1839 'n versoekskrif met, volgens beweer is, oor 'n miljoen handtekeninge daarop by die parlement ingedien is. Dit is met 'n groot meerderheid verwerp, maar die regering het geen poging aangewend om die beweging te onderdruk nie. Die agitasie het dus openlik plaasgevind, en in 1842 is 'n tweede petisie met meer as drie miljoen handtekeninge aan die parlement voorgelê. Die betoging is toe met strengheid onderdruk en het op 'n mislukking uitgeloop. Hoewel die beweging enigsins verswak het, het die ellendige toestand waarin die arbeiders verkeer het, tog nie verbeter nie. Die rewolusie van 1848 in Europa het gedien as spoorslag vir 'n kragtige herlewing van Chartisme. 'n Reuse-petisie, na bewering deur ses miljoen persone onderteken, sou deur 'n half miljoen man in 'n optog na die parlement geneem word. Spesiale konstabels is in diens geneem om Londen te beskerm, en die betoging het op 'n mislukking uitgeloop. Toe die petisie ondersoek is, is bevind dat daar minder as twee miljoen naamtekeninge op was. Die hele beweging is bespotlik voorgestel, en het in duie gestort. Dit het gelyk asof Chartisme misluk het, maar die konstitusionele vooruitgang in die loop van die eeu het die rigting gevolg wat in die Charter aangedui is. Een geskiedskrywer het beweer: ,,Dit lyk asof die geweldige voorwaartse beweging in Engeland in die rigting van die demokrasie, wat so sterk teen die end van die negentiende eeu op die voorgrond getree het, heelwat van sy krag aan hierdie beweging ontleen het".

In die sestigerjare van die neëntiende eeu was die arbeidersklasse nog steeds nie stemgeregtig nie. Die vrees wat deur albei politieke partye gekoester was dat 'n uitbreiding van die stemreg die veiligheid van die land in gevaar sou stel, het verdwyn namate Brittanje op ekonomiese gebied vooruitgegaan het, en die arbeiders tevrede was, want almal het werk gehad.

In 1866, toe graaf John Russel eerste minister was, is 'n wetsontwerp deur William Ewart Gladstone ingedien met die doel om die stemreg uit te brei, maar dit is verwerp. Dit het die geesdrif van die volk weer aangewakker, en Benjamin Disraeli (hy het in 1876 lord Beaconsfield geword) beweeg om 'n hervormingswetsontwerp in te dien, wat eindelik in Augustus 1867 aangeneem is. Deur hierdie wet is die stemreg aansienlik uitgebrei. Die kiesreg is nou op 'n residensiële basis toegeken. Die stemreg is aan alle huiseienaars gegee, en ook aan alle huurders wat vir jaar lank gehuurde kamers van 'n bepaalde waarde bewoon het. In die plattelandse kiesafdelings het die klein grondbesitters en pagters wat twaalf pond huurgeld per jaar betaal het, stemgeregtig geword. Hierdie wet het beslis veel daartoe bygedra om Brittanje in 'n demokratiese rigting te stuur. Deur die toekenning van die stemreg aan die stedelinge is die kieserskorps feitlik verdubbel. Aangesien die nuwe kiesers nog steeds teen intimidasie beskerm moes word, is geheime stemming in 1872 deur die ,,Ballot Act" in die plek van stemming in die openbaar, soos tot hiertoe die geval was, ingevoer. Gedurende Gladstone se derde termyn as Eerste Minister is die Derde Hervormingswet (1884) aangeneem, waardeur Brittanje inderdaad 'n demokratiese land geword het. Tot op daardie tydstip was die plaasarbeiders nie stemgeregtig nie, hoewel arbeiders in die stede ná die hervormings van 1867 nie aan hierdie diskwalifikasie onderhewig was nie. Gladstone se wetsontwerp het die stemreg aan plaasarbeiders en alle gesinshoofde toegeken. Op hierdie wyse is die stemreg aan die oorgrote meerderheid van die arbeidersklas toegestaan. Hierdie voorregte is ook op Skotland en Ierland van toepassing gemaak. Die kieserskorps is nou van drie tot vier miljoen vermeerder. In Brittanje is inderdaad die ideaal van stemreg vir elke volwasse manspersoon bereik. Die Wet op die Herindeling van Setels wat in 1885 op voorstel van Gladstone aangeneem is, het 'n algehele herindeling van parlementêre setels teweeggebring. Kiesafdelings wat elk deur een lid verteenwoordig was en 50 000 kiesers bevat het, het nou die reël geword.

Die toekenning van die stemreg aan die arbeidersklas was aanleiding tot die daarstelling van verskeie maatskaplike en industriële wette. Dit het ook gelei tot die opkoms van die vakunies waaruit die Arbeidersparty in 1900 as sy politieke front ontstaan het. Alhoewel die arbeiders die stemreg verkry het, was daar min kans vir hulle om uit hul eie geledere manne te kies om in die parlement te dien. Hierdie saak is deur die Liberale regering onder Herbert Henry Asquith reggestel. In 1911 is wetgewing aangeneem waardeur daar vir die eerste maal voorsiening gemaak is vir die betaling van salarisse aan parlementslede uit die Skatkis. Die getal Arbeiderslede in die Parlement was vereers maar gering en die meeste was ampsdraers van die vakunies. In 1916 was daar 29 lede, en hierdie getal het tot 59 in 1918 en 192 in 1924 gestyg. Die arbeiders het die mening gehuldig dat hul lewenstoestande verbeter kon word deur ooreenkomste namens hulle aangegaan deur die vakunies en deur wetgewing volgens sosialistiese beginsels. Die mag van die Arbeidersparty het in so 'n mate toegeneem dat Brittanje in 1924 sy eerste tydelike Arbeidersregering gekry het. In 1929 het die Arbeiders 290 setels in die parlement verower en dus, as synde die talrykste party in die Laerhuis, die tweede Arbeidersregering gevorm. Na die einde van die oorlog teen Duitsland in 1945 het die Arbeidersregering sy derde oorwinning behaal, en was hy, met 393 setels, sterk genoeg om sy program van maatskaplike hervorming deur te voer.

Aan die begin van die twintigste eeu het die eis van vroue om die toekenning van die stemreg steeds sterker geword. Die voorstanders van vroue-stemreg (die ,,Suffragettes") onder die leiding van Emmeline Pankhurst het daarop aangedring dat vroue gelyke regte met mans toegeken moes word. Deur die Wet op die Verteenwoordiging van die Volk van 1918 is die stemreg aan alle vroue van dertig jaar en ouer toegestaan. In 1919 het 'n wet gevolg wat aan vroue toegang tot sekere beroepe gegee het waarvan hulle nog uitgesluit was. Later, in 1928, is die stemreg tot alle vroue van een-en-twintig jaar uitgebrei. Brittanje het nou heeltemal 'n politieke demokrasie geword. 'n Aantal vroue het daarin geslaag om parlementslede te word, en in 1929 is 'n vrou die eerste maal tot minister aangestel. Die toestande in Brittanje teen die middel van die twintigste eeu was gans anders as aan die begin van die neëntiende eeu. Verskeie partye het deur wetgewing baie bygedra om die lewenstoestande van die arbeidersklasse te verbeter. Lidmaatskap van die parlement was nie meer beperk tot 'n sekere klas nie. Persone uit die nederigste kringe kon parlementslede word en maatskaplike hervormings teweegbring.

Die tweede helfte van die neëntiende eeu was gekenmerk deur die groei van industrialisme wat treffende veranderinge in die lande van Wes-Europa en uiteindelik ook in Rusland teweeggebring het. Frankryk was inderdaad die eerste land in Europa wat deur die oorgang na moderne industrialisme beïnvloed is, alhoewel hy, wat vooruitgang betref het, ver by Engeland agtergebly het. Hierdie vooruitgang is eers ná die middel van die eeu versnel. Tog was Frankryk selfs in 1871 nog altyd in die eerste plek 'n landbouland, en was sy nywerhede nog maar op klein skaal ontwikkel. Hy het eers ná die stigting van die Derde Republiek (1870) op industriële gebied ver ontwikkel. Die stigting van die Noord-Duitse Bond in 1867 het die grondslag gelê het vir werklike ekonomiese vooruitgang in Duitsland. Nadat hy verenig was, het dit moontlik geword om beheer oor die ekonomiese beleid van die land volgens definitiewe gekoördineerde beginsels uit te oefen, en om die steenkool en yster van die Ruhr en Lotharinge te ontgin. Die nywerheidsontwikkeling het in Duitsland teen so 'n merkwaardige tempo voortgegaan dat Duitsland teen die einde van die eeu alreeds 'n gedugte industriële en handelsmededinger van Brittanje geword het. Duitsland was nie meer 'n landbouland soos hy gedurende die eerste helfte van die eeu was nie, maar 'n moderne industriële staat met reusagtige industriële korporasies soos daar in Brittanje en die Verenigde State bestaan het. Op industriële gebied was Duitsland Frankryk ver vooruit. Een belangrike gevolg van hierdie industriële vooruitgang was die toenemende wyse waarop gedeeltes van die bevolking van die verskillende state verstedelik het. Die geweldige sametrekking van mense by bepaalde middelpunte van industriële en kommersiële bedrywigheid het nuwe vraagstukke geskep. Aan die een kant was daar die mense wat rykdom vergader het en 'n kapitalisteklas geword het, terwyl daar aan die ander kant 'n groot massa industriële arbeiders was wie se lewenstoestande in die nuwe nywerheidstede gestadig versleg het. Dit het meer en meer noodsaaklik geword vir die staat om wetgewing aan te neem om die toestand van die arbeiders te verbeter. Die werkers het hulself in vakunies verenig om vir hulle belange te stry. Sosialistiese denkers het opgetree as voorvegters vir die regte van die arbeiders en 'n meer eweredige verdeling van rykdom geëis. Die industriële geskiedenis van Frankryk en Duitsland het dus die Britse patroon gevolg. Daar sal kortliks moet nagegaan word hoedat staatkundige verwikkelinge in Europa beïnvloed is deur die aanwassende nywerheidsklas en deur die nuwe vraagstukke wat deur die opkoms van die Sosialisme geskep is.

Lodewyk Napoleon het in 1852 die Franse Republiek deur middel van 'n staatsgreep omvergewerp en die Tweede Keiserryk gestig. Deur 'n oorweldigende meerderheid van sewe miljoen stemme is sy posisie as keiser deur die volk bekragtig. Onder sy bewind is 'n despotiese regeringsvorm weer ingevoer. Die grondwet het alle gesag in die hande van die keiser geplaas, alhoewel oënskynlik baie demokratiese voorregte aan die volk toegeken is. Die beginsel van algemene stemreg is behou, en die Wetgewende Vergadering is nog deur die volkstem gekies; maar dit het nou feitlik geen mag besit nie. Alle werklike wetgewende en uitvoerende mag het by Napoleon self berus. Hy het die regters en die vernaamste staatsamptenare aangestel. Hy het bevel oor die leër en die seemag gevoer, en volle beheer oor buitelandse sake uitgeoefen. Die keiser was inderdaad die staat. Ten einde teenstand teen sy beleid te muilband, is die pers onder 'n strenge sensuur geplaas, politieke vergaderings verbied, en die verkiesings op so 'n wyse gemanipuleer dat slegs weinige teenstanders tot lede van die parlement verkies kon word. Op hierdie wyse is die politieke lewe geheel en al verlam.

Die rampspoedige buitelandse beleid wat deur die Franse keiser na 1860 gevolg is, het 'n verreikende invloed op die aard van die regering van die Tweede Keiserryk uitgeoefen. Elke ramp het sy vat op die volk verder verswak; derhalwe was hy, ten einde sy prestige te herwin, verplig om politieke konsessies toe te staan, hoewel hy beweer het dat die doel daarvan slegs was om die beloftes wat hy aan die begin van sy bewind gedoen het, na te kom. Op hierdie wyse is die tiranniese bestuur van die keiser in 'n demokratiese regeringstelsel omgeskep. In November 1860, net na die beëindiging van die Italiaanse Oorlog, het Napoleon groter magte aan die Wetgewende Vergadering toegestaan. Dié liggaam kon voortaan aan die begin van elke sitting die regering se beleid bespreek; ministers moes hul beleid in die Vergadering verduidelik en verdedig; en debatte sou volledig gerapporteer word. Instede van hierdie toegewings te gebruik om die regering te ondersteun, het die parlement egter die geleentheid wat hulle agt jaar ontsê is, gretig gebruik om sy beleid te kritiseer. Die Opposisie het homself as die Republikeinse Party georganiseer, wat gestreef het na die omverwerping van Napoleon. Die teenslae wat Napoleon as gevolg van die Mexikaanse Veldtog en die Oostenryks-Pruisiese Oorlog gely het, het hom genoodsaak om meer parlementêre voorregte toe te staan. In 1867 het die Wetgewende Vergadering die reg verkry om die ministers aangaande hul regeringsrade te ondervra; en in 1868 is die perssensuur aansienlik verslap en is openbare vergaderings toegelaat. Hierdie toegewings het slegs die mag van die Republikeine versterk; en hul leiers, Léon Gambetta en Louis Adolphe Thiers, het meer uitgesproke met hul kritiek op die keiserryk en sy buitelandse beleid geword. Die sterkte van hierdie party was in Parys geleë. Uiteindelik, in 1869, het Napoleon die regering volkome demokraties gemaak met die hoop om die ondersteuning van die Republikeine te verwerf. Die Wetgewende Vergadering het die hoogste wetgewende gesag in Frankryk geword, want dit kon nou wetsontwerpe indien en ministers wat aan hom verantwoordelik was, aanstel. 'n Alleenheersende regeringstelsel is dus in 'n gesonde parlementêre regeringstelsel soos in Brittanje verander. Die Republikeine het egter voet by stuk gehou en voortgegaan om aan te dring op 'n republiek. Hierdie strewe is vóór die end van 1870 bereik; hoofsaaklik as gevolg van die oorlog teen Pruise.

Na die oorgawe van Parys is die Regering vir Nasionale Verdediging ontbind, en 'n Nasionale Vergadering deur algemene manlike stemreg gekies om met Duitsland vrede te sluit. Die verkiesings het uitgeloop op 'n oorweldigende meerderheid vir die Monargiste, en hulle het die boerestand, wat vrede wou hê, verteenwoordig. Die Republikeine onder Gambetta het die algehele ondersteuning van Parys en sommige van die stede geniet; maar weens die feit dat hulle die oorlog teen Duitsland wou voortsit, het hulle ondersteuning elders verloor. Die Nasionale Vergadering het in Bordeaux vergader en Thiers tot hoof van die uitvoerende gesag gekies.

Omdat die republikeinsgesinde bevolking bevrees was vir die terugkeer van die monargie, het Parys 'n bepaald vyandige houding teenoor die regering aangeneem. Hulle is ondersteun deur die Sosialiste, wat verbitterd geraak het teen die regering omdat dit geen poging aangewend het om die ellende van die arbeiders uit die weg te ruim nie. Om gevrywaar te wees van die oorheersing van die monargistiese Nasionale Vergadering het Parys toe geëis dat Frankryk in kommunes verdeel word, elkeen waarvan 'n hoë mate van plaaslike selfbestuur sou geniet. Die Sosialiste het gemeen dat hulle hierdeur in staat gestel sou word om hul sosialistiese leerstellings in die Paryse Kommune te beoefen. Die Vergadering wou egter nie sulke desentralisasie toelaat nie. In Maart 1871 het Parys in opstand geraak teen die regering en is deur regeringstroepe beleër. Dit het Frankryk nog verder verneder, aangesien Duitse troepe nog buitekant Parys was. Die beleg het twee maande geduur. Teen die end van Mei het regeringstroepe hul weg na die stad gebaan. Sewe dae lank is daar hewig in die strate van Parys geveg, en 17 000 manne het gesneuwel. Die opstand is uiteindelik onderdruk, maar 80 000 van die Paryse bevolking is gedood, groot gedeeltes van die stad is vernietig en baie geskiedkundige geboue, soos die Tuilerieë en die Hotel de Ville, is totaal verwoes. Die regering het toe te werk gegaan om die rewolusionêr-gesindes te straf. Sowat 40 000 persone is in hegtenis geneem en voor die krygsraad gebring. Byna 10 000 is in die gevangenis gestop, en duisende is na die strafkolonie, Nieu-Kaledonië, verban.

Die volgende vraagstuk waarvoor die Nasionale Vergadering te staan gekom het, was of Frankryk sou voortbestaan as 'n republiek, soos na die neerlaag by Sedan besluit is, of weer 'n monargie sou word. Hoewel die Monargiste in die meerderheid was, is Thiers in Augustus 1871 tot president van die Franse Republiek deur die Vergadering gekies. Daar was bepaald meer vertroue in die republikeinse regering. Hy het onmiddellik sy rekonstruksieplanne tot uitvoering gebring, en deur sy toedoen is Frankryk in staat gestel om die laaste paaiement van die swaar oorlogskuld in September 1873 af te betaal – ses maande vroeër as deur die verdrag bepaal. Militêre diensplig, volgens Duitse model, is ingevoer, waardeur Frankryk voorsien is van 'n doeltreffende leër vir nasionale verdediging.

In 1873 het die Nasionale Vergadering die eerste stap gedoen om die koningskap te herstel deur Thiers, wat 'n voorstander van die republiek was, te vervang deur Maurice Macmahon, 'n uitgesproke monargis. Die Monargiste was egter hopeloos verdeel oor die vraag of die opvolger tot die troon uit die vorstehuis van Bourbon, Orleans of Bonaparte gekies moes word. Daar die twee laasgenoemdes in onguns by die volk was, weens die rampspoedige bewind van beide Lodewyk Filips en Napoleon III, het die monargistiese verteenwoordigers eindelik besluit om die Graaf van Chambord, 'n lid van die huis van Bourbon, te nader. Die Graaf wou die aanbod nie aanvaar nie, tensy die wit vlag van die Bourbons as die nasionale vlag van Frankryk herstel word. Die Franse volk was egter te geheg aan die Driekleur om hiermee gediend te wees; en aangesien die Graaf nie baie begerig was om koning te word nie, het die voorstel verval.

Op hierdie wyse het die Republiek bly voortbestaan. Eindelik, in 1875, is dit formeel met 'n meerderheid van een stem erken. 'n Republikeinse grondwet is toe deur die Nasionale Vergadering opgestel. Voorsiening is in die grondwet gemaak vir 'n parlement van twee kamers of huise, naamlik die Kamer van Verteenwoordigers gekies vir vier jaar deur algemene stemreg, en 'n Senaat bestaande uit 300 lede, vir nege jaar gekies hoofsaaklik deur 'n kieskollege van verteenwoordigers van die kommunes in elke departement. Aan die hoof van die uitvoerende gesag was 'n president, wat deur 'n gesamentlike sitting van die twee Kamers vir sewe jaar gekies is. So 'n gesamentlike sitting word die Nasionale Vergadering genoem. Dit het ook die mag besit om met 'n meerderheidstem die grondwet te verander. Die kabinetstelsel is ingevoer, met ministers verantwoordelik aan die parlement. Dit is duidelik dat die Britse parlementêre stelsel in baie opsigte gevolg is. Op hierdie wyse het die Derde Republiek amptelik tot stand gekom. Teen 1879 het die Republikeine reeds beheer oor albei kamers van die parlement verkry en ook oor die presidentskap, tot Jules Grévy tot daardie amp verkies is. Die president het nou 'n neutrale figuur geword wat hom met geen politieke party vereenselwig het nie. Die Republiek was stewig gevestig.

Deur hierdie grondwet het Frankryk 'n parlementêre regering soos dié van Brittanje verkry, behalwe dat in Frankryk die parlement beheer oor die kabinet uitgeoefen het. Die Franse parlement bestaan nie uit twee of drie groot partye soos in Brittanje nie, maar uit 'n aantal klein partytjies of faksies. Die Franse politieke verdeling gaan meer oor plaaslike aangeleenthede as oor nasionale strydvrae. Die gevolg hiervan was dat baie kabinetsverwisselinge plaasgevind het, want die klein partytjies het hulle dikwels om die een of ander rede in verskillende koalisies gegroepeer. Van 1871 af tot 1914 was daar sowat vyftig eerste ministers, terwyl daar in Brittanje maar sewe was. Tog het dit geen radikale verandering in nasionale beleid meegebring nie, want in sulke gevalle gaan die beheer oor die parlement nie van een sterk party oor op 'n opposisieparty nie. In Frankryk het dit beteken dat die beheer oorgaan van een koalisie na 'n ander een wie se sienswyse nie veel van dié van die vorige oor nasionale aangeleenthede soos buitelandse sake verskil nie. 'n Aantal van die ou ministers bly dan aan as lede van die kabinet. Tog was so 'n opeenvolging van kabinetswisselinge bepaald nadelig vir die land. Hoewel dit voorgekom het asof die republikeinse regering in Frankryk in 'n mate onstabiel was en party mense gemeen het dat Frankryk op die afdraand was, het die regering verskeie pogings van die monargiste en ander om die Republiek omver te werp, verydel. Die demokratiese regeringsvorm het sonder enige wesenlike verandering deur die jare heen tot 1940 voortbestaan. Die Franse het sulke vryhede soos persvryheid en die reg om openbare vergaderings te hou geniet. Geen deel van die bevolking het weer 'n bevoorregte klas soos onder die ou orde geword nie, en die plaaslike bestuur is volgens demokratiese beginsels ingerig.

Na 1880 het die uiterste Radikale Republikeine luidkeels hul misnoeë te kenne gegee oor die groot mate van seggenskap wat die Rooms-Katolieke Kerk in verband met die onderwys in Frankryk gehad het. In 1882 is primêre onderwys verpligtend gemaak, maar die onderrig moes sekulêr van aard wees. Godsdiensonderrig is nie in die skole toegelaat nie. Daar is toe geëis dat die band tussen die Kerk en die Staat verbreek moes word, asook dat die Konkordaat wat Napoleon I in 1801 met Rome gesluit het, opgesê moes word. Hierdie beweging het gelei tot 'n heftige stryd met die Klerikale Party in die parlement. Uiteindelik is, in 1905, die band tussen die Rooms-Katolieke Kerk en die Staat deur die Skeidingswet verbreek, en geen amptelike erkenning is hierna aan enige godsdienstige organisasie in Frankryk verleen nie. Die beheer oor die onderwys het reeds volkome van die Kerk op die Staat oorgegaan.

Sosialisme is nie in Frankryk, soos in Duitsland die geval was, onderdruk nie. Gevolglik het die Sosialistiese Party ná 1892 in die stedelike gebiede aanhangers gewen, en Sosialiste het 'n aktiewe rol in die regering van die land gespeel. Soos in Brittanje, is baie sosialistiese denkbeelde toegepas. Bowendien is vakunies in 1884 wetlik erken. Die lewenstoestande van die arbeiders is deur wetgewing verbeter, werkure is ingekort, en oor die algemeen is in die belang van die arbeiders toesig oor nywerhede uitgeoefen. Verder is die onderwys vry en verpligtend gemaak. Ten spyte van politieke twiste en finansiële skandale het die Republikeinse regering 'n voorspoedige volk opgebou. Die binnelandse handel het vooruitgegaan, en die Franse het só veel gespaar dat Franse kapitaal in die buiteland belê kon word. Bowendien het die vryheidsgees in die land veel bygedra tot die bevordering van letterkunde, kuns, musiek en wetenskap. Tog het daar oor al hierdie vooruitgang gedurende die eerste dekade van die twintigste eeu die skaduwee van vrees vir Duitsland se ontsaglike militêre en industriële mag geval en Frankryk het na demokratiese Brittanje om hulp opgesien.

Die Duitse Bond is in 1850 deur die Konvensie van Olmütz in Duitsland herstel. Daar was nege-en-dertig state wat elkeen sy eie regeringsvorm gehad het. Oostenryk en Pruise het die vernaamste plekke beklee. Albei hierdie state het die alleenheerskappy van die vors herstel, alhoewel 'n soort parlementêre regering in Pruise en 'n aantal kleiner state behou is. Daar het 'n federale landdag onder die voorsitterskap van Oostenryk by Frankfurt bestaan. Elke staat het daarheen twee verteenwoordigers gestuur wat deur die vors benoem is, en hierdie verteenwoordigers het aangeleenthede rakende die hele Duitsland bespreek. Dit is dus duidelik dat daar teen die middel van die negentiende eeu weinig tekens van ware parlementêre regering in Duitsland te bespeur was.

Toe Prins Otto von Bismarck die Bond in 1866 vernietig het, is die Noord-Duitse Bond opgerig. Dit was 'n politieke federasie van twee-en-twintig Duitse state onder die hegemonie van Pruise. Aan die hoof van die federasie was die erfpresident, die koning van Pruise, bygestaan deur 'n bondskanselier. Laasgenoemde was slegs aan die president verantwoordelik; hy het uitgebreide magte besit, en was die hoof van die ministerie. Bismarck, wat afkerig van demokratiese instellinge was, het self hierdie amp beklee. Die federale parlement het uit twee kamers bestaan. Die Bondsraad of federale raad was die belangrikste, en sy lede is aangestel in verhouding tot die politieke belangrikheid van die twee-en-twintig state van die Bond. Die Ryksdag het die bevolking van die verskillende state verteenwoordig, en die verteenwoordigers is by wyse van algemene stemreg vir 'n termyn van drie jaar gekies. Die parlement het uitgebreide magte met betrekking tot wetgewing en belastings besit, maar die behartiging van buitelandse sake het by die president berus. Die oorblywende magte het in die hande van die afsonderlike state gebly. Die Noord-Duitse Bond is deur verskillende maatreëls hegter saamgesnoer. Alle state moes die Pruisiese militêre stelsel aanvaar. Handel en nywerheid is aangemoedig. 'n Eenvormige muntstelsel, en 'n metrieke stelsel van mate en gewigte is ingevoer. Ongeëwenaarde industriële voorspoed het hierop gevolg, en die politieke unie is hierdeur hegter gemaak. In 1871 het Baden, Württemberg en Beiere op sekere voorwaardes by die Noord-Duitse Bond aangesluit. So is dan die Duitse Ryk tot stand gebring. Die Pruisiese koning het erflike Duitse keiser geword, en is bygestaan deur die rykskanselier, wat aan hom alleen verantwoordelik was. Die kanselier het die uitvoerende mag beheer.

Tot 1890 was Bismarck as rykskanselier onder Willem I feitlik oppermagtig in Duitsland. Daar het in Duitsland inderdaad geen stelsel van verantwoordelike bestuur soos in Brittanje of Frankryk bestaan nie. Hoewel die Ryksdag, die Laerhuis, uit sowat vierhonderd verkose lede verteenwoordigende die hele ryk bestaan het, was die rykskanselier (Bismarck) nie verplig om enige besluit van dié liggaam te aanvaar nie. Hy was slegs aan die keiser verantwoordelik. Die federale uitvoerende mag het by die keiser berus, maar is deur die kanselier uitgeoefen, sonder wie se bekragtiging geen verordening wet kon word nie. Bowendien kon geen Pruisiese of ryksminister die koning of die keiser nader nie behalwe deur bemiddeling van Bismarck. Hoewel daar die sentrale of federale regering bestaan het, het elkeen van die ses-en-twintig state in die federasie ook sy eie vorm van regering behou. Pruise, wat twee derdes van die grondgebied van die ryk en drie vyfdes van die totale bevolking uitgemaak het, het die oormag in sowel die federale Bondsraad as die Ryksdag gehad. Bismarck se grootste strewe was om die ryk wat hoofsaaklik deur sy toedoen tot stand gekom het, te versterk. 'n Ryksbank is gestig, en 'n eenvormige muntstelsel sowel as 'n posdiens vir die hele ryk is ingevoer. Verder is 'n eenvormige regstelsel opgestel, en die howe het 'n gemeenskaplike regsprosedure aanvaar. Hierdie sowel as ander veranderinge is aangebring, ten spyte van die teenkanting van die verskillende state wat graag hul eie individuele instellinge wou behou. Daar is egter gepoog om die lojaliteit van die miljoene vreemdelinge, soos die Pole en die Franse, wat in die Ryk ingesluit was, te win. In die provinsies Elsas en Lotharinge, wat na die Frans-Pruisiese oorlog geannekseer is, het byna twee miljoen Franse inwoners hulle hardnekkig versit teen enige toenadering van die Duitse regering. Hoewel 'n groot deel van die twee provinsies oorspronklik Duitse gebied was, wou Frankryk nie genoeë neem met die verlies nie, sodat die gedurige wrywing tussen Frankryk en Duitsland oor die besit van hierdie gebied 'n struikelblok was in die weg van enige verstandhouding tussen die twee volke.

Bismarck moes verskeie moeilikhede te bowe kom om die Ryk te verenig. Eerstens is hy deur die Rooms-Katolieke teengestaan. Die Pruise, wat hoofsaaklik Protestante was, was vyandiggesind teenoor die Katolieke, en Bismarck het self geglo dat die Duitse Katolieke in die verlede vir Oostenryk meer goedgesind was. Aan die anderkant is die Katolieke verontrus deur die oormag van Protestantse Pruise in Duitse aangeleenthede. Hierdie kloof tussen die twee bevolkingsdele is nog verder wyer gemaak deur die bedrywighede van Katolieke geestelikes wat probeer het om die arbeidstoestande van die nuwe industriële werkersklasse te verbeter. Dit het hulle in botsing gebring met die nyweraars, wat invloedryke ondersteuners van Bismarck was. In 1871 was daar 'n Katolieke of Sentrale party van drie-en-sestig lede in die Ryksdag. Die kanselier het probeer om hierdie party te vernietig. 'n Kerkgeskil het hom die kans gegee om die Jesuïete uit Duitsland te verban en 'n reeks ergerlike wette in 1873 – die sogenaamde Mei-wette – in te stel, waardeur die geestelikes onder staatsbeheer geplaas is en die bywoning van staatskole en universiteite verpligtend vir kandidate vir die priesterskap gemaak is sowel as burgerlike huwelike. Die Katolieke het hierdie wette kragtig bestry, sodat baie in die tronke beland het. Die stryd het bekend geraak as die ,,Kulturkampf” of stryd om die beskawing. Die Katolieke party het egter so sterk geword dat Bismarck besef het dat hy besig was om 'n groot volksdeel te vervreem, met die gevolg dat hy gedwing is om sy beleid te wysig. Hy het selfs aangebied om te bedank, maar die keiser wou dit nie toelaat nie. Die streng wette teen die Katolieke is herroep, en vriendskaplike betrekkinge is herstel met die nuwe pous, Leo XIII, wat pous Pius IX in 1878 opgevolg het. Langs hierdie weg het die kanselier die ondersteuning van die Sentrale Party verkry.

Bismarck het hom aan hierdie stryd teen die Katolieke onttrek hoofsaaklik omdat hy teenoor 'n ander sterk georganiseerde party, naamlik die Sosialiste, te staan gekom het. Soos alreeds aangetoon, is sosialisme 'n direkte uitvloeisel van industrialisme. Sowel Brittanje as Frankryk was reeds ingrypend verander deur 'n industriële rewolusie. Dit was slegs na die Frans-Pruisiese oorlog dat die Duitse industrieë en handel verbasend vinnig uitgebrei het. Binne tien jaar (die tagtiger jare) is die staalproduksie verdubbel en dié van yster byna verdubbel, en gedurende die veertig jaar na 1871 het die steenkoolopbrengs van dertig miljoen tot honderd-en-negentig miljoen ton toegeneem. Hierdie snelle nywerheidsgroei het natuurlik tot 'n snelle uitbreiding van die handel en die skeepvaart gelei. Gevolglik is uiteindelik op beskerming teen buitelandse mededinging aangedring, en het 'n verlange na die verwerwing van kolonies ontstaan. Die groei van die stede het gepaard gegaan met die gewone saamhokking en erbarmlike lewenspeil van die arbeidersklasse, waardeur die groei van sosialisme aangewakker is. Die Sosialiste het begeer dat die arbeiders die politieke mag in die land moes kry. Aangesien daar aangevoer is dat dit nie in die belang van die arbeiderstand is dat enkele kapitaliste die grond, banke, fabrieke en spoorweë besit nie, moes sulke eiendom en instellinge onder staatsbeheer kom. Onder so 'n stelsel sou die arbeider voordeel trek, daar winste nie slegs in die sak van 'n individu sou gaan nie. Die ekstremistiese Sosialiste het, ooreenkomstig die leerstellinge van Karl Marx, die standpunt gehuldig dat hierdie toestand van sake slegs deur 'n rewolusie wat kapitalisme sou uitwis en die Staat beheer oor alle bronne wat werk verskaf, sou gee, verkry kon word.

In Duitsland was daar aanvanklik twee sosialistiese bewegings. In 1862 het Ferdinand La Salle, onder die invloed van Louis Blanc se leerstellinge, 'n party gestig wat die opheffing van die arbeiders onder die bestaande kapitalistiese stelsel beoog het. 'n Ander vertakking was onder die invloed van Karl Marx se leerstellinge meer rewolusionêr in sy strewe, en het die Sosiaal-Demokratiese Arbeidersparty gestig. In 1875 is die twee groepe in een party verenig, wat so vinnig gegroei het dat dit teen die einde van die eeu die sterkste party in Duitsland was. Omdat Bismarck 'n sterk aanhanger van die monargie was, het hy hierdie beweging met sulke uitgesproke demokratiese oogmerke kragtig beveg. In 1878 het twee moordaanslae op die keiser Bismarck die geleentheid gegee om die Ryksdag 'n aantal onderdrukkende wette te laat aanneem. Vooraanstaande Sosialiste is in die tronk gestop of verban, byeenkomste van Sosialiste is verbied en hul pers onderdruk. Selfs krygswet kon in 'n distrik geproklameer word waar arbeidsonluste gedreig het. Deur hierdie maatreëls is die sosialistiese beweging gevolglik in 'n ondergrondse beweging verander. Geheime verenigings het orals ontstaan, en die beweging het so gegroei dat die onderdrukkende wette nie in 1890 hernieu is nie.

Bismarck het langs ander weë probeer om in die behoeftes van die arbeidersklasse te voorsien, naamlik deur sosiale wetgewing in te dien. Dit sou 'n doeltreffende teëwig teen die leerstellinge van die Sosialiste wees en die groei van die Sosiaal-Demokratiese Party ontmoedig. Wette insake verpligte versekering teen siekte (1883) en ongevalle (1884) is aangeneem, en ouderdomspensioene is in 1889 ingestel. Die premies is deur die werkgewers en werkers gesamentlik betaal, terwyl die staat ook daartoe bygedra het. Duitsland was dus die eerste land wat sulke voorsiening van staatsweë vir die arbeidersklasse gemaak het, en het later as voorbeeld in lande soos Brittanje en Frankryk gedien. Bismarck se staatsosialisme het egter nie daarin geslaag om die ondersteuning van die Sosiaal-Demokrate te herwin nie. Aangesien meer fondse vir hierdie hervormings nodig was, het Bismarck sy beleid van vryhandel gewysig en die beskermingsbeleid wat in 1879 ingevoer is, uitgebrei. Die kanselier het dus die Liberale Party, wat vryhandel voorgestaan het, vervreem en meer op die konserwatiewe elemente in die parlement staatgemaak.

Die ou ,,Ysterkanselier” se ampstermyn was egter besig om tot 'n einde te snel. Onder Willem I het Bismarck feitlik die land regeer, al was hy in werklikheid afhanklik van die keiser se steun. Dit het geheel en al verskil van 'n regeringsvorm waarin die eerste minister vir sy optrede aan 'n parlement met soewereine mag verantwoordelik is. In 1888 het die keiser in die ouderdom van 90 gesterf. Na die kortstondige regering van sy seun Frederik is hy deur sy kleinseun, Willem II, opgevolg, wat oor Duitsland tot aan die einde van die Eerste Wêreldoorlog regeer het (1888–1918). Die jong keiser was energiek, rusteloos en ambisieus, maar hy was ook taktloos en eiewys. Hy was vasberade om 'n kragtige buitelandse beleid te volg. Hy sou dus nie 'n toestand van sake duld waarin die beleid deur 'n kanselier voorgeskryf word nie. In binnelandse sowel as buitelandse beleid het die twee gebots, sodat 'n kritieke situasie ontstaan het toe Bismarck gedwing is om te bedank (1890), en, die ,,vertroubare loods is afgedank". Willem II het 'n nuwe kanselier, generaal Georg Leo Caprivi, aangestel wat getrou die keiser se besluite sou navolg. Dus, alhoewel Duitsland 'n verkose Ryksdag (laerhuis) gehad het, het hy inderdaad geen parlementêre regering gehad nie. Demokratiese regering in die ware sin is in Duitsland eers ná sy nederlaag in 1918 ingevoer.

• Fowler, C de K. & Smit, G.J.J., Geskiedenis vir die Kaaplandse Senior Sertifikaat en Matriek. Kaapstad: Maskew Miller Beperk. Bladsye 108-143 (Datum onbekend, vermoedelik in laat 1950's).