Legendariese Sweedse konings

Die legendariese konings van Swede (Sweeds: sagokonungar) is die heersers van Swede wat in legendes voorkom voor Erik die Oorwinnaar en Olof Skötkonung, wat volgens betroubare bronne die eerste bevestigde Sweedse konings was. Sommige van die stories kan egter aangepaste verhale wees van konings wat werklik bestaan het. 'n Vroeë legendariese koning, Hygelac (500 n.C.), het byvoorbeeld vermoedelik 'n historiese basis omdat sy naam in Frankiese, Engelse, Deense en Yslandse bronne voorkom.

Die historiese bestaan van die meeste legendariese konings is egter onmoontlik om te verifieer weens 'n gebrek aan bronne.^[1] Die moderne Sweedse monargie beskou Erik die Oorwinnaar as die eerste koning van Swede.^[2]

Op Middeleeuse Sweedse koningslyste is die figuur wat gewoonlik as die eerste koning van Swede voorgehou word Olof Skötkonung,^[3] die eerste Christelike Sweedse koning en die eerste een wat geld laat munt het. Die vroeëre konings word meestal net aangetref in Yslandse sagas en 'n soms weersprekende mengsel van mites en poësie wat in die 11de tot 13de eeu geskryf is, verskeie eeue ná die gebeure wat in hulle beskryf word.

Wat ware geskiedenis is en wat legendes in die sagas is, is vandag onmoontlik om te bepaal, en alles daarin behoort as legendaries beskou te word, of selfs fiktief.^[4]

Die vroegste legendariese dinastie, die Ynglinge, kan 'n totaal opgemaakte reeks konings wees wat ten doel gehad het om latere dinastieë en heersers in Skandinawië te regverdig en te wettig wat beweer het hulle stam van dié dinastie af.^[5] Baie van die legendariese konings het egter regeer in die tyd voordat groter politieke strukture in Skandinawië (soos die Middeleeuse konininkryke Swede, Noorweë en Denemarke) in die Wikingtydperk gevorm is.^[6]

Die legendariese konings van Swede, soos hulle in die sagas voorkom, dek drie dinastieë: die Yngling-dinastie, wat beweer het hulle stam van die Noorse god Odin af; die dinastie wat deur Ivar Vidfamne gestig is en die Ynglinge onttroon het; en die Huis van Munsö, wat Vidfamne se dinastie opgevolg het. Die Yslandse sagas beskou die laaste paar konings as deel van die Munsö-dinastie; Erik die Oorwinnaar, Olof Skötkonung, Anund Jakob en Emund die Oue was egter ware historiese konings, hoewel dit nie beteken hulle legendariese voorouers was ware historiese figure nie.

Die reeks legendariese konings hier onder kom uit die Ynglinga saga, die eerste deel van die Middeleeuse Yslandse digter en historikus Snorri Sturluson se sagaversameling Heimskringla. Die saga is omstreeks 1230 saamgestel en bevat inligting oor die bewind en lewe van die konings van die Yngling-dinastie (Sweeds: Ynglingar), 'n legendariese reeks konings wat glo van die Noorse god Odin afgestam het.^[4] Die saga noem die Ynglinge die eerste koninklike bloedlyn van die Swede.^[7]

Die Ynglinga saga bevat geen verwysings na chronologie (soos spesifieke datums van die regeringstye) nie, behalwe om die konings in 'n chronologiese volgorde te plaas. Op sommige plekke verskyn name (veral konings Ottar en Adils) wat ook in ander sagas aangetref word, soos Beowulf (wat in die 10de tot 11de eeu in Engeland geskryf is, maar gaan oor gebeure in die 6de en 7de eeu in Skandinawië). Daarin word die Ynglinge Scylfings genoem (Oudnoors: Skilfingar; Sweeds: Skilvingar).^[4] Volgens die Ynglinga saga het die eerste heersers die titel drotin (moderne Sweeds: drott) gebruik. Die meeste word ook genoem "konings van Uppsala", 'n vroeë politieke sentrum in Swede.^[8] Daar word ook soms na die dinastie verwys as die "Huis van Uppsala".^[9]

In die Ynglinga saga word die volgende reeks Sweedse konings aangetref:

• Odin "die Oue" (Oudnoors: Óðinn; Sweeds: Oden) – stigter van die koninklike lyn; geïdentifiseer met die Noorse mitologiese figuur met dieselfde naam.^[8] Die god Odin, ook bekend as Wodan, heers oor Walhalla, die hemel van dapper krygers wat op die slagveld gesneuwel het. Hulle word versamel en gekeur deur die walkures.
• Njord "die Ryke" (Ounoors: Njörðr; Sweeds: Njord, Njärd) – die seun en opvolger van Odin; geïdentifiseer met die Noorse mitologiese god met dieselfde naam.^[8]
• Yngvi-Frey (Oudnoors: Yngvi-Freyr; Sweeds: Yngve-Frej, Yngve Frö, Frö) – die seun en opvolger van Njord; geïdentifiseer met die Noorse mitologiese god met dieselfde naam. Beskryf as die stigter van die politieke sentrum Uppsala uit die Wikingtydperk. Die Yngling-dinastie is na hom genoem.^[8]
• Fjölnir (Oudnoors: Fjölnir; Sweeds: Fjölner, Fjölne) – die seun en opvolger van Yngvi-Frey.^[8]
• Sveigder (Oudnoors: Sveigðir; Sweeds: Svegder, Svegde) – die seun en opvolger van Fjölnir.^[8]
• Vanlande (Oudnoors: Vanlandi; Swedish: Vanlande, Vanland) – die seun en opvolger van Sveigder.^[8]
• Visbur (Oudnoors: Vísburr; Sweeds: Visbur, Visburr) – die seun en opvolger van Vanlande.^[8]
• Domalde (Oudnoors: Dómaldi, Dómaldr; Sweeds: Domalde) – die seun en opvolger van Visbur.^[8]
• Domar (Oudnoors: Dómarr; Sweeds: Domar) – die seun en opvolger van Domalde.^[8]
• Dyggvi (Oudnoors: Dyggvi; Sweeds: Dyggve, Dygve) – die seun en opvolger van Domar.^[8]
• Dag "die Wyse" (Oudnoors: Dagr Spaka; Sweeds: Dag den vise) – die seun en opvolger van Dyggvi.^[8]
• Agne Skjálfarbondi (Oudnoors: Agni Skjálfarbondi; Sweeds: Agne Skjalfarbonde) – die seun en opvolger van Dag.^[8]
• Alarik (Oudnoors: Alrekr; Sweeds: Alrik, Alrek) en Erik (Oudnoors: Eiríkr; Sweeds: Erik) – die seuns en mede-opvolgers van Agne.^[8]
• Yngvi (Oudnoors: Yngvi; Sweeds: Yngve) en Alf (Oudnoors: Álfr; Sweeds: Alf) – die seuns van Alarik; mede-opvolgers van Alarik en Erik.^[8]
• Hugleik (Oudnoors: Hugleikr; Sweeds: Hugleik, Huglek) – die seun van Alf; opvolger van Yngvi en Alf.^[8]
  • Haki (Oudnoors: Haki; Sweeds: Hake Hednasson) – Deense seekoning wat Swede oorwin en Hugleik se troon geroof het.^[8]
• Jorund (Oudnoors: Jörundr; Sweeds: Jorund, Jörund, Järund, Eorund) – die seun van Yngvi en neef van Hugleik; het die troon teruggeneem.^[8]
• Aun "die Oue" (Oudnoors: Aun hinn gamli; Sweeds: Aun, Ane, Ön, On, One) – die seun en opvolger van Jorund.^[8]
  • Halfdan (Oudnoors: Halfdan; Sweeds: Halfdan, Halvdan) – legendariese Deense koning van die Scylding-dinastie; het glo Uppsala van Aun afgeneem en 20 jaar lank daar as koning regeer voordat hy aan natuurlike oorsake dood is, waarna Aun weer as koning herstel is.^[8]
  • Ale die Sterke "die Sterke" (Oudnoors: Ale; Sweeds: Ale, Åle) – legendariese Deense koning van die Scylding-dinastie; het Uppsala van Aun afgeneem en 25 jaar lank daar as koning regeer voordat hy deur die legende Starkad vermoor is en Aun as koning herstel is.^[8]
• Egil Tunnadolg (Oudnoors: Egill Tunnudólgr; Sweeds: Egil Tunnadolg, Angantyr) – die seun en opvolger van Aun.^[8]
• Ottar Vendelkråka (Oudnoors: Ótarr vendilkráka; Sweeds: Ottar Vendelkråka) – die seun en opvolger van Egil.^[8]
• Adils "die Magtige" (Oudnoors: Aðils; Sweeds: Adils) – die seun en opvolger van Ottar.^[8]
• Eystein (Oudnoors: Eysteinn; Sweeds: Östen, Eystein) – die seun en opvolger van Adils.^[8]
  • Sölve (Oudnoors: Sölve; Sweeds: Sölve Högnesson, Salve) – Deense seekoning wat Swede verower het en die troon van Eystein afgeneem het.^[8]
• Ingvar Harra (Oudnoors: Yngvari; Sweeds: Yngvar Harra, Ingvar) – die seun van Eystein, tot koning verklaar nadat die Swede Sölve vermoor het.^[8]
• Anund (Oudnoors: Brautönundr, Anundr; Sweeds: Bröt-Anund, Bryt-Önund) – die seun en opvolger van Ingvar.^[8]
• Ingjald Illråda (Oudnoors: Ingjaldr hinn illráði; Sweeds: Ingjald illråde, Ingjald illråda) – die seun en opvolger van Anund. Volgens die Ynglinga saga die laaste koning van die Sweedse Ynglinge, omdat Swede deur die koning van Skone, Ivar Vidfamne, verower is. Ingjald se seun Olof Trätälja was 'n voorouer van die latere konings van Noorweë.^[8]

Sturluson se Ynglinga saga is heeltemal te laat geskryf om 'n betroubare bron te wees van die gebeure en konings wat daarin voorkom: Dit is eers verskeie eeue daarna geskep. Die Ynglinga saga is oënskynlik geskoei op 'n vroeëre skaldegedig, Ynglingatal, wat aansienlik deur Sturluson aangehaal word. Dié is ook nie 'n betroubare bron nie, hoewel tradisioneel geglo word dit is aan die einde van die 9de of begin van die 10de eeu geskryf, hoewel dit eers in die 12de eeu kon gewees het. Sturluson sou toegang gehad het tot ouer (nou verlore) manuskripte toe hy die Ynglinga saga geskryf het, maar dit bewys niks in die saga as waar nie.

Dit is vandag onmoontlik om te bepaal wat historiese waarheid en wat mites en legendes is, en dus moet alles in die saga as legendaries of fiktief beskou word.^[4] Moderne geleerdes beskou nie sagas soos die Ynglinga saga as goeie bronne vir ware historiese inligting nie.^[10] As historiese bron kan die Ynglinga saga baie beter gebruik word as 'n bron van die geskiedenis en gemeenskap tydens Sturluson se eie tyd en nie as 'n bron van Swede se vroeë geskiedenis nie.^[4]

Die meeste sagas wat vandag bekend is, ook die Ynglinga saga, is geskryf in 'n relatief kort tydperk, van die 12de tot 13de eeu, 'n tyd toe koninklike mag in Noorweë, Denemarke en Swede gevestig is. Die skepping van die sagas kan dus stam uit politieke en sosiale behoeftes, byvoorbeeld as 'n manier om die heerskappy van 'n dinastie te regverdig.^[5]

Benewens dat die sagas geskryf is eeue voor die gebeure wat dit beskryf, is daar talle ander probleme wat hulle onbruikbaar maak as historiese bronne. Baie van die elemente van die Ynglinga saga lyk of dit geskoei is op latere, gedokumenteerde gebeure en mense in Skandinawië. Die figuur Aun, wat beskryf word as die persoon wat uit Uppsala verdryf is en in Västergötland gaan woon het, is byvoorbeeld soortgelyk aan die historiese Sweedse koning Inge die Ouere (bewind: 1079-1084, 1087-1105), wat in die 11de eeu uit Uppsala na Västergötland verdryf is.^[11]

Die Ynglinga saga kan ook 'n voorbeeld wees van antikoninklike sosiale kommentaar eerder as 'n poging om die geskiedenis te boekstaaf. Baie van die konings in die saga word oorskadu deur hulle vasalle en vroue,^[12] en hulle word selde in 'n positiewe lig uitgebeeld. Die onglorieryke dood van baie van die Sweedse Ynglinge is dalk Sturluson se manier om te sê die konings wat Swede in dié tyd regeer het en verklaar het hulle het 'n Yngling-herkoms, moenie ernstig opgeneem word nie.^[13] Voorbeelde is maniere waarop die konings dood is, wat wissel van moord en 'n branddood tot verdrinking in heuningbier en 'n gery deur 'n "merrie" (nagmerrie) tot hulle dood is.^[14] Hoewel 'n herkoms van figure soos Odin en Njord, gode in Noorse mitologie, prestigeryk klink, kon dit in die vroeë Middeleeue problematies gewees het aangesien die konings Christene was en hulle vermeende voorouers as heidense gode aanbid is. Dit kon dus nog 'n poging van Sturluson gewees het om koninklike ideologie te ondermyn.^[15]

As sommige van die Ynglinge werklike historiese figure was, sou hulle in die Migrasietydperk (omstreeks 375 tot 550 n.C.) of die daaropvolgende Vendeltydperk (omstreeks 550 tot 790 n.C.) regeer het, en dit was voor die Wikingtydperk.^[7] Historiese bewyse van vroeë geopolitiek in Skandinawië dui daarop dat groter politieke strukture soos die Middeleeuse Swede, Nooorweë en Denemarke nie gevorm het tot in die laat Wikingtydperk nie. Die sentralisasie van mag onder een monarg het vermoedelik ontstaan vanweë, of kan ten minste verbind word met, Wikinguitbreiding, toe minder belangrike konings hulle mag uitgebrei het deur middel van aggressiewe militêre operasies teen beide die buiteland en hulle binnelandse bure.^[6]

Volgens die Ynglinga saga is die Yngling-dinastie in Swede opgevolg deur Ivar Vidfamne, voorheen 'n minder belangrike koning in Skone, wat 'n nuwe koninklike lyn gestig het.^[8]

Die volgorde van konings hier onder kom uit die Hervarar saga, wat in die 12de of 13de eeu geskryf is.^[16]

• Ivar Vidfamne (Oudnoors: Ívarr inn víðfaðmi; Sweeds: Ivar Vidfamne) – stiger van die dinastie wat die Yngling-dinastie onttroon het.^[16]
• Harald Oorlogtand (Oudnoors: Haraldr hilditǫnn; Sweeds: Harald Hildetand) – die seun van Randver, Ivar se vasalkoning in Denemarke, en Alfhild, Ivar se dogter. Hy het beheer oorgeneem oor die grootste deel van Ivar se voormalige ryk.^[16]
• Eysteinn Beli (Oudnoors: Eysteinn hinn illráði; Sweeds: Östen Illråde, Östen Beli) – die seun van Harald Oorlogtand wat Swede geërf het. Hy het regeer totdat Swede deur die Deense of Sweedse Wiking Ragnar Lodbrok verower is (wat volgens sommige ander sagas die seun was van 'n vorige Sweedse of Deense koning, Sigurd Ring).^[16]

Moderne geleerdes beskou die bestaan van Ivar Vidfamne en sy dinastie, ten minste op die manier wat in die sagas beskryf is, as hoogs onwaarskynlik. Nes met die Yngling-konings, is daar nie presiese datums in die sagas vir Ivar en sy afstammelinge nie, maar sy bewind was na raming in die 7de eeu. Die enigste bronne wat Ivar noem, is Yslandse sagas van eeue ná sy dood.

Omdat Ivar volgens die sagas 'n uitgebreide ryk gestig het, insluitende dele van Brittanje en Noord-Duitsland, is dit onwaarskynlik dat Europese skrywers van destyds of later nie oor hom sou geskryf het as hy sou bestaan het nie. Dit is moontlik dat daar 'n greintjie waarheid in die sagas is, dalk 'n optooiing van vae herinneringe aan 'n antieke vegterkoning, maar die grootste deel van die beskrywing van Ivar Vidfamne moet as legendaries en fiktief beskou word.^[17]

Die Munsö-dinastie is die vroegste koninklike lyn wat nie net in Yslandse sagas genoem word nie, maar ook in Middeleeuse Sweedse bronne. Hoewel net 'n paar weergawes bewaar gebly het, begin die meeste Middeleeuse Sweedse lyste konings met Olof Skötkonung, Swede se eerste Christelike koning.

Dit lyk dus of hy, en nie een van die vorige legendariese figure nie, as Swede se eerste koning beskou is. In Yslandse bronne, soos die 12de- of 13de-eeuse Langfeðgatal, word Olof Skötkonung beskou as 'n latere leier van 'n aansienlik ouer dinastie, wat terugstrek tot by die legendariese Wiking Ragnar Lodbrok. Ragnar se koninklike dinastie word ook in 'n meer vertellende vorm in die Hervarar saga uit dieselfde tyd beskryf.^[18]

Die volgende lys konings kom in Langfeðgatal voor:

• Ragnar Lodbrok (Oudnoors: Ragnarr Loðbrók; Sweeds: Ragnar Lodbrok) – die eerste koning wat in die bron Langfeðgatal genoem word.^[19] Hy het Swede volgens die Hervarar saga van Eystein Beli verower.^[16] Voorheen was hy 'n Wikingheld wat beroemd geword het deur strooptogte op onder meer Engeland uit te voer.^[20] Volgens die legendariese sagas Verhaal van Ragnar se seuns en 'n Saga oor Sekere Antieke Konings was Ragnar se pa die legendariese Sweedse koning Sigurd Ring.^[21][22]
• Björn Ysterkant (Oudnoors: Bjǫrn Járnsíða; Sweeds: Björn Järnsida) – die seun en opvolger van Ragnar Lodbrok en kleinseun van Sigurd Ring.^[19]
• Erik Björnsson (Oudnoors: Eiríkr; Sweeds: Erik) – die seun en opvolger van Björn Ysterkant^[19][23] en kleinseun van Ragnar Lodbrok.
• Erik Refilsson (Oudnoors: Eiríkr; Sweeds: Erik) – die seun van Refil, 'n seun van Björn Ysterkant en die opvolger van Erik Björnsson.^[19]
• Anund Uppsale (Oudnoors: Anundr Uppsali; Sweeds: Anund Uppsale) en Björn at Haugi (Oudnoors: Bjǫrn; Sweeds: Björn på Högen) – die seuns van Erik Björnsson en mede-opvolgers van Erik Refilsson.^[19]
• Erik Anundsson (Oudnoors: Eiríkr; Sweeds: Erik) – die seun en opvolger van Anund Uppsale.^[19]
• Björn Eriksson (Oudnoors: Bjǫrn; Sweeds: Björn) – die seun en opvolger van Erik Anundsson.^[19]
• Erik die Oorwinnaar (Oudnoors: Eiríkr inn sigrsæli; Sweeds: Erik Segersäll) en Olof Björnsson (Oudnoors: Óláfr; Sweeds: Olof) – die seuns en mede-opvolgers van Björn Eriksson. Erik die Oorwinnaar is 'n regte historiese koning (bewind: omstreeks 970-995).^[19]
• Olof Skötkonung (Oudnoors: Óláfr skautkonungr; Sweeds: Olof Skötkonung) – 'n regte historiese koning (bewind: omstreeks 995-1022), die seun van Erik die Oorwinnaar.^[19]
• Anund Jakob (Oudnoors: Anundr Iacob; Sweeds: Anund Jakob) – 'n regte historiese koning (bewind: omstreeks 1022-1050), die seun van Olof Skötkonung.^[19]
• Emund die Oue (Oudnoors: Æmunðær gamlæ; Sweeds: Emund den gamle) – 'n regte historiese koning (bewind: omstreeks 1050-1060), die buite-egtelike seun van Olof Skötkonung.^[19]

Die Langfeðgatal se rekonstruksie van die Munsö-dinastie en die latere lyn van Sweedse konings daarin stem nie ooreen met Middeleeuse Sweedse primêre bronne nie. Hoewel die meeste konings ná Olof Skötkonung in die Yslandse bronne verskyn, met dieselfde naam en volgorde, bevat die Yslandse bronne ook die figuur Blot-Sweyn, wat net in sommige Sweedse bronne genoem word (en nie in Västgötalagen, 'n belangrike vroeë Sweedse regsdokument, nie).

'n Koning met die naam Kol of Erik Årsäll kom ook glad nie in die Sweedse bronne voor nie. Dieselfde geld vir die Hervarar saga, waarvan die reeks konings identies aan die reeks in Langfeðgatal is.^[18] In 'n sekere mate is die koninklike lys meer korrek in die Langfeðgatal; Sweedse Middeleeuse bronne laat gewoonlik die konings Anund Jakob en Emund die Oue uit, hoewel hulle bestaan geverifieer kan word deur buitelandse dokumente en die geld wat hulle laat munt het.

Terwyl die Sweedse bronne sommige konings as alleenheersers aandui, is dit ook bekend dat van hulle (soos Inge die Ouere) saam met ander regeer het; dit word korrek aangedui in die Yslandse weergawes.^[24]

Die sendeling Ansgar het in die 9de eeu verskeie kere na Swede gereis in 'n poging om die Swede te kersten. In die geskrif van sy metgesel Rimbert, die Vita Ansgari, noem hy verskeie Sweedse konings (almal voor Erik die Oorwinnaar) wat hulle ontmoet of van gehoor het by Birka, 'n belangrike handelsentrum van die Wikingtydperk.

Pogings is al aangewend om Ansgar se konings te laat ooreenstem met dié in die sagas, maar dit is onbetroubaar en onverifieerbaar. In die Vita is geen genealogiese inligting oor die konings nie.^[25] Die volgende vier konings word genoem:

• Björn, wat omstreeks 829 regeer het toe Ansgar Swede die eerste keer besoek het. Björn was glo vriendelik teenoor die sendelinge, maar wou nie gekersten word nie.^[25]
• Anund, wat nie in Birka regeer het nie (maar moontlik op 'n ander plek in Swede), is uit Swede verdryf en het by die Dene skuiling gesoek. Anund het Birka aan die Dene as beloning belowe vir hulle hulp om wraak te neem en Birka aan te val (omstreeks 840). Aangesien Sweedse konings in Birka bly regeer het, is dit onwaarskynlik dat die aanval geslaag het.^[25]
• Erik, wat dood is net voor Ansgar Swede die tweede keer besoek het (omstreeks 852). Volgens Rimbert se geskrif het sommige Swede voorgestel dat Erik saam met die res van die Noorse panteon aanbid word in plaas van die nuwe Christelike God.^[25]
• Olof (Olaf, Olef), wat omstreeks 852 regeer het, gedurende Ansgar se tweede besoek aan Swede, het toe pas die troon bestyg.^[25]

In terme van bronne oor konings van die Wikingtydperk was Adam van Bremen, wat in die 11de eeu gewerk en oor Sweedse konings geskryf het, aansienlik nader in tyd en plek aan die konings wat hy beskryf het (verskil: sowat 150-100 jaar)^[25] as in die sagas, wat eeue later eers geskryf is. Sy werk verskil aansienlik van die Yslandse bronne. Adam van Bremen noem die volgende konings:

• Ring, wat in die vroeë 10de eeu regeer het.^[25]
• Erik Ringsson, die seun van Ring (10de eeu).^[25]
• Emund Ringsson, die seun van Ring, wat dalk saam met Erik regeer het (10de eeu).^[25]
• Emund Eriksson, die seun van Erik en opvolger van Emund (moontlik omstreeks 975).^[25]

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Legendariese Sweedse konings.

• Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.