Kolibrie

Kolibrie Tydperk: 30–0 m. jaar gelede PreЄ Є O S D C P T J K Pg N Rupelium-tans
Vier kolibries van Trinidad en Tobago.
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:	Animalia
Filum:	Chordata
Klas:	Aves
Orde:	Apodiformes
Familie:	Trochilidae Vigors, 1825
Subfamilies
Phaethornithinae Trochilinae

Kolibries (Engels: hummingbirds) is voëls van die Amerikas van die familie Trochilidae. Hulle is van die kleinste voëls, met sommige spesies wat net sowat 7,5-13 cm lank is. Die heel kleinste voël bekend is juis ’n kolibrie, die bykolibrie wat sowat 5 cm lank is en minder as 2 g weeg.

Die Engelse naam kom van die gonsgeluid wat hul vlerke skep terwyl hulle teen hoë frekwensies geklap word. Kolibries hang in die lug en klap hul vlerke van 12 keer per sekonde by die groter spesies tot 80 keer in van die kleinste spesies. Van dié wat in windtonnels getoets is, het ’n spoed van meer as 15 m/s (54 km/h) gehaal en sommige spesies kan teen meer as 22 m/s (79 km/h) duik.^[1][2]

Kolibries het die hoogste metabolisme van alle homotermiese diere (wat ’n konstante liggaamstemperatuur handhaaf ondanks wisselende omgewingstemperatuur).^[3] Om energie te bespaar as kos skaars is en snags wanneer hulle nie kos soek nie, kan hulle in ’n toestand soortgelyk aan hibernasie gaan – dit laat hul metobolisme afneem tot ’n 15de van die normale toestand.^[4]

Hoewel kolibries as groep duidelik van ander voëls verskil, ondervind wetenskaplikes probleme om hulle in subfamilies en genera in te deel aangesien daar so 'n wye verskeidenheid kenmerke is. Gewoonlik word 3 hoofgroepe onderskei. Die verteenwoordigers van die eerste groep word in warm, laagliggende gebiede aangetref, terwyl die van die tweede groep hoofsaaklik in berge voorkom.

Die meeste kolibries van die tweede groep is deel van die fauna van die Andesgebergte en die berglande van Sentraal-Amerika en Meksiko. Die derde hoofgroep bestaan uit sowat 35 spesies klein en baie klein voëltjies wat vanweë hul besonder vinnige vliegbewegings soms soos groot insekte lyk. Die meeste verteenwoordigers van laasgenoemde groep word in Noord- en Sentraal-Amerika aangetref. Die sowat 400 spesies en subspesies word in altesaam sowat 120 genera ingedeel.

Die meeste spesies is kleiner as rooiborsies. Die grootste spesie, die reusekolibrie (Patagona gigas) van die Andesgebergte, is so groot soos 'n windswael, terwyl die dwergkolibrie (Melluiga minima) nie langer as 5 cm (stert ingesluit) is nie. Die verhouding tussen liggaamsoppervlak en massa is by kolibries baie ongunstig en meer energie as by ander diere is nodig om die liggaamstemperatuur konstant te hou. Om hierdie rede het kolibries nie net relatief baie suurstof nodig nie. maar ook groot hoeveelhede voedsel. Hulle bring dus die meeste tyd deur op soek na nektar en insekte.

Kolibries bring koue en nat periodes in algehele verstarring deur om so energie te bespaar, net soos dit die geval is by diere wat in 'n winterslaap gaan. Dieselfde verskynsels as by 'n winterslaap word ook tydens die verstarring aangetref: die metabolisme is stadiger, die hartslag neem af en die voël is minder aktief. Kolibries wat hoog in die berge leef, vertoon hierdie verskynsels in die koue nagte.

Sodra die son hulle bedags warm maak, keer hulle terug na hul normale aktiwiteite. Die kolibries se vere is beroemd vanweë die pragtige kleure en die metaalglans daarvan. Hul bynaam van "vlieënde edelstene" is hieraan te danke. Die mannetjies is deurgaans mooier as die wyfies en by talle spesies het die mannetjies siervere in die stert. Die inwoners van Meksiko en Suid-Amerika gebruik reeds eeue lank kolibriehuide in sierade en vroeër is die huide na Europa uitgevoer om vrouehoede te versier. Veral die rooi kolibrie (Chrysolampsis mosquitus) is ter wille van sy vere op so 'n groot skaal gevang dat sy voortbestaan bedreig was.

Die energieverbruik van kolibries is so groot dat hul daaglikse behoefte aan suiker gelykstaande is aan die helfte van hul liggaamsmassa. Hulle is daarom voortdurend besig met die versameling van nektar. Wanneer hulle nektar uit 'n blom suig, sit hulle nie stil nie, maar fladder voor die blom terwyl hulle die lang tong in die blomdele steek.

Saam met die nektar verwyder hulle ook stuifmeel, wat dan weer na 'n volgende blom oorgedra word. Op die wyse lewer hulle 'n belangrike bydrae tot die bestuiwingsproses Die suikerdieet word aangevul met dierlike proteïen in die vorm van insekte en spinnekoppe wat van die blom afgepik word. 'n Spesiale vliegtegniek is nodig wanneer kolibries minute lank voor een blom fladder. Kolibries wat baie klein is, kan in die situasie sowat 80 vlerkslae per sekonde uitvoer. Wanneer die voël nektar suig, is hy feitlik in 'n vertikale posisie, terwyl die vlerke in 'n horisontale rigting beweeg word.

Ander voëls buig by 'n opwaartse vlerkslag die vlerkgewrig om so die weerstand te verminder, maar kolibries hou hul vlerke styf om groter opwaartse druk te bewerkstellig, wat nodig is om die voël op een plek te hou. Dit lyk asof die voël bewegingloos voor die blom in die lug hang. Kolibries kan teen 'n snelheid van 100 km per uur vlieg, terwyl hulle steeds baie beweeglik bly en selfs agteruit kan vlieg. Die suurstofverbruik is tydens vlug so groot dat die hart en longe 'n enorme kapasiteit moet hê. Navorsing het getoon dat die longkapasiteit en die hart, uitgedruk in gram per liggaamsmassa, 3 keer so groot is as die van 'n duif; die kolibrie het ook 2 keer soveel rooibloedliggaampies as 'n duif.

Die meeste spesies kolibries is heeltemal alleenlewend en selfs tydens die voortplantingsperiode is daar geen sterk band tussen die pare nie. Die wyfie bou haar nessie van plantvesels, mosse, vrugpluis en spinnerakke, gewoonlik sonder die mannetjie se hulp. Die mannetjie voer kort baltsvlugte voor die wyfie uit en pronk met sy stertvere.

Na paring lê die wyfie 2 wit eiers en na 14 tot 21 dae broei kaal, lelike kuikens uit. Die wyfie is alleen verantwoordelik vir die versorging van die kuikens, wat 'n dagtaak op sy eie is, aangesien die kleintjies onversadigbaar is. Gedurende die eerste dae word hulle gevoed met halfverteerde insekte wat die wyfie uitbraak en met haar snawel in die kuikens se kele plaas.

Die meeste kolibries kom voor in warm gebiede waar daar voortdurend blomme en insekte beskikbaar is. Die spesies wat hoog in die berge of in die onherbergsame gebiede van Alaska broei, oorwinter elders. Die bruin kolibrie (Selasphorus rufus) van Alaska trek byvoorbeeld begin Julie na Meksiko, net soos die robynkeeltjie (Acrilocus caolubris), wat in die oostelike dele van die VSA broei. Sommige spesies vreet net die nektar van bepaalde plante en trek dan altyd na gebiede waar die betrokke plante op daardie tydstip blom.

Op die eilande in die verspreidingsgebied van die kolibries kom 'n aantal spesies voor wat met uitsondering van die op Trinidad nie baie ooreenkomste met kolibries op die vasteland toon nie. Die wimpelstertkolibrie (Trochilus polytmus) kom uitsluitlik in Jamaika voor, terwyl die spesies op die Antille ook oorwegend tot die eilande beperk is. Een van die 2 spesies wat op die Juan Fernandez-eilande aangetref word, naamlik die Juan Fernandezkolibrie (Sephanoides fernandensis), kom ook nêrens anders voor nie. Hierdie voël het die kenmerkende eienskap om nektar uit te suig, verloor, aangesien daar op die eiland geen blomplante groei nie. Hy vreet net spinnekoppe en insekte wat in die varings en struike leef.

Onder die talryke eksotiese voëls waarmee handel gedryf word, beklee kolibries 'n vername plek. Weens hul pragtige vere en eienaardige voedingstegniek is hulle gesogte diere vir voëlparke. Sedert die begin van die 20ste eeu word hulle na Europa ingevoer.

Aanvanklik het baie gevrek omdat hulle tydens die vervoer net met koolhidrate gevoer is en 'n tekort aan proteïen ondervind het. Tans word hulle per vliegtuig vervoer en aangesien die leefwyse en voedingsgewoontes beter bekend is, vrek minder diere tydens die vlug. In die afgelope jare is kolibries ook met welslae in gevangenskap geteel. By die vangs van kolibries word gebruik gemaak van 'n stok wat met lym besmeer is. Die vanger boots die geluid van 'n uil na en kolibries wat nader kom om die "uil" te verjaag, kleef aan die stok vas.

Hulle word dan van die stok afgehaal en in 'n klein dwangbaadjie van tekstiel geplaas sodat hulle gehanteer kan word sonder dat die vere beskadig word. Daarna word hulle in dose verpak. Vir die rit word die snawels in 'n buisie gesteek wat met 'n oplossing van proteïen en suiker gevul is. Wanneer kolibries in hokke aangehou word, moet die hokke baie groot en ryklik van plante voorsien wees. Voerbuisies met die regte proteïen- en suikeroplossing moet die blomme vervang.

’n Kaart van die kolibrie se stamboom wat saamgestel is ná ’n ontleding van 284 van die 338 bekende spesies toon ’n vinnige diversifikasie van 22 miljoen jaar gelede af.^[5] Die talle spesies word in nege hoofklades ingedeel.^[5][6][7][8] Hoewel alle spesies op nektar van blomme staatmaak om energie vir hul hoë metabolisme en vinnige vlerkgeklap te kry, het gekoördineerde veranderings in blom- en snawelvorms die vorming van nuwe spesies kolibries en plante aangemoedig. Vanweë hierdie buitengewone evolusiepatroon kan tot 140 spesies saam in ’n streek soos die Andesgebergte voorkom.^[5]

Die evolusieboom wys die kolibries se voorouers het sowat 42 miljoen jaar gelede van insekvretende windswaels (familie Apodidae) en boomwindswaels (familie Hemiprocnidae) afgeskei, moontlik in Eurasië.^[5] ’n Belangrike evolusionêre faktor was blykbaar ’n veranderde smaakreseptor wat meegebring het dat kolibries na nektar kan soek.^[9] Teen 22 miljoen jaar gelede het die voorouerspesie van huidige kolibries gevestig geraak in Suid-Amerika, waar omgewingstoestande verdere diversifikasie aangemoedig het.^[5] Dit lyk of die Andes ’n besonder ryk omgewing vir die evolusie van kolibries was omdat diversifikasie oor die afgelope 10 miljoen jaar saam met die opheffing van die bergreeks plaasgevind het.^[5]

Binne dieselfde geografiese gebied ontwikkel klades kolibries saam met nektardraende plantklades, en dit beïnvloed die meganisme van bestuiwing.^[10][11] Dieselfde geld vir die swaardkolibrie (Ensifera ensifera), een van die morfologies mees ekstreme spesies, en sy hoofbron van nektar, Passiflora.^[12]

In tradisionele taksonomie word kolibries geplaas in die orde Apodiformes, wat ook die windswaels bevat. Sommige wetenskaplikes plaas hulle egter in hul eie orde, Trochiliformes. Die voëls se vlerkbene is hol en bros, en fossiele word dus nie maklik gevorm nie; dit veroorsaak dat die evolusiegeskiedenis swak aangeteken is. Hoewel wetenskaplikes meen kolibries het in Suid-Amerika ontstaan, waar die diversifikasie van spesies die grootste is, het moontlike voorouers van huidige spesies moontlik voorgekom in dele van Europa tot in wat vandag Suid-Rusland is.^[13]

Tussen 325 en 340 spesies ia al beskryf, na gelang van die taksonomiese oogpunt. Daar is twee subfamilies – een is Phaethornithinae, met 34 spesies in ses genera, en die ander Trochilinae, wat al die ander, tipiese spesies bevat. Onlangse ontledings dui egter daarop dat daar nege hoofklades is.^[6]

Fossiele van kolibries uit die Pleistoseen is in Brasilië en die Bahamas ontdek; nie een is egter wetenskaplik beskryf nie. Van die huidige spesies is net ’n paar fossiele bekend. In 2004 het dr. Gerald Mayr van die Senckenberg-museum in Frankfurt am Main twee fossiele van 30 miljoen jaar oud geïdentifiseer.^[14] Daar is eers nie besef die fossiele van hierdie primitiewe spesie (Eurotrochilus inexpectatus, vir "onverwagte Europese kolibrie"), is kolibries nie omdat aangeneem is die voëls het nie buite die Amerikas voorgekom nie, totdat Mayr hulle van nader ondersoek het.

Die grootste raaisel is wat met die kolibries gebeur het in die rofweg 25 miljoen jaar tussen die primitiewe Eurotrochilus en die moderne fossiele. Die ongelooflike morfologiese veranderings, die afname in grootte, die verspreiding na die Amerikas en die uitsterwing in Eurasië het alles in dié tyd gebeur. DNS-toetse^[15] dui daarop dat die grootste verspreiding van Suid-Amerikaanse kolibries ten minste gedeeltelik in die Mioseen, sowat 12 miljoen tot 13 miljoen jaar gelede, plaasgevind het tydens die opheffing van die Andes.

In 2013 is getoon dat ’n 50 miljoen jaar oue fossiel wat in Wyoming ontdek is, ’n voorouer van beide kolibries en windswaels was voordat dié twee groepe geskei het.^[16]

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409567 band

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Kolibrie.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia