Beesagtiges
| Beesagtiges | |
|---|---|
| |
| Buffel (Syncerus caffer) | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Orde: | |
| Familie: | |
| Subfamilie: | Bovinae Gray, 1821
|
Die beesagtiges of runderagtiges (subfamilie Bovinae van die familie Bovidae) omvat 'n diverse groep van 10 genera van medium tot groot hoefdiere, insluitend beeste, bisons, die buffel, waterbuffels, jak en die vierhoring- en spiraalhoring-antilope. Die ewolusionêre verwantskappe van die lede van hierdie groep is nog bestrede, en hul klassifikasie in breë sibbes eerder as formele subgroepe reflekteer hierdie onsekerheid. Algemene eienskappe sluit in die gesplete hoewe en gewoonlik horings by minstens een van die genders. Die grootste ekstante spesie is die gaur (of Indiese bison).
In baie lande word melk en vleis van hierdie diere verkry. Beeste word in meeste lande aangehou as vee, behalwe in dele van Indië en Nepal waar hulle deur Hindoe-gelowiges as heilig beskou word. Beesagtiges word ook ingespan as trek- of rydiere. Klein rasse soos die miniatuurseboe word ook as troeteldiere aangehou.
Die runderagtiges is massief geboude graseters waarvan albei geslagte horings het. Die tande is spesiaal daarvoor aangepas. Soos alle herkouers het hulle 'n maag wat uit vier dele bestaan.
Die meeste runderagtiges word in die natuur in groot kuddes op grasvlaktes aangetref, maar sommige van hulle leef in woude. Met uitsondering van Suid-Amerika en Australië het runderagtiges ’n wêreldwye verspreiding. Die mak beeste wat vandag op groot skaal vir vleis-, melk- en suiwelproduksie gebruik word, stam meestal van die Europese bees af. Die oorspronklike vorm het egter reeds uitgesterf.
Algemeen
[wysig | wysig bron]
Runderagtiges (subfamilie Bovinae) behoort saam met skape, bokke en antilope tot die familie Bovidae (holhoorniges). Alle lede van die Bovidae het uitsteeksels aan hul voorkoppe en dit word met vel bedek. Die buitenste deel van die vel vorm hier 'n dik horinglaag wat die horingskede genoem word.
Na mate die beenpit van die dier se horings groei, skuif die horingskede hoër op en word daar aan die onderkant nuwe horingweefsel gevorm. Gewoonlik groei die buitenste ronding van die horing vinniger as die binneste ronding en daarom het die horing dikwels 'n geboë vorm.
Onder gunstige omstandighede (somer) word 'n dikker horingskede gevorm as onder ongunstige omstandighede (winter). Dit bring mee dat jaarringe op die dier se horings gevorm word. Albei geslagte van die runderagtiges het horings, hoewel die vroulike diere van ander lede van die familie Bovidae soms nie horings het nie. Die runderagtiges se hoewe is ’n aanduiding dat hierdie diere tot die familie Bovidae behoort. Hoewel al vier tone van elke poot deur hoewe omring word, rus die dier se gewig slegs op die middelste twee tone.
Die buitenste twee tone is dikwels swak ontwikkel. Die runderagtiges se vierdelige pens is kenmerkend vir herkouende diere. Die 4 dele word onderskeidelik die grootpens, die ruitjiespens, die blaarpens en die melkpens genoem. Runderagtiges is gewoonlik redelike groot diere wat laag op hul pote staan en hoofsaaklik gras eet. Hulle het geen sny- of oogtande in hul bokaak nie en eet gras deur hul tong om die gras te krul, dit teen die horingagtige bedekking van die bokaak te druk, en dan met die snytande en oogtande (wat die vorm van snytande het) van die onderkaak af te sny.
Die tande in die dier se onderkaak is deur elastiese weefsel omring en kan tydens die kouproses beweeg. Dit verseker dat die tande se skerp snyrande altyd reghoekig op die lengte-as van die gras geplaas kan word sodat dit makliker afgekou kan word. Hierdie manier van kou word slegs by diere wat lang gras eet, aangetref.
Lewenswyse
[wysig | wysig bron]Die meeste wilde runderagtiges lewe in kuddes. Groot kuddes soos dié wat by die Amerikaanse bison en die Afrikaanse buffel aangetref word, is uit 'n aantal kleiner sosiale eenhede opgebou. In elke eenheid is daar minstens een bul. Die meeste runderagtiges lewe op grasvlaktes, maar daar is wel runderagtiges wat in beboste gebiede aangetref word.
Verteenwoordigers
[wysig | wysig bron]In Australië en Suid-Amerika is daar geen runderagtiges nie. In Noord-Amerika is die enigste verteenwoordiger van die subfamilie Bovinae die bison (Bison bison), ’n baie harige dier met 'n hoe skof wat vroeër in groot kuddes oor die Amerikaanse prêries geswerf het. Tot en met die Middeleeue het twee soorte runderagtiges in Europa voorgekom. In 1627 het die oerbees (Bos taurus) in Pole uitgesterf. Hierdie runderagtige kom vandag egter in sy getemde vorm oral in die wêreld voor.
Die ander runderagtige van Europa is die wisent (Bison bonasus). Hierdie dier is in die Eerste Wêreldoorlog in die natuur heeltemal uitgeroei, maar hy het so goed in dieretuine aangeteel dat groot kuddes in die woude van Bialowieza aan die Pools-Russiese grens vrygelaat is. Die runderagtiges van Afrika wat nog wild in die natuur aangetref word, is twee subspesies van die Afrikaanse buffel. Die grootste is die Kaapse buffel (Syncerus caffer caffer). Hierdie buffel word op die steppes en grasvlaktes van Oos-Afrika en Suider-Afrika aangetref.
Die woudbuffel (Syncerus caffer nanus) word weer in dig begroeide gebiede van Sentraal-Afrika en Wes-Afrika gevind. Die twee buffels van Afrika lyk baie dieselfde maar hul horings toon duidelike verskille. Die Kaapse buffel het baie groot horings wat op die voorhoof teenaan mekaar is. Die woudbuffel het weer slanke horings wat op die voorkop deur ’n harige stuk vel van mekaar geskei word. Die buffels van Asië wat ook lede van die subfamilie Bovinae is, het omtrent almal halfmaanvormige wit vlekke op die bors en wit vlekke op die kant van die kop asook aan die bokant van die hoewe.
Die waterbuffel (Bubalis bubalis), wat soms ook die Asiatiese buffel genoem word, word slegs in enkele natuurreservate in Asië nog in sy natuurlike vorm aangetref. Hierdie dier se horings lê na agter en kan langer as 'n meter word. 'n Baie klein buffelsoort van Asië is die tamarau (Anoa mindorensis), wat op die Filippynse eilande voorkom. Hierdie klein buffel is maar ongeveer 120 cm hoog. Die laaglandanoa (Anoa depressicornis) en die berganoa (Anoa quarlesi) van Sulawesi is nog kleiner buffelsoorte (ongeveer 1 m) en is baie skaars.
Die oorblywende Asiatiese runderagtiges is so nou aan die mak beeste verwant dat hulle tot die genus Bos gereken word. Die jak (Bos grunniens) woon in die onherbergsame bergagtige gebiede van Tibet. Hierdie harige bees met sy dik "perdestert" is vroeër deur die mens makgemaak. Hierdie makgemaakte jak is amper 2 maal kleiner as die wilde jak.
Sien ook
[wysig | wysig bron]- Suider-Afrikaanse soogdiere en hul ordes
- Lys van Suider-Afrikaanse soogdiere
- Lys van Suider-Afrikaanse soogdiere volgens wetenskaplike name
Bronnelys
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-65-6, volume 24, bl. 167
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Beesagtiges.
Wikispecies het meer inligting verwant aan Beesagtiges
