Fösilav

Fösilav binon vestigam lifafomas rujenavik Tala medü fösils nimik u planiks.^[1] Atos keninükon kopafösilis, rutis (ichnites), nimahogis, jiedotis (coprolites) e retotis votik. (Logolös id eli: vönamenav.)

Fösilav nulädik pladon lifi vönädik ini yumed onik medä studon, lio votikams füsüdik taledava valemik (vönataledav) e klimata (vönaklimatav) eflunons lifavolfami, kisi lekositots ägedunons sekü votikams at e flunis kinik geduns onsik elabons su Tal, e lio geduns dilas bofik eflunons lifadistöfi jünuik. Kludo fösilav lunomiko kobovobon ko talav (stud klifas e klifafomamas), äsi ko planav, lifav, nimav e lekolog - jäfüds bejäföl lifafomis e bitikam okas.

Diläds veütikün fösilava binons vönanimav (nims), vönaplanav (plans) e mikrofösilav (mikrofösils). Vönanimavans kanons binön jäfüdisevans dö vönanimav nenvirebik, kel vestigon nimis nen bäkabom, u dö vönanimav virebilabik, kel vestigon nimis labü bäkabom (keninükamü i fösils menik: vönamenav). Mikrofösilavans vestigons fösilis smalikün (ed i mikrofösilis labü völs noganik äs spors, e r.).

Dabinons i jäfuds patik nulik gloföl, soäs vönalifav, vönalekolog, vönapadav (stud padas e rutas vönädik) e deadav (stud utosa, kelos jenon lifafomes pos deadam onsik). Studalüods gretikün vestigons klifajüdis e tefs onsik ko timäds talavik e volfami lifafomas.

Fösilav gebon nemami telvödik klatädik, kel pädatikon pro lifav zänodü tumyela 18id fa lifavan Svedänik: Carolus Linnaeus e tobidon ad pladön bidis ini skemat röletik, so jonölo röletanivodis jenöfik bevü ons me metod nog padöbatöl: kladav.

Veüt könomik fösilava binälon in geb fösilas ad fümedön bäldoti e soti klifas, kels ninükons onis, ud i jüdis löpikum u donikum. Nüns at veütons pro dustod meinik e patiko pro petroladustod. Vestig fösilas in klif semik petüvölas binon nog bal metodas vifikün ä kuratikünas ad seivön bäldoti ona.

Mens in grups primöfik ya äsevons fösilis, kelis anna ädientifons verätiko as retods lifafomas vönädik. Stud nolavik fösilas ye primon pas ün fin tumyela 18id. (Bepenam kuratikum patuvon in yeged: Jenotem fösilava.)

Menefajenotem keninükon fösilavans famik mödik. Hiel Charles Darwin äkonletom fösilis sügafas Sulüda-Meropik dü täv omik su el Beagle ed ävestigom fotis ästonöfiköl in Patagonia. Jiel Mary Anning äbinof balan fösilavans balid. Ätuvof fösilis anik igo in zif okik: Lyme Regis. To non dugäla calöfik, äkonletof ed äbepenof ön mod go sitik. Hiels William Buckland, Richard Owen, Gideon Mantell, Georges Cuvier e Thomas Huxley äbinons büogolans veütik jäfüda fösilavik. Hiel Thomas Jefferson vemo änitedälikom dö mamutaboms. Hiels Edward Drinker Cope ed Othniel Charles Marsh äjenükons mäti sevärik famik (sevädik as Bomakrigs) finü tumyel 19id, dü kel duns säkädik päjenükons, ab kel äfödon progedi natajenava Nolüda-Meropik e fösilava virebilabik. Hiel George Gaylord Simpson, kel äkonletom ed ävestigom tutis sügafas e bomemis pinguenas, älabom zuo i rouli vemo veütik pö kobiopladam tikamagotas se lifav, fösilav e geredav, ad yufön pö jäf Teoroda Nulädik (Linglänapüko Modern Synthesis) lifava volfik. Buk omik: Tim e Vog binon klatädik in jäfüd at. Pösods famik fösilava nenvirebik binoms hiels Steven Stanley, Stephen Jay Gould, David Raup, Rousseau H. Flower e Jack Sepkoski, kels edunon mödikosi ad gretükumön noli obas tefü foms e skemats pö volfam lifa su Tal. Pösods famik jafüda: vönamenav binons els Louis, Mary e Richard Leakey, Raymond Dart, Robert Broom, C.K. 'Bob' Brain, Kenneth Oakley, Robert Ardrey e Donald Johanson. Ün tim lätik, fösilavan Mongolänik: Rinchen Barsbold edunon mödikosi ad gretükumön noli obsik dö volfam dinosauras e bödas.

• Lien timavik taledava, fösilava, lifav
• Pübots veütik dö fösilav
• Fösilss
• Lif rujenavik
• Legads fösilik
• Lised legadas fösilik
• Talav
• Dinosaurs
• Klifikonletam
• Mary Anning
• Fösiliyagans
• Fösils e timaskemat talavik
• Fösilikonletam
• Lised fösilas bevüik
• Lised fösilas famik
• Lised fösilöpas (sa yümem)
• Filamastofs fösilik
• Lif rujenavik
• Klad di Lazarus
• Klad di Elvis
• Vönalifav
• Jenotem fösilava

1. ↑ Newman, Garfield, et al. 2001. Echoes from the past: world history to the 16th century. Toronto: McGraw-Hill Ryerston Ltd. ISBN 0-07-088739-X.

In Linglänapük:

• Dinosaurnews: dinosauratimapenäd glatik (topäd go pöpätik, keninükamü nulods bevünetik lätikün dö dinosaurs).
• Klub Bevünetik Vönanäsäkava
• Bevüresodatopäd dö Vönalifav Museda Smithsonian: nudügot gudik.
• Lised säkas süvikün dö fösilav se bevüresodatopäd Nivera di California.
• Zän Kanädik Fösilitüva, konlet gretikün fösilas räptilik melik in Kanadän, vobatävs, musedavisits.