Sparre

Sparre
Geweune sparre (Picea abies)
Taxonomische indêlienge
Ryk: Plantae (Plantn) Ounderryk: Embryophyta (Landplantn) Stamme: Pinophyta (Koniefeern) Klasse: Pinopsida Orde: Pinales Familie: Pinaceae (Pynboomachtign)
geslacht
Picea Mill.

E sparre is e boom van 't geslacht Picea ^[1] e geslacht van oengevêer 35 sôortn koniefeern uut de famielje van de Pinaceae, gevoenn in de nôordlikke warmgemoatigde en boreoale tajgas van de weirld. Sparrn zyn grôote boomn, van oengevêer 20-60 meetres oogte o ze rype zyn, en ze zyn gekenmerkt deur in e krans stoande takkn en deur undre vorm lik e keegle. De noaldn, of bloarn, van sparreboomn stoan per êen spiroalsgewyze geschikt ip de takkn, iedre noalde ip e bladkussentje dat weetschapplik e pulvinus êet. De noaldn voln of o ze 4–10 joar oed zyn, de takkn bluuvn dan oeneffn deur de bluuvnde bladkussentjes (e gemakklijk kenmerk vor undre t' oendrescheidn van andre glykoardige geslachtn, woa dat de takkn reedlik effn zyn).

Sparrn wordn gebruukt lik voedslplantn deur de larvn van sommigte sôortn schubvleuglign. Ze zyn ook gebruukt deur de larvn van Adelges-sôortn (insektn die galln verôorzoakn).

In de bergn van West-Zweedn ên de weetnschapprs e geweune sparre gevoenn, bygenoamd "Oede Tjikko", die zyn eign ê vôortgeplant deur ofleggers, en die 9 550 joarn oed is. 't Zoe 't oedste leevnde weezn ip eirde zyn da gekend is ^[2].

DNA analyzn ^[3][4] ên angetôond da de tradiesjonêele indêeliengn gesteund ip de morfologie (lêer van de vorm) van noaldn en keegles kunstmoatig zyn. E stuudje van nie lange geleen ^[3] voend da Picea breweriana e groend-poziesje ad, gevôgd deur Picea sitchensis, en de andre sôortn wierdn voddre ipgedêeld in drie kloadn. Da alles lat ziene dat de sparrn in Nôord-Amerika oenstoan zyn.

Dr zyn vuufendertig sôortn in de weirld.

Groend-sôorte:

• Picea breweriana – Brewer-sparre, Klamath-gebergte, Nôord-Amerika; platslikke endemiesche sôorte

Groend-sôortn

• Picea sitchensis – Sitka-sparre, Paciefieke kuste van Nôord-Amerika; de grotste sôorte, toe 95 meetrs ooge; belangryk in de bosbow

• Kloade I

• Picea engelmannii – Engelmann-sparre, westlike gebergtn van Nôord-Amerika; belangryk in de bosbow
• Picea glauca – Witte sparre, nôordlik Nôord-Amerika; belangryk in de bosbow

• Kloade II

• Picea brachytyla – Sargent-sparre, zuudwestlik China
• Picea chihuahuana – Chihuahua-sparre, nôordwestlik Mexico (zeldzoam)
• Picea farreri – Farrer-sparre, nôordôostlik Birma, zuudwestlik China (gebergte)
• Picea likiangensis – Likiang-sparre, zuudwestlik China
• Picea martinezii – Martinez-sparre, nôordôostlik Mexico (hêel zeldzoam, bedreigd)
• Picea maximowiczii – Maximowicz-sparre, Japan (zeldzoam, gebergte)
• Picea morrisonicola – Tajwaneesche sparre, Tajwan (ooggebergte)
• Picea neoveitchii – Veitch-sparre, nôordwestlik China (zeldzoam, bedreigd)
• Picea orientalis – Kaukoaziesche sparre, Kaukasus, nôordôostlik Turkeye
• Picea purpurea – Purpre sparre, westlik China
• Picea schrenkiana – Schrenk-sparre, gebergtn van of centroal Oazje
• Picea smithiana – Smith-sparre, westlikke Himalaja, Ôostlik Afghanistan, Nôordlik en Nôordwestlik Indië
• Picea spinulosa – Sikkim-sparre, nôordôost Indië (Sikkim, Ôostlikke Himalaja)
• Picea torano – Tygresteirt-sparre, Japan
• Picea wilsonii – Wilson-sparre, westlik China

• Kloade III

• Picea abies – Geweune sparre, Europa; belangryk in de bosbow, de originêele kerstboom
• Picea alcoquiana – ("P. bicolor") Alcock-sparre, centroal Japan (bergn)
• Picea alpestris – Alpn-sparre, Alpn in Europa; zeldzoam, dikkers bekeekn lik e variant van P. abies (en kruust ermee) verschillnde keegls
• Picea asperata – Droake-sparre, westlik China; verschillnde varieteitn
• Picea crassifolia – Vetplantige sparre (China)
• Picea glehnii – Glehn-sparre, nôordlik Japan, Sakhalien
• Picea jezoensis – Jezo-sparre, nôordôostlik Oazje ^[5], Kamtsjatka ^[6] en noa 't zuudn ook in Japan
• Picea koraiensis – Koreoansche sparre, Korea, nôordôost China
• Picea koyamae – Koyama-sparre, bergn van Japan
• Picea mariana – Zwarte sparre, nôordn van Nôord-Amerika
• Picea meyeri – Meyer-sparre, nôordlik China (van Binn-Mongoolje toe an Gansu)
• Picea obovata – Sibeeriesche sparre, nôordlik Skaninoavje, Sibeerje; dikkers bekêekn lik e variant van P. abies (en kruust ermee) mo mê verschillnde keegles
• Picea omorika – Serviesche sparre, Servië en Bosnië; platslik endeemiesch; belanryk in de tuunbow.
• Picea pungens – Blowe sparre, Rotsgebergte, Nôord-Amerika; belanryk in de tuunbow.
• Picea retroflexa – Groene Droake-sparre, China
• Picea rubens – Rôo sparre, nôordôostlik Nôord-Amerika; belangryk in de bosbow, gekend lik Adirondack by 't moakn van muziekinstrumentn.

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Picea van Wikimedia Commons.

<references>

1. ↑ (en) 1995 : Sunset Western Garden Book, 606–607
2. ↑ (en) Swedish Spruce Is World's Oldest Tree: Scientific American Podcast
3. ↑ ^{3,0 3,1} (en) Jin-Hua Ran, Xiao-Xin Wei, Xiao-Quan Wang 2006 : Molecular phylogeny and biogeography of Picea (Pinaceae): implications for phylogeographical studies using cytoplasmic haplotypes, Molecular Phylogenetics and Evolution, 41/2, p. 405–419
4. ↑ (en) Aðalsteinn Sigurgeirsson & Alfred E. Szmidt 1993 : Phylogenetic and biogeographic implications of chloroplast DNA variation in Picea, Nordic Journal of Botany, 13/3, p. 233–246]
5. ↑ Boreoale busschn van Sakhalien
6. ↑ Beikn en dinne gezoajde busschn van Kamtsjatka en de Koerieln, Boreoale busschn van Kamtsjatka en de Koerieln