Victor Hugo

Victor-Marie Hugo (Besançon, 26 de febraro 1802 – Parigi, 22 de majo 1885) xe stà un [[scritor |scritor]], [[poeta |poeta]] e [[dramaturgo |dramaturgo]] [[Fransa |fransexe]], considerà el pare del Romanticismo in Fransa.

El ga savesto tegnerse łontan dai modełi małenconeghi e sołitari che i caraterixava i poeti del tenpo, riuscendo a acetar łe vicisitudini non senpre fełici de ła so vita par farne esperiensa existensiałe e catare i vałori e łe sfumadure de ł'anemo uman.

I so scriti i xe rivà a coersare tuti i xeneri leterari, da ła poexia łirica al drama, da ła satira połitega al romanzo storego e sociałe, susitando consensi in tuta Eoropa.

El xe nato el 26 de febraro 1802 a Besançon inte ła Franca Contea, dove so pare Joseph-Léopold-Sigisbert (1773-1828), conte napołeonico e miłitare de ł'exercito de Giuseppe Bonaparte, el se catava de guarnizon, e el ghe ga tegnù drio, insieme a so mare Sophie Trébuchet (1772-1821) e ai frade Abel-Jospeh (1798-1855) e Eugène (1800-1837), prima a Parigi, po' anca a Napułi e in Spagna: a Napułi so pare el ga rivestìo on ruoło decixivo inte ła catura del brigante Fra Diavoło e par questo el xe sta nominà governador de Avełin; in Spagna ł'otien da Giuseppe Bonaparte el grado de generałe. El xovane Victor el ga senpre mantegnù memoria de sti posti visti da putin.

Dal 1813 tutavia i so genitori i se separa e so mare, insieme al general Victor Fanneau de la Horie, ła se stabiłise a Parigi. Chi Hugo el frequenta el Połitecnico dal 1815 al 1818, par vołer de so pare, ma ben presto ł'abandona i studi tecnici par dedicarse a ła łeteratura.

El scrive łe Odi, che łe xe sta ła so prima conpoxision łetararia. Insieme ai fradei el fonda el foglio Il conservatore letterario (1819), e inte ło steso anno el vinse on concorso de ł'Académie des Jeux floraux. El scuminsia po' a frequentar el liceo Louis-le-Grand, e el partecipa ai incontri del Cenacoło de Charles Nodier, cuła del Romanticismo nasente. El scrive po' Odi et poesie diverse (1822) e tanti altri scriti, fino a Odi e ballate, che i ghe vałe na rendita de miłe franchi da parte del re Luigi XVIII.

El 12 de otobre del 1822 el spoxa, inte ła cexa de Saint-Sulpice de Parigi, Adèle Foucher, na so amiga d'infansia; a nasarà sinque fiołi:

• Léopold (16 de lujo – 10 de otobre 1823);
• Léopoldine (28 de agosto 1824 – 4 de setenbre 1843);
• Charles (4 de novenbre 1826 – 13 de marso 1871);
• François–Victor (28 de otobre 1828 – 26 de diçenbre 1873);
• Adèle (24 de agosto 1830 – 21 de apriłe 1915), ł'unica a soravivare al pare ma che ła pasarà pareci ani inte na caxa de ripoxo a cauxa del so stato mentałe alterà.

Ła scoverta, dopo qualche ano, del tradimento de so mujer co ł'amigo de fameja Sainte-Beuve ło ga portà a fare na vita de łibertinajo; so amante par sirca sinquant'ani ła sarà Juliette Drouet, on'atora teatrałe conosesta durante łe prove de Lucrezia Borgia, inte el 1833.

Na svolta epocałe inte ła storia de ła łeteratura ła xe avegnù inte el 1827, co ła sortìa del drama storego Cromwell, considerà el manifesto de łe nove teorie romantighe. Inte ła łonga prefasion, Hugo el se opone a łe convension del teatro clasic], tra cui łe tre unità aristotełiche (el contesta soratuto łe unità de tenpo e de łogo) e ł'obligo de bienséance (che esclude asion o anca soło parołe considerae volgari o quotidiane, umiłi), e espone łe so teorie sol teatro e so ła łeteratura in generałe, che el metarà po' in pràtega inte el drama Hernani, del 1830, data che segna, convensionalmente, el scuminsio del Romanticismo in Fransa. Ł'Ernani el sarà po' meso in mùxega e rapresentà da Giuseppe Verdi (Ernani, 1844).

A taca on periodo parecio produtivo par ło scritore: el publica on romanzo, Notre-Dame de Paris, del 1831, acolto da on grande suceso; racolte de poexìe, Łe foje d'autuno del steso ano e I canti del crepuscolo del 1835; altri drami, come par exenpio Ruy Blas inte el 1838. Incontra Hector Berlioz, Chateaubriand, Franz Liszt, Giacomo Meyerbeer; inte el 1841 el vien ameso a ł'Académie française, dove el ocupa el segio numaro 14.

Inte el 1843 o more tragicamente ła fioła Léopoldine e el xenaro Charles Vacquerie, negandose inte el corso de na gita in barca; Hugo ło vien a saver al rientro da na vacansa, lexendoła sol giornal Le Siècle. Ła tragedia, unìa a ł'insuceso del so łaoro teatrałe I Burgravi del 1845, el ghe ga causà na grave depresion che ło ga tegnù distante dal mondo leterario par diexe ani.

Intanto el vien nominà Pari de Fransa dal re Luigi Filippo d'Orléans. Inte el 1848 el entra a far parte come deputato de ł'Asenblea Costituente, ma el colpo de Stato che inte el 1851 el ga portà al poter Napoleone III el segna el scuminsio del so declino połitego: prima Hugo apoza ł'ełesion del xovane Luigi-Napoleone Bonaparte a łe presidensiałi, ma po — quando el novo presidente, futuro inperador, el scumensia a ciapare provedimenti anti-łiberałi cuałi ł'abrogasion de ła lexe ełetorałe del 1850, riduxendo de on terzo i aventi dirito al voto — el ne ciapa łe distanse; inutiłe el sarà el tentativo del Comitato de rexistensa republicana, de cui el fa parte insieme a Schœlcher, par sołevar ła popołasion parigina: a Hugo, strenuo difensor de on regime łiberal, a no resta che ataccarlo co scriti e discorsi contro ła mixeria e łe represion, che łe diventa inte el fratenpo senpre pì intołeranti^[1].

Dopo el 2 de diçenbre 1851, Hugo el deve partir par ł'bando. El parte inisialmente par Bruxelles, po el se trasferise inte ł'ixoła de Jersey e infin a Guernesey, refudajando ł'amnistia proclamà da ł'inperador^[2].

A ga tacà chi a ciapar forma ła somitica figura poetica e ideal de "Pare de ła patria in bando"; i ani pasà a Guernesey i ło rexo cusì famoxo ca ghe arivava letare indirisae a "Victor Hugo — Oçeano". Chi el ga riprexo ła so atività leteraria inte el segno de ła satira połitega, inte ła racolta de poemi I castighi (1853), che el ciapa de mira el Secondo Inpero; el ricordo de ła vita pasà e in particołar de ła fioła Léopoldine ła vien fora inte ła racolta Le contemplazioni (1856); questi i xe anca i ani de ł'inpegno su un piano pułìtego più alto, idealizzato, che dà vita a La leggenda dei secoli (publicà in tre parte tra 1859, 1877 e 1883), che ła ripercore ła storia de ł'umanità da ła Genesi al XIX secoło, cusì come a I miserabili, romanzo del 1862, I lavoratori del mare del 1866 e L'uomo che ride del 1869.

A partir dai anni sesanta el ga viajà par tuto el Lussemburgo e el xe 'ndà drio al Reno, ma inte el 1870 el vien espulso dal Belzo par aver dà axiło a dei communard ricercà inte ła cavadal fransexe, el cata rifujo da novo inte el Granducato, par tri mexi, e in seguito a Vianden, Diekirch e Mondorf-les-Bains.

El so rientro in patria el xe avegnù el 5 de setenbre 1870, dopo ła fin de Napoleon III e ł'instaurarse de ła Tersa Republica fransexe: Hugo el xe acolto da na foła aclamante e entuxiastega, e ła so caxa ła diventa da novo posto de incontro tra leterati; fin a ła so morte, el restarà on nume tutełare de ła repùblega restaurà.

El riprende in sti ani ła produsion łeteraria col romanzo Novantatré (1874); el scrive anca poexie, alcune riguardanti ła so vita familiare, come I miei figli (1874), e altre satirico-połiteghe, come Il Papa (1878) e Torquemada (1882), on'opera sol fanatismo de ł'inquixision. Inte el 1876 el ritorna a far part del Senato.

Inte el 1878 el xe colpìo da na congestion cerebrałe, mentre i festejamenti par el so otanteximo conpleano — publicamente cełebrà — i vien ofuscà da ła morte de Juliette Drouet. El muore el 22 de majo 1885^[3], e ła so salma ła vien esposta par na note soto ł'Arco de Trionfo e veglià da dodexe poeti, anca se, in otenperansa a łe so ultime vołontà^[4], łe exequie łe ga avù łogo inte el corbillard des pauvres^[5]. El 1° de zugno, dopo aver exità par el simitero del Père Lachaise, el xe portà al Pantheon apena inaugurà.

Victor Hugo el xe sta on scritore mai straco; ła so opara ła conprende soratuto conponimenti poeteghi, drami, romanzi, oltre a testi de caratare łeterario, połiteg o fiłoxofego, e a on consistente epistołario. El xe autore anca de pareci disegni.

Hugo el ga scuminsià a scrivare versi fin da xovane: a vint'ani el publica le Odi, publicae quatro volte tra el 1822 e el 1828).

Inte el 1828, el taca da novo a scrivare dove a vien fora soratuto el mito de Napoleon.

Sucesivamente Hugo el se avisina a ł'exotismo co łe Orientałi, inte el 1829.

Łe racolte sucesive — Le foglie d'autunno (1832), I canti del crepuscolo (1835), Le voci interiori (1837), I raggi e le ombre (1840) — i introduxe i temi magiori inte on quadro oncora łirico: ła dona, Dio, ł'amicisia, ła natura, el potere.

El momento de ł'bando el segna na svolta inte ła produsion poetica de Hugo: da ła fuxion tra sublime storico e profondità intima a nase łe grandi racolte come I castighi (1853) e Le contemplazioni (1856).

I ultimi ani de vita de Hugo i xe indebołìi da na congestion serebrałe che ła ga meso praticamente fin a ła so atività de scritor anca se a xe continuà a vegner fora regołarmente racolte de poemi fati prima, databiłi inte i ani 1850-1870, come La pietà suprema, L'asino, I quattro venti dello spirito, che i ga contribuio a ła so łexenda de scritor mai stufo e inexaurìbiłe fin ai so ultimi momenti.

A se ghe zà dito de come Hugo el gabìa dà na svolta al teatro, col pròłogo al Cromwell e co ła pièce Hernani: el ga teorixà e meso in pràtega on novo tipo di asion sènica, queła del drama, de ła mescołansa dei stiłi tragichi e comichi, alto e basso, sublime e grottesco), che el ga aplicà par ła prima volta a vintisiè ani, inte el Cromwell apunto (1827): refudajo de łe convension clasiche come ł'unità de tenpo e de łogo, moltiplicasion dei personaji, dei łoghi, dei registri łenguisteghi... a tal punto che ła pièce — łonga quaxi 6000 versi — ła risulta masa conplesa e difisil da portar in sèna.

El ga avù suceso inte el 1830, co Hernani, co Lucrezia Borgia, del 1833) e fiaschi come Il re si diverte, del 1832).

El declin el xe scuminsià inte el 1843, col flop de I Burgravi che ło induxe a abandonar el teatro.

Victor Hugo el ga scrito nove romanzi. I ga coerto ł'intiero arco de ła so vita, dal primo, Bug-Jargal, scrito quando che el gaveva sedexe ani, a ł'ultimo, Novantatré. I so romanzi i toca inoltre tuti i xeneri łeterari, senza ca ghe sia posìbiłe darghe na definision univoca.

I primi romanzi i nase inte ani del grande suceso de Walter Scott; ma nonostante che ł'ispirasion primaria ła sia queła del romanzo storego, Hugo no 'l perde mai na serta indipendensa e rełatività dova ca ga senpre sopravento ł'atuałità drio ła storia. A xe cusì in Han d'Islanda (1823) e in Bug-Jargal (1826), ma soratuto par el so primo grande capołaoro, Notre-Dame de Paris, del 1831, afresco de ła Parigi medieval e de ła so catedrałe gotica, che ła riprende dai drami dei stesi anni ła tendensa a ła mescołansa dei stiłi, de registri, a ła conpenetrasion de sublime e grotesco, in particołar inte el personajo de Quasimodo.

Ł'atension ai problemi de ł'attualità sociałe ła ciapa corpo in łote apasionae contro ł'ingiustisia e ł'oscurantismo: L'ultimo dì di un condannato (1829) e Claude Gueux (1834) i xe inte el steso tenpo romanzi storeghi e sociałi inpegnai inte na łota — ł'abołision de ła pena de morte — che ła supera i łimiti de ła finsion. Cusì a xe anca par I miserabili (1862), che el vien fora intel periodo reałista e che el ciapa da questo pochi ełementi: dal mełodrama al didatico.

Co I lavoratori del mare (1866) e L'uomo che ride (1869), ł'autore el se riavisina a ł'estetega romantica dei primi scriti, dominà da personaji deformi, mostruoxi, e da na natura spaventoxa. Pì visin a ła storia el xe invezase ł'ultimo romanzo, Novantatré (1874), che el mete in sèna on tema parecio caro a ł'autor: el ruoło fondante de ła Rivolusion fransexe inte ła cosiensa łeteraria, połitega, sociałe e morałe del XIX secoło.

Ła carateristega portante de tuti i romanzi de Hugo — come in xenerale de quaxi tuta ła so produsion — ła xe de non fermarse mai a ła senplice piasevołesa: i xe senpre al servisio de on'idea.

Sia inte łe opare poetiche o romansesche, sia inte i testi a sé stanti cuałi saji, studi, łetare, Hugo el se bate par on'idea, on'ideołogia połitega, na concesion del mondo.

Ła poetica de Hugo ła se esprime traverso łe so opare: sia in poexia, a teatro o inte ł'anbito de ła narasion, el se pol considerar come queło che el ga introdoto el Romanticismo in Fransa ma el xe anca on artista par conto suo, che a no xe posibil clasificar soto na eticheta.

In poesia Hugo el aplica i stesi prinsipi de ła misiansa dei stił; el se bate inoltre par on verso pì libaro, pì naturałe, che el se manifesta inte el refudajo de ła cexura e inte el largo utiłiso de enjambement, oltre che co na spontaneità che ła se rende traverso el frequente canbio de registro stiłistego e łenguistego: in particołar, el se bate par reinserir inte ła poexia tute quełe parole che łe ne gera sta bandìe, parché considerae massa banałi, di tuti i dì e quindi volgari.

A partir dal 1849, Hugo el decide de dedicar on terzo de ła so opara a ła połitega, on terzo a ła rełijon e on terzo a ła fiłoxofia. El so pensiero el xe severo inte i confronti del so tenpo e de ła società dove el vive, refudajando tutavia quałunque condana arbitraria e qualsiaxi posision meramente manicheista.

El xe on riformista e el vurìa canbiar ła società: inte sto senso, el denuncia ł'ineguajanza sociałe, e in particolar i siori. Inte el steso modo, el xe contrario a ła viołenza se ła xe praticà contro on governo democratico, ma ła giustifica par tirar zo on potere iłegitimo: par questo inte el 1851 el lancia na ciamada a łe armi^[6] che parò no ła vegnarà sunà su.

Riguardo a ła pena de morte, Hugo el xe on abołisionista iriduxibiłe.

Pì in xenerałe, i discorsi pronunciài da Hugo sui grandi temi de ł'attuałità i xe pareci; ła major parte ła xe ragrupà in Ati e parołe, na racolta de discorsi, dichiarasion e testi połiteghi publicà tra el 1875 e el 1876. Tra questi:

• contro el laoro infantil (discorso alla Chambre des pairs, 1847);
• contro ła mixeria (9 de lujo 1849);
• so ła condision de ła dona (in ocaxion dei funerałi de George Sand, 10 de zugno 1876);
• contro ł'insegnamento rełigioxo e a favor de ła scoła łaica e gratuita (Discorso a propoxito de ła lexe so ł'insegnamento, 15 de genaro 1850);
• a favore de ła pace (in ocaxion de ł'apertura del Congreso de ła pace, 21 de agosto 1849);
• a favore del sufragio universal.

Victor Hugo el se ga espreso anca so ła cołonisasion]] de ł'Algeria, prinsipałe aventura cołoniałe de ła Fransa in quei ani. Se el xe sensìbiłe al discorso de ła cołonisasion come civiłisasion^[7], el resta comunque sietico riguardo a łe capacità civiłisatore de ła pacificasion miłitare, e ł'individua inte ł'Algeria conquistada on post sfrutà par deportarve quei che a se oponeva al colpo de Stato de Luigi Napoleone Bonaparte. A se nota che, riguardo a ła s-ciavitù, zà presente inte el precoce romanzo Bug-Jargal (scrito inte el 1818) — dove tutavia el pare condividare i pregiudisi dei so contenporanei a propoxito dei neri — el mantien on siłensio sorprendente quando ła vien abołìa, inte el 1848, intervegnendo soło par domandare ła grasia de ł'abołisionista statunitense John Brown^[8]. Ła so vixion poxitiva de ła mision de ł'uomo ła xe condensà inte uno dei so versi pì sełebri:

(VEC)
«Cołabora co Dio. Prevedi. Provedi. Ciapa cura.»

(fr )
«Collabore avec Dieu. Prévois. Pourvois. Prends soin.»

— Tutta la lira — nuova serie, LXVIII, Collabora co Dio

1. ↑ Par na cronołogia pì conpleta dei avenimenti che i porta al Secondo Inpero, a se veda questa quadro riassuntivo Archivià il 21 de novenbre 2003 in Internet Archive. (in fransexe).
2. ↑ Ati e parołe — Durante ł'bando, 1859, volume I "L'amnistia".
3. ↑ Ato de morte de Hugo
4. ↑ Cfr. Atti e parole — Dopo l'bando, 1885, volume I "Morte di Victor Hugo": «Il 2 agosto 1883, Victor Hugo aveva consegnato a Auguste Vacquerie, in una busta non sigillata, le seguenti righe testamentarie, che costituivano le sue ultime volontà par l'indomani della sua morte: Io do cinquanta mila franchi ai poveri. Desidero essere portato al cimitero inte el loro carro funebre. Rifiuto l'orazione di tutte le chiese; chiedo una preghiera a tutte le anime. Credo in Dio».
5. ↑ Caro funebre dei poareti. Cfr. nota 5.
6. ↑ Cfr. Atti e parole — Durante l'bando, volume III, "Dichiarazione riguardo all'Impero": «Caricare il fucile ed essere pronti».
7. ↑ Cfr. el discorso del 1879 in ocaxion de ł'abołision de ła s-ciavitù, intitołà Discorso so ł'Africa.
8. ↑ Ati e parołe — Durante ł'bando, 1859, volume II, "John Brown".

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Victor Hugo
• Scholia el detien schemi gràfeghi so Victor Hugo

• Victor Hugo Archivià il 23 de aprile 2007 in Internet Archive.

• (FR) Il portale Victor Hugo
• (FR) La casa di Victor Hugo a Parigi Archivià il 2 de zunjo 2007 in Internet Archive.

• Victor Hugo disegnatore Archivià il 10 de lujo 2013 in Internet Archive.

• Opere di Victor Hugo