Revołusion franseza

Revołusion franseza

Sorte	avegnimento istòrego revołusion
Intervało de tenpo	14 de lujo del 1789 - 9 de novenbre del 1799
Data	5 de majo del 1789
Pozision	Fransa (Fransa)
Stato	Fransa
Partesipador	Louis Antoine de Saint-Just
Istòrego
	Tolta de ła Basteja
	Masacri de setenbre
	Execution of Louis XVI (en)
	Convension termidoriana
	Colpo de stato del 18 frutidoro, ano V
	Colpo di Stato del 30 pratile (it)
	Colpo di Stato del 18 brumaio (it)
Formà da
Rezime del Teror proclamation of the abolition of the monarchy (en)

La revołusion franseza ła ze na union de avegniminti e mudamenti intercoresti intrà el 1789 e el 1799 che i segna el lìmite intrà l'età moderna e l'età contenporanea inte ła storiografia franseza.

Łe prinsipałi e pì imediae consevense de ła revolusion franseze (che łe ga fato un momento de epocałe canbiamento inte ła storia del mondo, sotolineà dal nùmaro de morti che el ze intrà i 2 milioni e i 2,5 milioni de persone) i ze stai l'abolision de ła monarchia asoluta e ła proclamasion de ła repùblega, co l'elimenasion de łe baze econòmeghe e sociałi de l'Ancien régime. La revolusion franseze e cheła americana i ghea ispirà łe revolusion de conotasion borgheza che łe vegnarà inte el XIX secolo.

Siben che ła organizasion pułìtega de ła Fransa ła sbałava intrà repùblega, inpero e monarchia inte i 75 ani seventi ła Prima repùblega, ła revolusion ła ga segnà ła fin de l'asołutismo e ła ga dà scumìsio a un novo rezime andove ła borghezia e, in racuante ocazion anca łe mase popołari, łe se ghea convertio inte ła forsa pułìtega domenante del paeze.

Fanti faturi i ghea portà a ła revołusion; inte un serto sentire, al vècio órdene ghe ga tocà cascar soto ła so stesa rizidesa davanti a un mondo in piena evołusion; par altri el ze cadesto soto ła anbision de na borghezia evolvesta, in liansa co i contadini e i sałariai, e co indivìdui de tute łe clase che i ze stai influensai da łe idee de l'iłumenismo. Col córar de ła revolusion e el pasajo del podere da ła monarchia ai corpi lejislativi, i intaresi contrastanti de sti grupi inte el prinsìpio liai i zera devegnesti fonte de confliti e bagni de sàngue.

Intrà łe càuze de ła revolusion ghe ze łe seventi razon:

• l'àpeze de ła borghezia, co un podero econòmego cresente, che ła ghea un roło fondamentałe nell'economia de l'epoca;
• el resentimento contro l'asolutismo reałe;
• el resentimento contro el sistema sioriłe da parte de contadini, sałariai e borghezia evolvesta;
• ła inpienia madurasion dei ideałi de l'iłumenismo, intrà i cuałi ła libartà, ła fradernità, l'uguajansa, el refudajar na società dividesta, ła separasion dei poderi del Stato;
• un dèbito nasionałe inzestionàbiłe, cauzà e ingravà da ła pezantesa de un sistema de tasasion ineguałe, considarando che łe clasi priviłejae (nobiltà e clero) no łe zera obligae a pagare, provocando tension sociałi e pułìteghe contribuindo a na grave crize econòmega, ingrevada oncor-pì dai seventi fati:
  • ła cołaborasion de ła Fransa a l'indipendensa americana produzendo deficit fiscałe;
  • el cało dei costi dei prodoti agrìcułi;
  • l'inalsamento de ła popolasion gavesto gràsie a ła medezina in progreso;
  • ła carensa de magnar inte i ani prima de ła revolusion;
  • el resentimento par i privileji de ła nobiltà e el so domìnio de ła vita pùblega da parte de na anbisioza clase profesionałe;
  • l'influensa de ła Guera de indipendensa americana.

Inte el 1788 in Fransa el podere el zera ponesto inte ła monarchia asoluta de derito divin. La tradision monàrchega ła se inscriveva inte el respeto del costumare, o sia de łe libartà e dei priviłeji dazesti a racuante persone, racuante sità o provinse. Le baze de sto sistema pułìtego łe ze stae contestae e intacae inte ła seconda metà del XVIII secolo.

La fiłozofia dei Iłumenisti ła se ghea difondesto inte i strati superiori de ła società franseze, ła borghezia e ła nobiltà libarałe. Al modeło fransezo de ła monarchia asołuta el ze sta contraponesto cheło ingleze de na monarchia limitada da un parlamento (asenblea ełezesta). A l'ubidiensa de łe persone ghe ze sta contraponesti i deriti del sitadin. I fiłòzofi iłumenisti i ghea difendesto ła idea che el poder sovran supremo el vive inte ła Nasion.

Anca i previłezai i se ghea revoltà contra al poder reałe, parché el asołutismo łi ghea privai de łe so tradisionałi prerogative.

Soto l'Ancien Régime i Parlamenti i zera de łe corti de zustìsia. I se profitava del derito, che el ghe zera de tradision dazesto in man, fazendo de łe oservasion al momento de ła rezistrasion de łe leji inte i rezistri dei parlamenti, par critegar el podere reałe. Benché i difendese soratuto i so stesi priviłeji, lori i zera rivai al ponto de èsar vedesti da ła pùblega opinion cofà difenditori del pòpoło.

La Nobiltà, privada del podere soto el re Luigi XIV, ła sognava de tornar ai afari del Stato. A sta revendicasion pulìtega se gaveva na revendicasion econòmega. I nòbiłi no i ghea el derito de ezersitar un grando nùmaro de atività econòmeghe, soto ła pena de pèrdare ła so nobiltà. Inte un sècoło andove el rendimento de ła tera el stagnava e andove i costi par ła raprezentansa (costumi, carose, etc.) i nava senpre pì su, el so podero de cronpa el se sbasava.

Luigi XV e Luigi XVI no i zera restai fermi vedendo el difóndarse de łe nove idee e el bloco de łe istitusion, ma no i ghea avesto ła autorità del vècio rè Luigi XIV par inporghe ai priviłejai i canbiaminti nesesari:

• ła reforma zudisiària del canceliero de Maupeou, decidesrt a ła fin del regno de Luigi XV, sbandonada da Luigi XVI che el zera cadesto davanti al Parlamento;
• ła reforma fiscałe: el problema dei rè el zera senpre sta cheło del bałanso pùblego che, dopo el XVIII secolo, el zera tanto defisitàrio.

La prisipałe inpozision direta, ła taja, ła pezava solché so i no privilejai. La preocupasion dei rè ła zera cheła de ingrandir i ingresi fiscałi. Łe ze stae zontae a chełe che za ghe zera de łe nove inposte gravanti so tuti: Ła cavidasion e che in proporsion łe pezava de pì sui no priviłejai; el ventèzemo, che el ciapava tuti i rèditi (in teoria 1/20 del rèdito, ma i nòbili e el clero i ła ghea conpensà pagàndola na volta par tute co ła consevensa da vegner dopo ezentai). Łe nove inpozision no łe zera stae parò bone de contrastar el dèficit e el dèbito pùblego che el ze nà vanti crésar par tuto el XVIII secolo. No-ostante ła Fransa ła fuse un paeze co na economia in espansion, ła ghea na struturasion sociałe in conflito e un stato monàrchego in crize. De fato se połe parlar de na crize de l'Antigo Rezime in tuta l'Eoropa Osidentałe, ma andove sta crize ła ga vesto partensa in Fransa ła ze stada inte ła borghezia che ła savea del pezo del so poder, gavendo na revołusion de consevense pì grande respeto a łe corispetive de l'època inte chełi altri Stati.

Ghe zera na opozision zenerałe contro dei regołaminti econòmeghi e sociałi che i favoria i grupi priviłejai. El Stato fransezo el ghea na grave crize finansiària, in parte gavesta dal pozo econòmego invià dal goerno a łe 13 cołònie ingleze d'Amèrica durante ła guera d'indipendensa. Durante i regni de Luigi XV e Luigi XVI, vari ministri, intrà sti cuà anca Anne Robert Turgot e Jacues Necker, i ghea provà de canbiar sto sistema de inpozision par conversionarlo inte un sistema pì justo e progresivo, ma sensa consevir l'intension, par via de ła opozision de ła nobiltà, che ła se considerea garante inte ła lota contra al dispotismo. Sti ministri i ze stai cusita costrinzesti a renunsar a so incargo e inte el 3 de novenbre 1783 el rè el ga nomenà Charles Alexandre de Calonne ministro de łe Finanse. Calonne el ghea ciapà na pułìtega de spendimenti forte, fata par convìnsar i potensiałi creditori de ła sołidità de łe finanse nasionałi. Durante el so ministero no se sentiva parlar che de pension e gratifegasion. Inte el curto tèrmene se sperava che na dimostrasion de suporto da parte de l'asenblea dei notàbiłi ła garia permetesto de recuperar ła fidusa inte łe finanse fransezi e de ciapare dei préstiti coi cuałi darghe contro a łe speze. Dopo de un stùdio detajà de ła situasion finansiària, Calonne el se ga rendesto conto che no zera altro sostegnìbiłe ła situasion e el ghea declarà che se ghese da far suito nove reforme. Inte el partegołare, el ghea scrivesto un còdaze tributàrio progresivo in canpo dei gaveri terieri, col cuało el segurava che se garia ciapà un resanamento de łe finanse. Co Calonne el ghea dito al rè de ła necesità de ła reforma proponesta, l'Asenblea dei Notàbili ła ga refudajà de acetar sti remedi, par via de ła reputasion de imorałità che Calonne el se zera guadagnà inte i ani del so ministero e parché a lù ghe se zera atribuia na parte del deficit. Le finanse fransezi łe zera rivae a ła bancarota: el dèbito pùblego el zera de 1.646 milioni de livre, co un deficit anuałe de 46 milioni^[1].

El rè vedendo che Calonne no el zera bon de zestir ła situasion, el 1° de majo del 1787 lo ga sostituio col so prinsipałe crìtego, el prezidente de l'asenblea dei notàbili e lìder de l'opozision, Etienne-Charles de Loménie de Brienne, arcivéscovo de Tolosa.

Brienne el ghea tentà de far aprovar łe reforme proponeste da Calonne, ma ste cuà łe cata oncora na forte opozision, soratuto dal Parlamento de Parize (na organizasion de controło so ła lejitimità dei ati, ma sensa funsion pułìteghe). Brienne el ghea provà de nar vanti co ła reforma tributària no-ostante i parlaminti, ma sto fato el ga provocà granda rezistensa dei grupi benestanti che ła ze sfogada inte el retiro dei prèstiti de curta durada. In cuel momento, sti prèstiti i dazeva osìzeno e vita a l'economia del stato fransezo, motivasion par ła cuała se ga vesto na situasion de bancarota nasionałe.

El 18 de disenbre 1787, el rè Luigi XVI, el ga prometesto de convocar i Stati Zenerałi inte ła volta de sìncue ani.

Ła monarchia no ła ga podesto far nisuna reforma fiscałe par via del sistemàtego ostrusionismo del Parlamento. El Dì dei copi de Grenoble, gavesto inte el 1788 el ga mostrà na liansa contraditòria intrà el Parlamento e el pòpoło. Le proteste de łe fameje tocae da ła crize econòmega łe se ga molteplegà dopo del meze de majo e ste movense łe ga obligà a l'intervension inte el 7 de zugno, co ła resposta dei rezidenti che dai cuerti de łe caze i ga tirà i copi contro łe trupe reałi.

Na asenblea dei trè órdeni (clero, nobiltà e terso stato) ła se ghea reunio inte el casteło de Vizille co l'èzito de indir un siòparo de łe inpozision. Miga bon de calmar ła situasion, el rè Luigi XVI el ga cedesto e el 8 de agosto del 1788 el ga consentio ła convocasion dei Stati Zenerałi par el 5 de majo del 1789, par ła prima volta dai ùltemi del 1614.

El 25 de agosto 1788 Brienne el ga renunsà l'incargo de łe Finanse fransezi el ze sta riciamà Necker, el cuało el ga rendesto pùblego el bałanso del regno. El Stato el ciapava 503 milioni de livres de entrae contro 620 de łe speze. I intaresi sol dèbito i zera de 310 milioni, o sia ła metà de łe speze. L'opinion pùblega ła zera scandałizada inte el saver che ła corte ła spendea 36 milioni in feste e pension par i cortezani.

La prospetiva dei Stati generałi ła ga rezaltà el conflito de interesi intrà el Secondo stato (ła nobiltà) e el Terzo stato (che el ghea drento tuti i francezi, che no i zera nòbiłi e gnanca ecleziàsteghi, da ła granda borghezia ai brasanti rurałi).

La società ła zera canbiada in confronto al 1614: el Primo Stato (el clero) col Secondo Stato (la nobiltà) i raprezentea solché el 2% de ła popolasion franseza; el Terzo Stato, teoregamente el zera el resto 98%, majoransa che ła podea oncora èsar metesta in menoransa dai primi do stati, vedesto che storegamente i ghea frecuentemente votà unitariamente. Tanti inte ła clase emerzente i ghea vedesto ła convocasion dei Stati Zenerałi cofà na pusibiłità de guadagnar podere.

La convocasion dei Stati Zenerałi ła ghea ełevà tante speranse intrà ła popolasion franseze. I contadini i sperava inte un mejoro de łe so condision de vita sbandonando i deriti feudałi. La borghezia, formada a łe idee iłumeniste, ła sperava inte ła instaurasion de l’uguajansa dei deriti e de na monarchia parlamentare drio el modeło inglezo.

Durante ła canpagna eletorałe, inte i cahiers de doléances ("cuaderni de łe remostranse") zera sta scrivesta na lista de abuzi ai cuałi el Terso Stato el zera oncora sotoponesto.

I dibatiminti i revardava anca l’organizasion dei Stati Zenerałi: infati ła zera tradision che ogni òrdene el ełezese sirca el isteso nùmaro de deputai e che i ełezesti de ogni órdene el si reunise, el discutese e el votase separà. El rezultà del voto de ogni òrdene el vałeva un voto. Sto cuà el zera el prinsìpio del voto par òrdene. In sta magnera, bastava che i do órdeni privilejai i votase conpagno, o sia par el mantegnimento dei priviłeji, che el Terso Stato el se garia senpre catà in menoransa.

El Terzo Stato el ghea dimandà el ridópio del nùmaro dei deputai, cusita da ver parità co i primi do Stati. Sto cuà el zera devegnesto una de łe argomentasion prinsipałi tratae dai fojetisti, intrà i cuałi se segnłla l'abate Emmanuel Joseph Sieyès col fojeto "Cosa zeło el Terso Stato?".

Necker, sperando de evitar el conflito, el ghea reunio na seconda asenblea de notàbiłi inte el 6 de novenbre 1788, ma, co so grando pèłago, i nòbiłi i ghea refudajà l'idea de dópia raprezentansa.

Un decreto reałe del 27 de novenbre del 1788 el ghea anunsà che ai Stati zenerałi ghe garia partesipà almanco un miliaio de deputai, garantindo ła rapprezentansa dópia par el Terso Stato. I sénpleghi sacerdoti (curés) i podea èsar deputai par el Primo Stato, e i protestanti par el Terso.

Par el stòrego Mignet, dopo de łe elesion razonevolmente oneste, "i deputai de ła nobiltà i zera fati da 242 zentilòmani e 28 menbri del parlamento; chełi del clero, da 48 véscovi e arcivéscovi, 35 abati e decani, e 208 curai; e chełi del Terso Stato, da do ecleziàsteghi, 12 nòbiłi, 18 majstrati sitadini, 200 menbri de łe contee, 212 avocati, 16 mèdeghi e 216 marcanti e agricultori". Altre fonti łe ne dà invese sifre difarinti (vedi Stati Generałi).

El Terso Stato el ghea anca dimandà el prinsìpio del voto par testa, o sia che ogni deputà el gavese un voto. Luigi XVI, che el ghea penà acetà el rindópio el Terso Stato el ghea tazesto so sta cuestion del voto par testa, dasàndoghe ła decizion ai Stati Zenerałi stesi. Se se fuse ndai vanti a votar par Stato, cofà che zera senpre sucedesto, el Terso Stato el se saria catà isteso in menoransa.

Co che i Stati Zenerałi i se ga reunio a Versailles el 5 de majo 1789, tanti inte el Terso Stato i vedeva ła raprezentansa dópia cofà na revolusion za portada a conpimento.

Partindo dai discorsi fati dal rè e da Necker inte el corso de ła vertura dei Stati zenerałi, i deputai del Terso Stato no i ghea sentio par gnente parlar de łe reforme pùłiteghe tanto spetae, ma solché de cuestion finansiàrie. El podero no el ghea tolto pozision sol voto par órdene o par testa. Co Luigi XVI e Barentin (el vardaseziłi) i ghea parlà ai deputai el 6 de majo, el Terso Stato el ghea descuerzesto che el decreto reałe che el garantia dópia raprezentansa el ghea in mezo un fało: el terso Stato el ghea sì pì raprezentanti, ma el voto el se garia avesto "par órdeni" e cuindi i 578 rapprezentanti del Terso Stato, dopo ver dełibarà, i garia avesto el so voto cołetivo pezà conpagno a cheło de uno de chełi altri Stati.

L'intension del rè e de Barentin che i dasava inténdar el zera cheło che tuti i ndazese al problema de ła tasasion. Ła pì granda raprezentansa del Terso Stato ła ghea da èsar solché sinbòłega e de consevensa sensa poderi extra. Necker el ghea pì sinpatia par el Terzo Stato, ma in cheła ocazion el ghea parlà solché de ła situasion fiscałe, dasiando a Barentin el cònpito de parlar su come i Stati Zenerałi i garia oparà.

Sercando de evitare el problema de ła raprezentansa e de fogałizarse solamente so łe tase, el rè e i so ministri i ghea gravamente malzudegà ła situasion. El Terzo stato el volea che i stati i se catase cofà un corpo ùnzoło e ghe fuse na votasion par testa, i altri do Stati, siben che i malvedese el asołutismo reałe, i credea che i garia perso pì poder verso el Terso Stato de cheło che i garia guadagnà dal rè. El ministro del re, Necker, favorévoło al Terzo Stato, ma scaltro finansiero el zera un pùłitego miga altrotanto scaltro, el gheva decidesto de far continuar sto "ponto morto" fin al màsimo prima de smisiarse al pensiero de chełi altri.

El ponto morto el ze rivà suito. El primo argomento de tratativa dei Stati Zenerałi el ze sta ła verìfega dei poderi. Mirabeau, nòbiłe ełezesto par raprezentar el Terso Stato, el ghea provà sensa èzito de tegner i trè órdeni in sała par ła discusion. Invese de discórare łe tase del re, i trè Stati i ghea tacà discórar so l'organizasion de ła lejislatura. La społa diplomàtega ła ze ndà vanti sensa sucesi fin al 27 de majo del 1789, co i nòbiłi i ghea votà par tore pozision ferma so ła verìfega separada. El dì sevente, l'abate Sieyès (un menbro del clero ma, cofà Mirabeau, ełezesto a raprezentare el Terzo Stato) el se ghea movesto col fin che el Terso Stato, che el ghea tacà reunirse cofà i Communes ("Comuni"), el procedese co ła verìfega e i invitase chełi altri Stati a ciapàrghene parte, invese de spetare che i rivase lori sołi.

El 13 de zugno trè deputai i ghea rispondesto a l'apeło e el 16 i zera divegnesti dieze. El 17 de zugno, i Comuni, esendo el soło Stato a ver poderi propiamente legałizai, i ghea finio el so procedimento de verìfega e cuazi suito i ga votà na mezura tanto pì radegałe, declarando l'Asenblea Nasionałe, na asenblea no dei Stati, ma del pòpoło, invitando tuti chełi altri órdeni a unirse, ma i ghe ghea dato ła idea che i intendese far i intaresi de ła nasion co lori o sensa de lori. El 19 de zugno el clero, che el ghea drento dei preti sensìbiłi ai problemi dei sitadini, el ga decidesto de unirse ai deputai del Terso Stato par ła verìfega dei poderi.

L'Asenblea Nasionałe ła se ghea ligà suito ai capitałisti, o sia ła fonte del crèdito nesesàrio par finansiar el dèbito pùblego e a ła zente comun. L'Asenblea ła ghea stabiłizà el dèbito pùblego e i ga declarà che tute łe tase inponeste in precedensa łe zera iłegałi e siben che i gavese fato sta declarasion, i łe ghea votae provizoriamente solché no i ghea finio de reunirse. Sta situasion ła ghea ridato fidusa al capitałe e ghe ga dato un grando intarese inte el tegnere l'asenblea in sesion. Par ła popołasion, el zera sta stabilio un comitato de susistensa par far fronte a ła carensa de magnar.

El presedente pian de concìliasion de Necker - un schema conpleso de concesion ai comuni so racuanti ponti e de forte rezistensa so altri - el zera stà suparà dai avegniminti. Miga pì intaresà ai conseji de Necker, Luigi XVI, soto ła influensa dei cortezani del so consejo privà, el ghea decidesto de parlar a l'Asenblea, descansełar el so decreto, comandar ła separasion dei órdeni, e detare che łe reforme lje fuse fate dai Stati Zenerałi restaurai.

Se Luigi el gavese marcià inte ła Salle des États, andove l'Asenblea Nasionałe ła se catava, probabilmente el so pian el garia podesto ver vita, ma invese el zera restà a Marly e inte el 20 de zugno el ga ordenà de sarar ła sała, credendo de inpedir a l'Asenblea de catarse par vari dì, dì inte i cuałi el rè el se garia podesto pareciar. L'Asenblea ła ghea solché spostà łe so delibarasion inte el canpo da bałacorda del Rè, andove ła ga metesto in pie el Zuramento de ła Sała de ła Bałacorda (20 de zugno del 1789), col cuało se ga decidesto de no disólvar l'asenblea finché a ła Fransa no ła ghe fuse data na costitusion scrivesta.

Do dì dopo, privada anca de ła dòpara de ła Sala de ła Bałacorda, l'Asenblea Nasionałe ła se ga catà inte ła ceza de Saint-Louis, andove se ga zontà anca ła majoransa dei raprezentanti del clero: i sforsi par repristinar el vècio òrdene i zera servii solché par cełerare i avegnimenti. Co el 23 de zugno 1789, el rè el ga parlà finalmente ai raprezentanti dei trè Stati e el se ga catà davanti un siłénsio sordante. El rè el ga declarà che se mantegnese ła difarensa intrà i órdani, che ła costitusion dei Comuni ła fuse desfada e che se ła Asenblea Nasionałe ła vegnese desfada, el rè el garia fato el ben del pòpoło, finendo el discorso dimandando a tuti de ndar fora da ła sała, col rezultà che a ubidirghe ze sta solché i nòbiłi e el clero, mentre i deputai del Terso Stato i ze restai sentai.

(VEC)
«Na forsa miłitare ła sirconda l'Asenblea! Dove zełi i nemighi de ła nasion? Ghe ze Catilina a łe nostre porte? Io ridomando, investì vù stesi co ła vostra dignità, col vostro poder lejislativo, acludì a vù ła rełijon del vostro zuramento. Sto cuà no el ve parmete de desfarve finché no garì formà na costitusion.»

— Mirabeau contro l'órdene de desfar l'asenblea^[2]

Necker, ùgnoło ministro a no partesipar a cheła reunion, el se ga catà in desgràsia co Luigi XVI ma novamente inte łe gràsie de l'Asenblea Nasionałe.

Chełi del clero, che i se ghea catà a l'Asenblea inte ła ceza de Saint-Louis, i zera restai là e altri 47 menbri de ła nobiltà, includesto el duca d'Orléans, i se ghea unio a lori.

El 27 de zugno, probabilmente par via de notìsie de gravi tumulti e union de rivoltozi, Luigi XVI el ghea fazesto deramar órdeni segreti col fin de far consentrar 20.000 soldai arente de ła capitałe e dl ghea invità ufisalmente nobiltà e clero de unirse a ła Asenblea nasionałe, evento avegnesto el 30 zugno^[3].

El 7 de lujo el ze sta ełezesto un comitato par ła scritura de ła Costitusion e du dì dopo ła Asenblea, recostituéndose, ła se ga proclamà Asenblea Nasionałe Costituente^[4].

Tanti i ze sti i mesaji de suporto a l'Asenblea, provegnenti Parize e da altre sità franseze. El 9 de lujo del 1789 ła Asenblea ła se ghea recostituio dimandàndoghe al rè in tèrmani educai ma fermi de cavar łe trupe (che deso łe includeva rezimenti foresti, pì ubidienti al rè respeto a łe trupe fransezi), ma Luigi el ghea declarà che solché eło el podea zudegar se łe servise o no, segurando ła Asenblea che ła prezensa de łe trupe łe zera solché na mezura de precausion. Luigi el ga "oferto" de spostar l'Asenblea a Noyon o Soisons, o sia de métarla inte el mezo de do ezérsiti e de privarla del suporto dei parizini.

Racuanti deputai i ze restai intimorii de come che łe se zera drio métar łe robe e i se ghea dimetesto da l'incargo, i restanti invese i ghea declarà che l'incargo dei deputai no el deriva dai sìngułi ełetori, ma da ła intiera Nasion, metendo in pràtega el prinsìpio de sovranità nasionałe, difendesto da Diderot. Ła stanpa ła ga tacà publegar i dibatimenti de l'Asenblea; ła discusion pùłitega ła se ghea estendesto anca fora, inte łe piase e sałoti de ła capitałe. El Palais Royal e l'àrea da torno łe zera posto de contìnue reunion de manifestanti democràteghi^[5].

Finché łe trupe łe entrava in Parize e Versailles soto i comandi del maresało de Broglie, l'11 de lujo Luigi XV el ghe ga cavà l'incargo a Necker e el ghea nomenà un novo goerno e al so cao el baron de Breteuil, popołare reałista, co l'intento de sarar na volta par tute ła Asenblea.^[3][6].

El dì dopo ła popołasion, vegnesta a saver de ła sostitusion, ła ga organizà na granda manifestasion de protesta, andove zera stae portae de łe stàtue che łe figurava Necker e el duca d'Orleans.

Racuanti soldai todeschi i ghea risevesto el órdene de cargar ła zente, fazendo vari ferii e desfando łe stàtue. El disenso dopo de sto acadimento el ze cresesto a desmezura e ła Asenblea ła ghea avertio el rè del perìcoło che ła Fransa ła garia coresto se łe trupe no łe se retirase, ma ła resposta de Luigi XVI ła ze stada contrària al retiro.

La matina del 13 de lujo ła popolasion in revolta ła ga dato fogo ai cazełi del dàsio a łe porte de Parize^[3], i rezimenti fransezi i se ga metesto tuto torno ła capitałe e i sitadini i ghea tacà protestar viołentemente, sachejar i magazini sospetai de ver drento el magnar, intrà sti cuà el convento de Saint-Lazare (che el zera un ospedałe, scoła, magazin e prezon), dal cuało ze sta portà via 52 cari de gran, tuto cuanto fato col fin de soravìvar e che el rè el sbasase el costo del pan.

Dopo de sti dezórdeni e sacheji, che i ndava vanti a crésar, i ełetori de ła capitałe (i stesi che i ghea votà inte łe ełesion dei Stati Zenerałi) i se ghea reunio inte el Munisìpio de Parize e i ghea decidesto de organizar na miłìsia sitadina fata da borghezi, che ła garantise el mantegnimento de l'órdene e ła difeza dei deriti costitusionałi: ogni omo de sto grupo el garia portà, cofà destintivo, na cocarda co i cołori de ła sità (blu e roso). Par armar ła miłìsia se ghea scumisià a sachejar i posti andove se ritegnese ghe fuse armi.

Cusita el 14 de lujo del 1789 i Parizini, inte n'atmosfera revolusionària, i ghea robà 28.000 arme da l’arsenałe de l’Hôtel des Invalides^[7], andove parò no se ghea catà pólvare da s-ciopo. Se ga asedià ła prezon reałe de ła Basteja par sercarla. El governator de ła prezon Bernard de Launay el voleva rezìstare, ma a ła domanda dei mediàri vegnesti da l’Hôtel de Ville, andove ghe zera un comitato permanente de insuresion borgheza, el ga dasà che ła foła ła entrase inte ła prima corte, par dopo ripensarghe e copar sta zente, fazendo un sentenaro de morti. Sto avegnimento el ga provocà ła resposta dei soldai amutinai che i ga portà dei canoni, fazendo réndare el governador, el cuało el ga rispondesto sbasando el ponte ełevatore, finendo par èsar copà dai partesipanti a ła protesta e ła so testa, tajada co un corteło, ła ze stada metesta in pùblego inte el sentro de Parize^[7].

Inisialmente el rè el ga dato poca inportansa a sti avegnimenti, ma dopo el ga reconosesto ła gravità de ła situasion demołision de ła Basteja el ga respinzesto i sujeriminti dei fradełi e de Breteuil de retirarse a Compiègne e de ristabilir l'órdene co ła forsa^[8].

El Rè el ga decidesto ełora de conzedar Breteuil e de reciamar Necker^[9]; el 15 de lujo 1789 el rè el ze ndà a l’Asenblea nasionałe dizendo che da chel momento el garia laorà co ła nasion, che el se fidava dei so raprezentanti e che el garia ordenà a łe trupe de dasar Versailles e Parize. Sti anunsi i zera stai ciapai da aclamasion zenerałi.

A l’Hôtel de Ville de Parize, tuti i menbri de ła presedente aministrasion i zera scanpai e Jean Sylvain Bailly, prezidente de l'Asenblea nasionałe, el ze sta nomenà par aclamasion Sìndaco de Parize. La Fayete el ze sta nominà Comandante Zenerałe de ła Guàrdia Nasionałe e ła ze sta metesta in pie na nova organizasion munisipałe. Luigi XVI ła ga reconosesta co el ze ndà a Parize el 17 de Lujo. In sta ocazion Bailly el ghe ga dato ła cocarda blu e rosa, i cołori de ła capitałe, che Luigi XVI el ga fisà al so capeło asociàndoghe anca el bianco de ła monarchia. Sto zesto el voleva sinbołejar ła reconciliasion de Parize col so rè, fazendo cusita nàsar ła Cocarda Franseza Tricołore.

In sti dì, i fradełi del sovran e vari cortezani, intrà sti cuà Breteuil, e numarévołi aderenti e sostegnitori i zera scanpai oltre i confini: in manco de du mezi i ze stai dasai pì de 20.000 pasaporti^[8].

La notìsia de ła Tolta de ła Basteja ła se ghea difondesto in tuta ła Fransa, fazendo crésar ła consapevołesa che ła popołasion ła ga na forsa bona de sostegner łe idee dei reformatori. Par disfrutar de sto momento contro de ła monarchia, a ła Basteja ghe ze stato dato un signifegare sinbòłego: ła ga raprezentà el podero arbitràrio ma vulneràbiłe del rè.

In provinsa, dal 20 de lujo 1789 al 6 de agosto 1789, inte łe canpagne sircołava na falsa notìsia de ła prezensa de briganti vegnesti a desfar ła produsion contadina, dopo de łe revolte agràrie che łe ga intacà ła nobiltà^[10]. Sto clima de "Granda Paura" el ghea spenzesto i contadini armarse de forche, false e altri arnezi, in serca de pì granda protesion. In tanti i ndava dai siori locałi par torse s-ciopi e pólvare da s-ciopo, ma cuà i finiva par sfogar ła so ràbia inte i confronti dei poderi dominanti, pretendendo i tìtułi sioriłi par poderli bruzare. Tanti siori i se ga difendesto anca co ła forsa, altri i ze restai copai, tanti i ze i castełi che ze stai sachejai o insendiai. In testimoniansa del perìodo crìtego del feudałèzemo Jules Michelet el ghea scrivesto, "tuti i castełi de canpagna i zera devegnesti de łe Basteje da concuistar".

Davanti a ste viołense, inte ła note del 4 de agosto ła Asenblea ła ga rispondesto abołendo i priviłeji, i deriti feudałi, ła venałità dei ufisi e łe dezuguajanse fiscałi. Sto ato el segna ła fin de ła società de l'Ancien Régime.

Finmente che se scriveva i decreti dal 5 a l'11 de agosto, i deputai, cuazi tuti propietari fondiari nòbili e borghezi, i ghea canbià idea so łe proposte orizenàrie^[11]: i servisi d'òpara agràtis che el titołar teriero el ghe inponeva ai contadini i zera stai abołii, ma i deriti bazai so ła réndita i continuava èsar vołesti, parmetendo ai propietari de risévar na indenità che ła salvavardase i so intaresi econòmeghi e che in parte ła saria servia par cronpar beni nasionałi col fin de termenar łe revolte.^[12]

granda parte dei contadini, ritegnéndose desvincułà dal vècio rezime no i ghea pagà nisun indenizo ai propietari terieri, che par altro, i zera stai condonai inte el 1793^[13]. In sìnteze, i decreti de l'agosto del 1789 i ze stai uno dei fondaminti de ła Fransa moderna: i ghea desfà totalmente ła società feudale bazada su "stati" e priviłeji sostituìndoła co na società moderna, autònoma, individuałe, lìbara de far tuto cheło che no zera proibio da ła leje^[14]. Drioman, a novenbre del isteso ano, i ze stai sospendesti trèdaze parlaminti rejonałi, spetando ła so definitiva abołision che ła saria avegnesta inte el setenbre del 1790; avegnimento che el ga portà al desfamento del sistema zurìdego e istitusionałe de l'Ancien Régime^[15].

1. ↑ (FR) François-Auguste Mignet, Histoire de la Révolution française depuis 1789 jusqu'en 1814, Parigi, Firmin Didot père et fils, 1827
2. ↑ (FR) Adolphe Thiers, Histoire de ła Révolution française, Parigi, Furne, 1842.
3. ↑ ^{3,0 3,1 3,2} Cobban, op. cit., p. 143 .
4. ↑ Schama, op. cit., p. 312 .
5. ↑ Cobban, op. cit., p. 144 .
6. ↑ Schama, op. cit., p. 317 .
7. ↑ ^{7,0 7,1} Giorgio Bonacina, 14 luglio: la folla irrompe come un fiume, articolo su "Storia illustrata" nº 126, maggio 1968, p. 30
8. ↑ ^{8,0 8,1} Cobban, op. cit., p. 146-148 .
9. ↑ Cobban, op. cit., p. 145-146 .
10. ↑ Hibbert, op. cit., p. 93 .
11. ↑ Lefebvre, op. cit., p. 130 .
12. ↑ Forster, op. cit., pp. 71-86 .
13. ↑ Hanson, op. cit., pp. 293-294 .
14. ↑ Furet, op. cit., p. 112 .
15. ↑ Thompson, op. cit., pp. 90-111 .

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Revołusion franseza
• Scholia el detien schemi gràfeghi so Revołusion franseza

• Rivoluzione franceseTreccani.it – Enciclopedie on line, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana.
• Alberto Maria Ghisalberti, FRANCESE, RIVOLUZIONE, in Ençiclopedia Italiana, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 1932.
• Rivoluzione francese, in Disionàrio de istòria, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 2010.
• (IT, DE, FR) Revołusion fransezahls-dhs-dss.ch, Disionàrio stòrego de ła Svìsara.
• (EN) French RevolutionEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.
• (EN) Opere riguardanti Revołusion fransezaOpen Library, Internet Archive.
• (EN) Revołusion franseza, in Catholic Encyclopedia, Robert Appleton Company.