Quark (partezeła)

Quark
Un proton, fato da do quark up e un quark down, e dai gluoni che i mèdia ła forsa forte che ła liga i quark. El cołore dei quark el ze arbitràrio, ma ga da èsarghe tuti i tipi de cołor par ver na carga totałe nuła.
Clasifegasion	Partezeła ełementare
Fameja	Fermioni
Zenerasion	Prima, seconda, tersa
Interasion	Ełetromagnètega, gravitasionałe, forte, débołe
Sìnboło	q
Antipartezeła	Antiquark
N° tipi	6 (up, down, charm, strange, top e bottom)
Teorizada	Murray Gell-Mann (1964) George Zweig (1964)
Descuerta	SLAC (1968)
Propietà fìzeghe
Carga de cołore	Sì
Spin	1⁄2
Nùmaro bariònego	1⁄3

Inte ła fìzega de łe partezełe, el quark (AFI: /ˈkwark/^(VEC) o /ˈkoark/^(VEC)  ;^[1] sìnboło q) el ze na partezeła ełementare costituente fondamentałe de ła matèria.

Par via de un fenòmqno conosesto cofà confinamento, i quark no i ze mai oservàbiłi individualmente in nadura a base enerzie e i eziste solché cofà costituenti de partezełe conponeste dite adroni, de łe cuałe łe forme pì stàbiłi, i protoni e i neutroni, i ze i conponenti dei nùclei atòmeghi;^[2]<^[3][4] par tanto cheło che ła umanità conpse so i quark el ze deduzesto da esperiminti che i coinvolze sto tipo de partezełe.

I quark i ga vàrie propietà intrìnseghe, intrà ste cuà ła masa, carga ełètrega, carga de cołore e spin. Łe ze łe ùgnołe partezełe ełementari del modeło stàndar a far parte de tute łe cuatro łe interasion fondamentałi, o sia Ełetromagnètega, gravitasionałe, forte, débołe),^[5] e łe ze łe ùnzołe a ver ła carga ełètrega che no ła ze un mùlteplo intiero de ła carga ełementare de l'ełetron; i quark i ga de fato na carga ełètrega +²⁄₃

o −1⁄3

.

Ghe ze sie tipi de Quark, cadaun co un difarente saor: up, down, strange, charm, bottom e top.^[6] I quark up e down, i pì comuni inte l'universo, i ga na masa menor rispeto a chełi altri e i ze zenneralmente i pì stàbiłi; par sta motivasion i quark strange, charm, bottom e top i decade rapidamente in quark up e down e i połe èsar produzesti escluzivamente in reasion e cołizion de alta enerzia, cofà chełe inte i asełeratori de partezełe o che i coinvolze i raji còsmeghi. Par ogni tipo de quark ghe ze un corispondente tipo de antipartezeła, ciamada antiquark, che ła se difarensia dal quark solché par racuante propietà (cofà ła carga ełètrega) che łe ga el isteso mòduło ma segno oponesto.

1. ↑ Bruno Migliorini et al., Scheda so el lema "quark", in Dizionario d'ortografia e di pronunzia, Rai Eri, 2007, ISBN 978-88-397-1478-7.
2. ↑ (EN) Quark, in Enciclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.
3. ↑ R. Nave, Confinement of Quarks, in HyperPhysics, Georgia State University, Department of Physics and Astronomy. entrada il 19 novembre 2019.
4. ↑ R. Nave, Bag Model of Quark Confinement, in HyperPhysics, Georgia State University, Department of Physics and Astronomy. entrada il 19 novembre 2019.
5. ↑ quark, Enciclopedia della Scienza e della Tecnica. entrada il 20 de novenbre 2019 (archivià dal URL orizenałe il 18 luglio 2019 Il valore del parametro dataarchivio non combacia con la data decodificata dall'URL: 18 de lujo 2019 (juto)).
6. ↑ R. Nave, Quarks, in HyperPhysics, Georgia State University, Department of Physics and Astronomy. entrada il 29 zugno 2008.

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Quark (partezeła)
• Scholia el detien schemi gràfeghi so Quark (partezeła)

• quarkTreccani.it – Enciclopedie on line, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana.
• (EN) quarkEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.