Paezi Basi

 

 

La ziografia ołandese la ga patìo evolusion consistenti in età storica.
Inte el 1287 na granda tonpesta la ga travolto le dune costiere e la ga parméso al mar de riversarse ne l'interno del Paese, formando el golfo noto come Zuiderzee.
Inte el 1932, co la costrusion de la diga ciamà Afsluitdijk ^[24] intrà la Frisia e l'Olanda Setentrional sto golfo el xe sta da novo separà dal mar e trasformà inte el lago IJsselmeer
In tenpi pì resenti sto lago el xe sta in parte sugà su, diventando cusì la provincia de Flevoland.

Ła guera par cavar la tera al mar e ai fiumi ła xe uno dei discorsi ricorénti de ła storia e de ła zeografia ołandéxe.

Ła caraterìstica prinsipal de la zeografia ołandéxe ła xe ła piatésa del teritorio: sérca el 50% de ła superficie ła xe a manco de 1 metro sóra el livel del mar.
Defati bóna part del teritorio ła xe fata da pólder, o sia da tereni cavai al mar o a lagune e pałude costiere.
Na caéna de dune e dighe łóngo łe coste e łe rive dei fiumi prinsipałi ła inpedise che ste xone łe vegne inondae, e intanto tante stasion de ponpajo łe provéde a rimòvar l'aqua piovana in più.

El punto pi alto dei Paéxi Basi el xe el Vaalserberg (321 m s.l.m.), inte l'estremo sud-est del paéxe.

I Paesi Basi i xe divisi in do parti prinsipai da un sistema inbrojà de fiumi che el conprende la Schelda, la Mosa e el Reno, che in teritorio ołandese i fa un delta conplicà, i cui rami pì inportanti i xe conosudi come Waal, Lek, IJssel e Amstel.

El clima dei Paéxi Basi el xe oseànego tenparà.
I inverni no i xe tanto frédi: ła tenperadura mèdia a xenaro ła resta de calche grado sóra el xero, anca se łe giasade łe xe frequénti.
L'istà ła xe frésca e piovóxa, co tenperadure mèdia a łułio de poc sóto i 20 °C.

Inte el I secolo a.C. Giulio Cesare el sotomete el sud dei Paesi Bassi, che el xe sta el confin del mondo romano fin a la disgregazion de l'Inpero.
Indopo inte el paese a xe ndà starghe i Sàsoni e i Franchi.

Inte l'VIII secoło i Paesi Basi i faxea parte del Sacro Romano Inpero fondà da Carlomagno. Dopo de łu xe vegnù su vari prinsipadi semi-indipendenti, che i xe restà formalmente sudditi de l'Inpero fin al XV secolo, quando i xe pasà soto al controlo direto de la fameja inperiale dei Asburgo.

Inte el XVI secolo la popolasion ołandese la ga acolto ben la Riforma protestante. L'inperador Carlo V el ga finìo par acetare la situasion, ma co l'è morto (1558) l'intransigenza del so erede Filipo II de Spagna la ga provocà na rivolta. Dopo na longa guera, conossiùa come Guera dei Otant'ani, la Republica de le Sete Province Unìe la xe deventà na realtà.

Inte el XVII secolo i olandesi i ga fondà un mucio de colonie in India, Indonesia e ne le Meriche, i cui commerci i xera manegià da la Conpagnia Olandese de le Indie Osidentali. Fatostà parò che el secoło el xe finiò co na serie de guere che łe ga segnà la fin de l'espansion dei Paesi Basi.

El secoło dopo, el XVIII secolo, el xe sta bastansa chieto fin a ła Rivoluzion francese del 1789: póchi ani dopo i francesi i ga invadesto i Paesi Basi, dove i ga costituìo prima la Republica Batava e indopo el Regno de Olanda, finché non i li ga unìi a la Francia.

El Congresso de Viena el ga restaurà el stato olandese, faxendoło diventar na monarchia. El regno el ga perdùo difarenti posedimenti estraeuropei, ma ghe xe sta tacà el Belzo e el Lusenburgo. Sta situasion no la xe mia 'ndà vanti tanto: inte el 1830 el Belzo el ga otegnù l'indipendenza fasendose jutar dai francesi e inte el 1890 anca el Lusenburgo el xe deentà indipendente.

I Paesi Basi i ga proclamà la so neutralità in tute do le guere mondiali.
Ne la prima guera mondiale i altri paesi i la ga sostanzialmente rispetà.
Inveze ne la seconda guera mondiale el paese el xe sta ocupà da la Germania nazista inte el corso de la Canpagna de Francia (majo 1940); inte el 1942 anca l'Indonesia la xe sta ocupà dal Giapon. La liberazion la xe rivà inte el majo 1945.

Inte el 1948 i Paesi Basi i ga fato l'union doganae del Benelux col Belzo e col Lusenburgo.
A partir dal 1949 i Paesi Basi i ga dovesto rinunciar a gran parte del so inpero colonial. Grazie anca ai aiuti statunitensi del Piano Marshall ła perdita de le cołonie no la ga portà dificoltà de schei, anzi l'economia olandese la ga vudo na fase de rapida crésita.
Da łora la pułìtega estera ołandese la xe dominà da l'inpegno de crear o rinforsar łe istituzion internasionai che ła fa parte.

 

El Regno dei Paéxi Basi el xe na federasion conposta da 4 nasion^[25]:

• Paéxi Basi (europèi) - divixi in 12 provinse e conprendenti anca łe ìxołe caraìbiche de Bonaire, Sint Eustatius e Saba.
• Aruba - na ìxoła soła.
• Curaçao - na ìxoła soła.
• Sint Maarten^[26] - na ìxoła soła.

Ła sitadinansa l'è ùniega (tuti i abitanti i ga sitadinansa "olandéxe" e donca i xe anca sitadini UE).

Indeso el sovran el xe ła regina Beatrice, invese el primo ministro el xe Jan Peter Balkenende.

Ła fa parte, de l'ONU, de la NATO e de l'Union Eoropea.

Ła capital ła xe Amsterdam, ma el goerno, el parlamento e ła rexidénsa del sovran i xe tuti a L'Aia (Den Haag), indove che i ga anca séde ła Córt Internasional de Justisia e el pena istituìo Tribunal Penal Internasional.

Altre sità inportanti łe xe Rotterdam, Maastricht, Eindhoven e Utrecht. Locałità conussude - anca dal punto de vista turistico - łe xe anca Alkmaar, Apeldoorn, Arnhem, Delft, Dordrecht, Edam, Enschede, Gouda, Groningen, Haarlem, Heenrenveen, Leida, Marken, Monickendam, Nijmegen, Volendam e Zwolle.

I Paéxi Basi i xe uno dei Stati pi densaménte popołai del móndo.

Ła divixion ziogràfega dovua al sistema inbrojà de fiumi la xe inportante anca dal punto de vista cultural, come se poe capire dai difarenti diaeti parlà inte el nord e inte el sud, e oncora pì da la predominanza catolica ne la region a sud dei fiumi e protestante calvinista inte el nord, in particołare ne le province frisone a nord de l'IJssel.

El łivel de vita dei abitanti el xe considerà infra i mejo del móndo.
I xe famóxi par ła łejislasion łiberal in canpo social (a es. riguardo ła sfera sesual e qûeła de łe droghe).

Ogni stato del Regno dei Paexi Basi el ga na monéda sua: i Paexi Basi i dopra l'euro ^[27], Aruba el ga mantegnùo el fiorin de Aruba, invese łe Antiłe Olandéxi łe ga mantegnesto el fiorin de łe Antiłe Olandexi^{[Fonte nesesària]}

.

In maniera conpagna a qûeło che capita par el Regno Unìo che tante volte el vien ciamà cofà Inghiltera, i Paéxi Basi i vien comuneménte ciamà col nome de Ołanda (Holland), che propiaménte el sarìa sol la part pi popołà del paéxe, o sia łe do province de l'Ołanda Setentrional (Noord-Holland) e de l'Olanda Meridional (Zuid-Holland).

•  
  Volcan Quill a Saba
•  
  Łago IJssel
•  
  panorama de Roterdam
•  
  sito ONUESC de łi mołini de Kinderdijk

•   Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Paezi Basi
•   Scholia el detien schemi gràfeghi so Paezi Basi

• (nederlandezo) Sito ufisałerijksoverheid.nl. Sconosesta: nederlandezo (juto)  
• Paesi BassiTreccani.it – Enciclopedie on line, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana.  
• (IT, DE, FR) Paezi Basihls-dhs-dss.ch, Disionàrio stòrego de ła Svìsara.  
• (EN) Marcus Willem Heslinga, Herbert H. Rowen, Henk Meijer e Michael J. Wintle, NetherlandsEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.  
• (EN) Paezi Basi / Paezi Basi (altra versione)The Encyclopedia of Science Fiction.  
• (EN) Paezi Basi, in Catholic Encyclopedia, Robert Appleton Company.  

Portałi:
•   Portałe de Eoropa
|