Qashshoqlik

Qashshoqlik (Kambagʻallik) — bu shaxs yoki ijtimoiy guruhning iqtisodiy holatining oʻziga xos xususiyati boʻlib, bunda ular mehnat qobiliyatini saqlab qolish, koʻpayish kabi hayot uchun zarur boʻlgan minimal ehtiyojlarning maʼlum bir doirasini qondira olmaydilar.

Qashshoqlik nisbiy va koʻp maʼnoli tushuncha boʻlib, maʼlum bir jamiyatdagi umumiy turmush darajasiga bogʻliq (Jini koeffitsienti, Teyl indeksi).^[1]

Kambagʻallikning sabablari va jamiyatdagi oʻrnini oʻrganish tadqiqotlarida XVIII asrdan XX asrning birinchi yarmigacha boʻlgan davr (A. Smit, D. Rikardo, T. Maltus, G. Spenser, J. Prudon, E. Reklyus, K. Marks, Ch. But va S. Rauntri) va XX asr davriga ajratiladi. (F. A. Hayek, P. Taunsend va boshqalar). A. Smit ishlarining oʻzi qashshoqlik tushunchasining nisbiy mohiyatida kambagʻallik va ijtimoiy uyat oʻrtasidagi bogʻliqlikni ijtimoiy standartlar va ular boʻyicha yashashning moddiy imkoniyati oʻrtasidagi farq orqali ochib berdi. XIX asrdayoq qashshoqlik chegarasini oila byudjeti asosida hisoblash va shu bilan mutlaq qashshoqlik mezonini joriy etish, kambagʻallikni aniqlash mezonlarini daromad darajasi va shaxsning asosiy ehtiyojlarini qondirishga yetarli boʻlgan ishchanlik qobiliyati va salomatlik bilan bogʻlash taklif qilingan. Kambagʻallik muammolarini oʻrganishga ham iqtisodchilar, ham sotsiologlar katta hissa qoʻshdilar, ularning koʻpchiligi jamiyatda qashshoqlik qonuniyatlarining mavjudligini tan oldi; nuqtai nazarlardagi farq, birinchi navbatda, qashshoqlik muammosini hal qilishda davlat aralashuvi zarurligini tan olish yoki rad etishda va bunday aralashuvning koʻlami qancha boʻlishi kerakligida edi.

Kambagʻallik turli xil va oʻzaro bogʻliq sabablarning natijasi boʻlib, ular quyidagi guruhlarga boʻlingan:

• iqtisodiy (ishsizlik, iqtisodiy tengsizlik, shu jumladan, past ish haqi, past mehnat unumdorligi, sanoatning raqobatga bardoshsizligi),
• ijtimoiy-tibbiy (nogironlik, qarilik, yuqori kasallanish),
• demografik (toʻliq boʻlmagan oilalar, oila qaramogʻidagilarning koʻpligi, aholining haddan tashqari koʻpligi),
• maʼlumot va malaka (taʼlim darajasi past, kasbiy tayyorgarlikning yetarli emasligi);
• siyosiy (harbiy mojarolar, majburiy migratsiya),
• mintaqaviy-geografik (hududlarning notekis rivojlanishi).
• diniy-falsafiy va psixologik (tejamkorlikhayot tarzi sifatida, darbadarlik)

„Oksfam“ xalqaro gumanitar tashkiloti ekspertlarining fikricha, 2010-yildan beri dunyoda qashshoqlik va ijtimoiy tengsizlikning oʻsishining sabablari quyidagilardan iborat:

• boy odamlarning soliq toʻlashdan boʻyin tovlashi,
• ishchilarning ish haqini qisqartirish
• ish haqining eng kam va maksimal darajalari orasidagi farqning oʻshishi^[2].

2013-yilda Jahon banki Iqlim va rivojlanish bilimlari tarmogʻi koʻmagida iqlim oʻzgarishi qashshoqlikni kamaytirish boʻyicha global saʼy-harakatlarga toʻsqinlik qilishi mumkinligini aniqlagan hisobotni nashr etdi. Hisobotda haroratning 2 °C va 4 °C ga koʻtarilishining Sahroi Kabirdan janubiy Afrika, Janubiy Osiyo va Janubi-Sharqiy Osiyodagi qishloq xoʻjaligi mahsulotlari, suv resurslari, qirgʻoq ekotizimlari va shaharlar farovonligiga ehtimoliy taʼsiri keltirilgan. Haroratning 2° C ga koʻtarilishi oqibatlari: Afrikaning Sahroi Kabirdan janubida muntazam oziq-ovqat tanqisligi; Janubiy Osiyoda yogʻingarchilikning oʻzgarishi tufayli uning bir qismi suv ostida qolgan, boshqa qismi esa elektr energiyasi ishlab chiqarish, sugʻorish yoki ichish uchun yetarli suvsiz qolgan; Janubi-Sharqiy Osiyodagi riflarning degradatsiyasi va yoʻqolishi, baliq zahiralarining qisqarishiga olib keladi; qirgʻoq boʻyidagi hamjamiyatlar va shaharlar tobora kuchayib borayotgan boʻronlarga nisbatan zaifroq boʻladi^[3]. 2016-yilda BMT hisobotida aytilishicha, 2030-yilga borib yana 122 million kishi iqlim oʻzgarishi tufayli oʻta qashshoqlikka yetib kelishi mumkin^[4]. Koʻpgina sharhlovchilarning fikricha, qashshoqlik ham atrof-muhitning buzilishiga sabab boʻladi, boylar tomonidan tabiiy resurslardan ehtiyotsiz foydalanish natijasida yuzaga kelgan ekologik buzilishdan ham eng koʻp kambagʻallar jabr koʻradi^[5]. Dehlidagi Fan va atrof-muhit markazining taʼkidlashicha, agar rivojlanayotgan davlatlar bir xil turmush darajasiga erishish uchun Gʻarb mamlakatlari kabi tovar isteʼmol qilsalar, „bunday miqdordagi resurslarni ishlab chiqarish va chiqindilarni oʻzlashtirish uchun bizga yana ikkita Yer sayyorasi kerak boʻladi“ — Anup Shoh bu haqida „Qashshoqlik va atrof-muhit“ maqolasida shunday keltiradi (2003)^[6].

Antropologiya boʻyicha ishlagan Oskar Lyuis shunday yozgan edi: „Submadaniyat, yaʼni qashshoqlikning oʻzi, ayniqsa, bunday odamlar dunyoqarashlari, munosabatlari, intilishlari va bolalarni tarbiyalash tabiati uni doimiy ravishda qayta-qayta paydo boʻlsihiga sabab boʻladigan mexanizmlarni rivojlantiradi“^[7].

„Qashshoqlik submadaniyati“ tushunchasi (keyinchalik „qashshoqlik madaniyati“ deb qisqartirilgan) birinchi marta Lyuisning etnografik asarlarida, xususan, „Beshta oila: Meksika ishini qashshoqlik madaniyati boʻyicha oʻrganish“ asarida paydo boʻlgan, u yerda Lyuis kambagʻal odamlar hayoti qashshoqlik tufayli (yomon tomonga) oʻzgartirilgan huquq subyekti sifatida qaralishi mumkin degan pozitsiyani himoya qilgan. Uning taʼkidlashicha, kambagʻallar jamiyat aʼzolari sifatida doimo qashshoqlik yukini koʻtarib yuradi, bu esa avtonom submadaniyatning shakllanishiga olib keladi. Buning sababi shundaki, bolalar ushbu muhitda oʻsadi va shunga koʻra, ularning xatti-harakatlari va munosabatlari doimiy ravishda jamiyatning eng quyi tabaqasidan chiqa olmaslik hissini keltirib chiqaradi. Lyuisning yozishicha, qashshoqlik madaniyatiga mansub odamlar chegaralanganlik, nochorlik, qaramlik va yolgʻizlik kabi doimiy tuygʻularga ega. Mavjud institutlar ularning manfaatlari va ehtiyojlarini qondirmasligiga ishonch hosil qilishgach, ular oʻz mamlakatida oʻzini begona deb biladi. Ularning manfaatlari davlat tuzilmalarida ifodalanmaganidan kelib chiqqan tuygʻu bilan bir qatorda, jamiyat manfaati nuqtai nazaridan oʻzlarining toʻliqsizligi va shaxsiy qadrsizligi tuygʻusi keng namoyon boʻladi. Bu alohida etnik yoki irqiy guruhni tashkil etmaydigan va irqiy kamsitishlarga duchor boʻlmagan Mexiko shahridagi xarobalar aholisiga mutlaqo toʻgʻri keladi. Amerika Qoʻshma Shtatlarida bu madaniyat afro-amerikaliklar orasida mavjud va irqiy kamsitishning namoyon boʻlishi bilan toʻldiriladi.

Qashshoqlik madaniyati vakillari koʻpincha oʻzlarining „ildiz“larini his qilmaydilar. Bular faqat oʻz muammolarini biladigan, faqat oʻzlarining yashash sharoitlarini, oʻz muhitini koʻradigan va faqat oʻzlarining turmush tarzini qabul qiladigan marginal (jamiyatdan ajralgan) odamlardir. Ular odatda, oʻz muammolari va dunyoning boshqa qismlarida yashovchilar muammolari oʻrtasidagi oʻxshashlikni tan olish uchun bilim, tushuncha va fikrlash tarziga ega emaslar. Boshqacha qilib aytganda, ular sinfiy tafovutlarga chinakam sezgir boʻlishlariga qaramay, sinfiy ongsizlikni namoyish etadilar. Ular sinfiy ongini rivojlantirganda yoki kasaba uyushma tashkilotlariga aʼzo boʻlishganda yoki internatsionalistik qarashlarni qabul qilganda, Lyuisning soʻzlariga koʻra, moddiy jihatdan juda kambagʻal odamlar boʻlib qolsalar ham, endi qashshoqlik madaniyatining bir qismi boʻlmaydilar^[8].

Lyuis oʻz kontseptsiyasini rivojlanayotgan mamlakatlardagi qashshoqlik haqidagi bilimlarga asoslangan holda ishlab chiqqan boʻlsa-da, qashshoqlik madaniyati tushunchasi Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi jamoat arboblari va siyosiy tashkilotlari uchun ham jozibali koʻrinib qoldi. Bu esa „Myunxen hisobotlari“da (1965) va ancha yuzaki ishlatilgan boʻlsa-da, „Qashshoqlikka qarshi kurash“ kabi hujjatlarda oʻz aksini topdi.

1970-yillarda. XX asrda bu nazariya Buyuk Britaniyada sogʻliqni saqlash va farovonlik vaziri ser Keyt Jozef tomonidan ommalashtirildi, u Buyuk Britaniyada kambagʻallar orasida mahrumlik davri bor deb hisoblagan. Uning fikricha, oʻzlari hayotda muvaffaqiyatga erisha olmagan koʻp bolali oilalarning ota-onalari oʻz farzandlariga muvaffaqiyatga qaratilgan qadriyatlar va xulq-atvorni singdira olmaydilar. Natijada ularning farzandlari maktabda yaxshi oʻqimagan, bu esa oʻz oʻzini va farzandlarini moddiy taʼminlashga imkon bermagan. Shunday qilib, avloddan-avlodga takrorlangan.

Jahon amaliyotida qashshoqlikni aniqlashning uchta asosiy tushunchasi mavjud:

Mutlaq qashshoqlik tushunchasi qashshoqlik chegarasi tushunchasi bilan chambarchas bogʻliq. Qashshoqlik chegarasi shunday yalpi daromad yoki isteʼmolchilik darajasiki, undan pastda odam kambagʻal deb hisoblanadi. Mutlaq qashshoqlik, koʻpincha, isteʼmoli yoki daromadi qashshoqlik chegarasidan past boʻlgan odamlar yoki uy xoʻjaliklari soni bilan oʻlchanadi.

Agar biz qashshoqlik chegarasini hayotni qoʻllab-quvvatlash uchun zarur boʻlgan mablagʻlar sifatida oladigan boʻlsak, unda biz ushbu chegaradan yuqori boʻlgan barcha mablagʻlarni ixtiyoriy daromad sifatida belgilashimiz mumkin (inglizcha: discretionary income). Baʼzida bir nechta qashshoqlik chegaralari qoʻllanadi: qashshoqlikni oʻzi uchun va oʻta qashshoqlik uchun (inglizcha: extreme poverty).

Jahon banki mutlaq qashshoqlik chegarasini kuniga 1,25 AQSh dollaridan kam emas deb belgilaydi (valyuta kursi xarid qobiliyati pariteti yordamida hisoblanadi). 2015-yilda Jahon banki qashshoqlik chegarasini kuniga 1,9 dollarga koʻtardi^[9].

Koʻrsatkich sifatida kambagʻallik chegarasi bitta muhim kamchilikka ega: u juda kichik farq bilan toʻgʻridan-toʻgʻri undan yuqorida boʻlgan uy xoʻjaliklari sonini hisobga olmaydi. Bu, shuningdek, qashshoqlik va tengsizlik ortayotgan vaqtda qashshoqlik chegarasida boʻlgan odamlar soni kamayib boradigan holatlar yuzaga kelishiga imkon beradi.

Qarama-qarshi qoʻyganda mutlaq qashshoqlik nisbiy qashshoqlikka sabab boʻladi. Nisbatan qashshoqlik oʻlchovlari nisbiy qashshoqlik chegarasini ochib beradi va uni aholi daromadlarida qiyoslab koʻradi. Agar butun aholining real daromadlari oʻsib, ularning taqsimlanishi oʻzgarmasa, nisbiy qashshoqlik oʻzgarishsiz qoladi. Shunday qilib, nisbiy qashshoqlik tushunchasi tengsizlik tushunchasining bir qismidir. Biroq, bu kamroq tengsizlik har doim kamroq nisbiy qashshoqlikni anglatadi yoki aksincha, degani emas.

Nisbatan qashshoqlik oʻlchovi, masalan, qancha odam oʻrtacha daromadning toʻrtdan bir qismidan kam maosh olishini koʻrsatishi mumkin. Ushbu yondashuv, ayniqsa, notanish jamiyatlarda yoki tovarlar toʻplamini baholash qiyin boʻlgan joylarda qashshoqlikni aniqlashda foydalidir. Daromadni moda ulushi va garmonik oʻrtacha koʻrsatkich bilan taqqoslash jamiyatning tabaqalanishini oʻrganish uchun qoʻshimcha vositadir.

Qashshoqlikning nisbiy kontseptsiyasining asoschisi ingliz sotsiologi Piter Taunsend boʻlib, u qashshoqlikni iqtisodiy resurslarning yetishmasligi tufayli jamiyat aʼzolarining koʻpchiligi uchun odatiy hayot kechirish imkonsiz boʻladigan holat deb hisoblagan. U qashshoqlik tahlilini odatiy mahrumliklar va koʻp oʻlchovli mahrumlik tushunchasiga asosladi, buni „hamjamiyat, jamiyat yoki millat bilan solishtirganda kuzatilayotgan va isbotlanayotgan shaxs, oila yoki guruhning yomon (foydali boʻlmagan) holatdaligi“ deb tushundi.

Koʻp oʻlchovli mahrumlik tushunchasi Taunsend tomonidan kiritilgan, chunki u moddiy mahrumlik bilan bir qatorda oziq-ovqat, kiyim-kechak, uy-joy sharoitlari, uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar, yashash muhitining joyi va holati, mehnat shakli va sharoiti kabi koʻrsatgichlarni oʻz ichiga oladi; u bandlik shakli, boʻsh vaqtni oʻtkazish xususiyatlari, taʼlim kabi ijtimoiy mahrumlik koʻrsatkichlardan ham foydalangan.

Hozirgi vaqtda kambagʻallikning ushbu taʼrifi doirasida ikkita yoʻnalish paydo boʻlgan.

Birinchisi, tirikchilikka, asosiy ehtiyojlarni qondirish uchun zarur boʻlgan tovarlarni sotib olish qobiliyatiga qaratilgan. Bunday holda, nisbiy qashshoqlik chegarasini tuzishda oʻrtacha, shaxsiy ixtiyoriy daromad koʻrsatkichi qoʻllanadi. Qoʻshma Shtatlarda nisbiy qashshoqlik chegarasi oʻrtacha daromadning 40 % iga toʻgʻri keladi, aksariyat Yevropa mamlakatlarida — 50 %, Skandinaviyada — 60 %.

Kambagʻallikning fuqarolik-huquqiy nazariyasi deb ataladigan ikkinchi yoʻnalish doirasida qashshoqlik soʻzning keng maʼnosidagi mahrumlik bilan oʻlchanadi. Bunday holda, hisobga olingan maʼlum bir asosiy mahrumlik majmualari asosida mavjud vositalar jamiyat hayotida toʻliq ishtirok etishga imkon beradimi yoki yoʻqmi, koʻrib chiqiladi.

Nisbiy qashshoqlik koʻlami mutlaq qashshoqlik koʻlamiga toʻgʻri kelmaydi. Mutlaq qashshoqlikni yoʻq qilish mumkin, ammo nisbiy qashshoqlik doimo saqlanib qoladi, chunki tengsizlik tabaqalashgan jamiyatlarning ajralmas atributi hisoblanadi. Nisbiy qashshoqlik saqlanib qolmoqda va barcha ijtimoiy tabaqalarning turmush standarti oshgani sayin, hatto, ortib bormoqda.

Subyektiv qashshoqlik — bu kambagʻallik konseptsiyasi faqat shaxs oʻzining kambagʻal yoki kambagʻal emasligini aniqlay oladi, degan qarashga asoslanadi. Subyektiv qashshoqlik darajasini aniqlash uchun koʻplab yondashuvlar mavjud: qancha odam oʻzini yoki doʻstlarini kambagʻal deb bilishini aniqlash mumkin. Jamoatchilik fikriga asoslanib, subyektiv mutlaq qashshoqlik chegarasini aniqlash, keyin esa u bilan aholi daromadlarini solishtirish mumkin.

Kambagʻallikni deprivatsiya usuli yordamida ham oʻlchash mumkin. Bu usul boʻyicha, kambagʻallar — isteʼmoli jamiyatda qabul qilingan meʼyorga mos kelmaydigan, maʼlum bir tovar va xizmatlar toʻplamidan foydalanish imkoniga ega boʻlmagan shaxslardir. Yaʼni, bunday yondashuv bilan kambagʻallik nafaqat daromadning yetarli emasligi yoki eng muhim tovar va xizmatlarning kam isteʼmol qilinishi, balki sifatsiz ovqatlanish, taʼlim va sogʻliqni saqlash xizmatlaridan foydalanish imkonsizligi, normal uy-joy sharoitlarining yoʻqligi va boshqalar bilan belgilanadi.

Shunday qilib, kambagʻallik darajasini subyektiv va deprivatsion yondashuvlar yordamida oʻlchash odamlar uchun qashshoqlik tushunchasi shunchaki jismoniy omon qolish yoqasidagi mavjudlik emas, degan xulosaga kelishga imkon beradi. Qashshoqlik — bu jamiyatda shakllangan ijtimoiy meʼyorlar va umumeʼtirof etilgan standartlarni hisobga olgan holda, shaxs u yoki bu darajadagi munosib hayotni taʼminlay olmaydigan holat.

Qashshoqlikka boʻlgan ana shunday munosabat orqali koʻpgina manbalar aholi daromadlaridan emas, balki isteʼmolidan foydalanadi. Isteʼmol — yalpi va ixtiyoriy daromadlarni hisoblashni talab qilmaydigan, allaqachon olingan natijadir. U boʻlishi mumkin boʻlganini emas, mavjud narsani koʻrsatadi. Bundan tashqari, qishloq joylarda daromadlar juda mavsumiy, isteʼmol esa kamroq oʻzgarib turadi. Bundan tashqari, rivojlanayotgan mamlakatlarda norasmiy sektorning iqtisodiyotdagi ulushi yuqori boʻlib, bu daromadlar toʻgʻrisidagi maʼlumotlarni toʻplashni yanada murakkablashtiradi.

Biroq, isteʼmol kambagʻalligini hisoblash ham oʻz kamchiliklariga ega, masalan, qish fasli ogʻir oʻtadigan shimoliy mamlakatlarda isteʼmol daromaddan kam boʻlmagan holatda oʻzgarib turishi mumkin.

Baʼzida, jismoniy shaxsga maʼlum moliyaviy xizmatlar (kreditlar yoki ipoteka) koʻrsatiladigan daromadning minimal darajasi yoki toʻplangan boylik kambagʻallik chegarasi sifatida qabul qilinadi.

Sotsial davlatlarining paydo boʻlishi bilan bugungi kunda Gʻarb mamlakatlaridagi kambagʻallar Viktoriya davridagi kambagʻallarga qaraganda beqiyos yaxshi yashaydi. Kambagʻallarning ijtimoiy tarkibi vaqt oʻtishi bilan oʻzgardi, masalan, Buyuk Britaniyada ular 1970- va 1980-yillarda nafaqaxoʻrlar va yolgʻiz ota-onalar boʻlsa, 1980-yillarda asosan koʻp bolali oilalar edi.

Aniqlashda faqat bitta parametrdan (daromad) foydalanish koʻpincha paradoksal vaziyatlarga olib keladi, misol uchun, toʻliq toʻlangan koʻchmas mulkka ega boʻlgan nafaqaxoʻrlar (masalan: oila 20 yil davomida toʻlagan uy yoki yer uchastkasi) kambagʻallar toifasi kiradi. Bugungi kunda sanoat mahsulotlarining tannarxi juda past boʻlib, kambagʻallar uchun televizor, kompyuter yoki mobil telefon kabi tovarlarni sotib olish imkoniyati paydo boʻldi, shu bilan birga, xizmatlar va uy-joy ijarasi narxi esa yuqori.

Shu sababli, bugungi kunda sotsiologlar kambagʻallikning bir qator muqobil taʼriflarini koʻrib chiqmoqdalar, eng keng tarqalgani: xizmatlarning asosiy savatini sotib olish yoki undan foydalanish imkoniyatining yoʻqligi. Savatdagi xizmatlar roʻyxati turlicha boʻladi, masalan, AQSh uchun u tibbiy sugʻurtani, Buyuk Britaniyadagi bank hisobini oʻz ichiga oladi, bu yerda tibbiy yordam davlat tomonidan qoplanadi.

2004-yil uchun BMT maʼlumotlariga koʻra, belgilangan milliy chegaradan kelib chiqqan holda, eng yuqori mutlaq qashshoqlik Madagaskarda — 71,3 %, Syerra-Leoneda — 70,2 %, Mozambikda — 69,4 % kuzatilgan. Ammo, agar biz kuniga 1 dollarni qashshoqlik chegarasi deb olsak (bu koʻrsatkich BMT tomonidan rivojlanayotgan mamlakatlar uchun qoʻllanadi), 2005-yil maʼlumotlariga koʻra, eng yuqori qashshoqlik Nigeriyada (70,8 %), MAR (66,6 %) Zambiyada (63,8 %) qayd etilgan.

AQShda 2010-yilda kambagʻallar soni 46,180 million kishini tashkil etadi, bu umumiy aholining 15,1 foizini tashkil qiladi. Biroq, 2010-yilda qashshoqlik chegarasini, AQSh aholini roʻyxatga olish byurosi toʻrt kishilik oila uchun yiliga 22,314 dollar daromad deb baholagan. Kambagʻallar soni hisoblash boshlagan vaqt, yaʼni 1959-yildan beri eng yuqori darajada edi; va ularning umumiy aholi sonidagi ulushi 1984-yildan beri eng yuqori koʻrsatkichdir. AQShda kambagʻallar soni ketma-ket toʻrtinchi yil ortib bormoqda.^[10][11]

2021-yilda Qoʻshma Shtatlarda qashshoqlik darajasi 7,7 % ni tashkil qiladi^[12]

Bugungi kunda Germaniyada aholining deyarli yettidan bir qismi, yaʼni 11,5 million kishi qashshoqlik chegarasida yoki undan pastda yashaydi, bu koʻrsatkich soʻnggi oʻn yil ichida uch martaga koʻpaygan^[13].

Oksfam xalqaro gumanitar tashkilotining hisobotiga koʻra, 2010-yildan beri insoniyatning eng kambagʻal boʻlgan yarmi 5 yil ichida 1 trillion dollar qashshoqlashdi. Shu bilan birga, 2015-yilda Yerning 1 % eng badavlat aholisi qolgan butun insoniyat egalik qiladigan miqdordagi pulga egallik qildi^[2].

Kambagʻallikni kamaytirish boʻyicha hukumat choralari orasida:

• ishlab chiqarish hajmini koʻpaytirish orqali aholining pul daromadlarini oshirish uchun shart-sharoitlar yaratish;
• ijtimoiy yoʻnaltirilgan bozor iqtisodiyotiga oʻtish va boy va kambagʻal oʻrtasida daromadlarni yanada adolatli taqsimlash uchun progressiv soliq^[14] joriy etish;
• makroiqtisodiy barqarorlikni saqlash,
• inflyatsiyaga qarshi siyosatni amalga oshirish;
• eng kam ish haqini mamlakatdagi oʻrtacha ish haqining kamida 40 foizi miqdorida belgilash. Keyts indeksi (eng kam va oʻrtacha ish haqi oʻrtasidagi nisbat) 2019-yil iyun holatiga koʻra Rossiyada taxminan 22,86 % ni tashkil qiladi, IHTT mamlakatlarida u 40 % dan pastga tushmaydi, Xalqaro mehnat tashkiloti tavsiyalariga koʻra 50 %, Yevropa Ittifoqida esa 60 % boʻlishi kerak.
• ijtimoiy dasturlar va ularni amalga oshirish mexanizmlarini ishlab chiqish, muhtojlikni aniqlash usullaridan foydalanish
• shartsiz asosiy daromadni joriy etish,
• yanada qashshoq mamlakatlardan aholining iqtisodiy immigratsiyasini nazorat qilish (qashshoqlik importini kamaytirish)^[15].

Qashshoqlik koʻplab asarlarning mavzusidir, masalan:

• „Jinoyat va jazo“ va „Bechoralar“ romanlari F. Dostoevskiy;
• „Halol qashshoqlik“ — shotland xalq shoiri Robert Bernsning balladasi;
• „Mehrning yetti ishi“ — kichik Piter Breygelning rasmi;
• „Qashshoqlar ovqati“ — Pikassoning rasmi;
• „Tilanchi musiqachilar“ — Rembrandtning rasmi;
• „Rus tilanchi ayoli“ — haykaltarosh Ernst Barlax;
• Karin Povzner tomonidan uysizlarning fotosuratlari^[13] ;
• „Qashshoqlik“ — sovet rok musiqachisi, „Zoopark“ guruhi lideri Mayk Naumenkoning qoʻshigʻi;
• „Ostida“ — Maksim Gorkiyning pyesasi.

• Бедность: взгляд ученых на проблему / Под ред. М. А. Можиной. М., 1994;
• Бедность: альтернативные подходы к определению и измерению / Под ред. М. А. Можиной. М., 1998
• Бедность // Демографическая энциклопедия / Редкол.: Ткаченко А. А., Аношкин А. В., Денисенко М. Б. и др. — М.: Издательство «Энциклопедия», 2013. — 994 с.
• Вавилина Н. Д.. Бедность в России как социальное явление и социальная проблема. Новосибирск: СибАГС, 2000. 
• Вавилина Н. Д.. Бедность в России как социальное явление и социальная проблема : Социологические аспекты. М.: Рос. акад. государственной службы при Президенте РФ, 2000. 
• Зубченко Л. А. Обзор зарубежных публикаций по социальной статистике: О показателях бедности // Вопросы статистики. 2000. № 3
• Мальтус Т. Р.. Опыт закона о народонаселении. 
• Россия — новая социальная реальность: Богатые. Бедные. Средний класс / Под ред. М. К. Горшкова, Н. Е. Тихоновой. М., 2004;
• Социальная мобильность в усложняющемся обществе: объективные и субъективные аспекты: монография / В. В. Семёнова и др.; отв. ред. В. В. Семёнова, М. Ф. Черныш, П. Е. Сушко. ФНИСЦ РАН. — М.: ФНИСЦ РАН, 2019. — 512 с. ISBN 978-5-89697-307-2
• Ярошенко С. С. Бедность в постсоциалистической России. Сыктывкар, 2005.
• Dean M. The constitution of poverty: towards a genealogy of liberal governance. L., 1991
• Esping-Andersen G. Post-industrial class structures: an analytical framework // Changing classes: Stratification and mobility in post-industrial societies. L., 1993
• Ferman L. Poverty in America. Ann Arbor, 1965
• Foster, James, J. Greer and Eric Thorbecke. A class of decomposable poverty measures. — Econometrica. — 1984. — 52(3). — рр. 761—765.
• Marshall T. H. Citizenship and social class // Marshall T. H. Sociology at the crossroads, and other essays. L., 1963
• Ravallion M. Poverty comparisons. L., 2001

• Специальный докладчик СПЧ ООН по крайней бедности и правам человека
• Why poverty (Wayback Machine saytida 2018-05-12 sanasida arxivlangan) Документальные фильмы о бедности, показанные телевидением многих стран в ноябре-декабре 2012 г. Эти фильмы затем будут доступны для просмотра в Интернете.
• Социологи РАН выяснили, почему многие россияне становятся бедными // Российская газета, 21.06.2013
• биология бедности (Wayback Machine saytida 2017-07-08 sanasida arxivlangan)

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qashshoqlik&oldid=5186770" dan olindi