Qora feminizm
Qora feminizm (inglizcha: Black feminism) yoki irqchilikka qarshi feminizm ingliz tilida soʻzlashuvchi afro-amerikalik ayollar tomonidan yaratilgan feministik nazariyaning bir qismidir. Qora feminizmning asosiy ustuvor yoʻnalishlaridan biri irqchilikka qarshi kurashdir[1]. Qora feminizm qora tanli ayollarning tajribasi ularning seksizm, klassizm va irqchilik haqidagi mavqeini alohida tushunishga yordam beradi, deb hisoblaydi[2][3]. Qora feminizmda bu kamsitish shakllarining aloqasi uch karra zulm deb ataladi.
„Qora feminizm“ atamasida aytilgan qora tanli ayol boʻlish tajribasini qora tanli yoki ayol boʻlish nuqtai nazaridan tushunish mumkin emas, lekin bu atamani huquqshunos olim Kimberli Krenshou tomonidan kiritilgan. 1989 yil. Crenshow har bir tushuncha — qora tanli boʻlish, ayol boʻlish — bir-biridan mustaqil ravishda koʻrib chiqilishi kerak, bir-biriga oʻxshash oʻziga xosliklar bir-birini bogʻlashini va bir-birini mustahkamlashini tushunadi[4][5].
Qora feminizm tarafdorlari qora tanli ayollar kuch tuzilmalarida oq tanli ayollardan tubdan farq qiladi, deb taʼkidlaydilar. Qora feminizmning soʻnggi yillarida " oq feminizm " tushunchasi tugʻildi, u intersektsiya muammolarini tan olmaydigan feministlarni tanqid qilish uchun ishlatilgan[6].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qora feminizm AQShda qullik davridan beri asosiy feminizm bilan birga mavjud. Qoʻshma Shtatlarda ayollar ozodlik harakati fuqarolik huquqlari harakati va qora tanlilar ozodlik harakati tashkil etilgandan keyin boshlangan. Qullikdan keyin 1920-yillarda qora tanli ziyolilar qora feminizm uchun asos boʻladigan tamoyillarni harakatga keltirdilar[7]. Frensis Xarper kabi faollar „oʻn toʻqqizinchi asrda irq, jins va qayta qurish ishlarining eng muhim masalalaridan baʼzilari“ ni taklif qildilar, bu oʻsha paytdagi qora tanli ayol uchun juda dadil harakat edi[8].
Asosiy fikrlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qora feministlarning fikriga koʻra, oq tanlilar faqat jinsiy aloqa haqida qaygʻuradilar va ular irqchilikka, aholining turli qatlamlari va tabaqalari oʻrtasidagi kelishmovchiliklarga befarq. Ular, shuningdek, qora tanli ayollarning erkinligi va mustaqilligi uchun kurashadilar, uni qabul qilgandan soʻng, jamiyat irqchilik, jinsiy aloqa va sinfiy tengsizlik kabi muammolardan xalos boʻladi[9].
Qayd etilishicha, qora tanli ayollar oq tanli ayollarga nisbatan jamiyatdagi mavqei, huquq va erkinliklarida koʻproq ezilganini his qilishadi.
hvih idhhu hbyvgayuj osidvbi sgvih idhvihdvdjj ddvdivhih dvhidvi bdivbidsbi sbdvihdvnkjnfsoiuhhu hbyvgayvbi sgvi
Qora feministik oʻziga xoslik siyosati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qora feministik oʻziga xoslik siyosatini jamiyatning siyosiy doirasida oʻzgartirishga intilayotgan bir xil fikrdagi odamlar guruhini shakllantirishga yordam berish uchun shaxsiy tajribalarni ham, tarixdagilarni ham hisobga olgan holda oʻz shaxsiyatini bilish va tushunish sifatida aniqlash mumkin[10] . Buni, ayniqsa, siyosiy adolatsizlik nuqtai nazaridan oʻz guruhiga nisbatan koʻrilgan repressiv choralarni rad etish sifatida ham aniqlash mumkin[10].
Identifikatsiya siyosatining yana bir muammosi — bu qora tanli ayollar uchun guruhlar va xavfsiz joylar oʻrtasidagi ziddiyat. 1970[10] yillarda qora tanli ayollar oʻrtasida savodxonlikning oʻsishi feministik munozaralar uchun chiqish vositasi sifatida yozish va stipendiya rivojlanishini ragʻbatlantirdi. Natijada, qora tanli ayollar xavfsiz joylardan tasalli izladilar, bu ularga zulm masalalarini muhokama qilish erkinligini berdi[10] .
Daltoniizm tushunchasi institutsional qoʻllab-quvvatlaganligi sababli, qora tanli ayollar oʻzlik siyosatidagi yangi muammolarga duch keldilar va oʻz tashvishlarini ifodalash uchun yangi xavfsiz joy qidirdilar[11]. Bu koʻplab bahs-munozaralarga sabab boʻldi, chunki odamlar bu qora tanli ayollar guruhlarini eksklyuziv va separatist deb bilishdi[11] . Hukmron guruhlar, ayniqsa siyosiy sohada ishtirok etganlar, bu xavfsiz joylarni tahdid deb topdilar, chunki ular jamoatchilik eʼtiboridan chetda edi va shuning uchun yuqori va kuchliroq siyosiy guruhlar tomonidan tartibga solinib boʻlmaydi[10].
Qora tanlilik siyosati haqidagi feministik nutqning oʻsishiga qaramay, baʼzi erkaklar qora tanlilar siyosati harakati bilan rozi emaslar[11]. Kvame Entoni Appiah kabi baʼzi qora tanli romanchilar rang koʻrligi gʻoyasini qoʻllab-quvvatlaydi va ijtimoiy adolatga erishishning toʻgʻri vositasi sifatida shaxsiyat siyosatini rad etadi.[11] Uning fikricha, identifikatsiya siyosati qora tanlilar madaniyati va tarixiga kiritilgan, hip-hop va jazz kabi, begona odamlarni tushunish va ularga kirishni cheklovchi istisno vositadir[11] . Biroq, iqtisodchi va yozuvchi Geoffrey Tucker identifikatsiya siyosati, agar u jamiyatda amalga oshirilsa va tushunilsa, uzoq muddatda rang koʻrligiga erishish mumkin boʻlgan asos boʻlib xizmat qiladi, deb hisoblaydi[11] .
Zamonaviy irqchilikka qarshi feministlarning peshqadamlari abolitionistik harakat aʼzolari edi. Asosiy vakillardan biri Sojourner Truth (amerikalik abolitsionist va qullikda tugʻilgan feminist). Oʻzining "Men ayol emasmanmi? " nutqi bilan tanilgan, Harriet Tubman (amerikalik abolitsionist, negr xalqining qahramoni, AQShda qullikka qarshi kurashuvchi). Koʻpgina vakillar oʻzlarining kurashlari, nashrlari, chiqishlari (ular Qoʻshma Shtatlardagi birinchi ayollardan biri boʻlgan) orqali milliy shuhrat qozondilar.Vaqt oʻtishi bilan 19-asr oʻrtalarida ilgari surilgan irqiy adolat gʻoyalari irqchilikka qarshi harakatlarning ishtirokchilari tomonidan ishlab chiqilgan (Garlem Uygʻonish davri, 1960-1970 yillardagi fuqarolik huquqlari harakati va boshqalar).) va negr ayollar tashkilotlari (Negr ayollar milliy kengashi, milliy qora tanli feministik tashkilot, uchinchi jahon ayollar ittifoqi va boshqalar).), uning matnlari, manifestlari va nutqlarida imperializmga qarshi ritorika yangray boshladi. Anjela Devis va Bell Hooks kabi qora tanli sotsialistik feministlar patriarxal va sinfiy ierarxiyalarni takror ishlab chiqarishning bir qismi sifatida irqchilik va seksizmning siyosiy iqtisod asoslarini taʼkidlab, kesishish haqida gapirdilar.
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Lisa Tuttle. Encyclopedia of feminism. New York, N.Y.: Facts on File Publications, 1986. ISBN 978-0-8160-1424-8.
- ↑ Kelly, Jennifer „Black feminist consciousness“, . Encyclopedia of feminist theories. Abingdon and New York: Routledge, 2003 — 56—57-bet. ISBN 978-0-415-13274-9.
- ↑ Collins, Patricia Hill „Defining Black Feminist Thought“. feministezine.com. The Feminist EZine. Qaraldi: 31-may 2007-yil.
- ↑ {{{заглавие}}}.
- ↑ „Intersectionality: The Double Bind of Race and Gender“. 2012-yil 18-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 14-noyabr.
- ↑ Zeba Blay, Emma Gray. „Why We Need To Talk About White Feminism“ (inglizcha). HuffPost (10-avgust 2015-yil). Qaraldi: 15-sentabr 2020-yil.
- ↑ Patricia, Hill Collins. Black feminist thought : knowledge, consciousness, and the politics of empowerment, [2nd ed.], New York, 2009. ISBN 978-0415964722.
- ↑ Hewitt, Nancy. No Permanent Waves: Recasting Histories of U.S. Feminism. New Brunswick: Rutgers University Press, 2010. ISBN 978-0813547251.
- ↑ Tuttle L. Encyclopedia of feminism. New York, Oxford, 1986
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 Collins, Patricia Hill. Black Feminist Thought, Second, New York: Routledge, 2000 — 299-bet. ISBN 978-0-415-92483-2.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 Tucker, Jeffrey. A Sense of Wonder: Samuel R. Delany, Race, Identity, and Difference. Middletown, CT: Wesleyan University Press[en], 2004.