Progeriya

Progeriya
Progeriya bilan kasallangan bemor uchun xarakterli tashqi ko'rinishi: past bo'y,katta bosh va kalla suyagini yuz qismini kichik bo'lishi
KXK-10	E38.4

Progeriya (qadimgi yunoncha: προσ- yuqori, γέρων — chol) — eng kam uchraydigan genetik nuqsonlardan biri. Progeriya bilan teri va ichki organlarda oʻzgarishlar yuz beradi, bu tananing erta qarishi tufayli yuzaga keladi. Bolalik progeriyasi (Xatchinson (Hutchinson)-Gilford sindromi ) va kattalar progeriyasi (Verner sindromi) tasniflanadi.

1886-yilda ingliz shifokori Jonatan Xatchinson birinchi marta olti yoshli bolada teri va uning hosilalari atrofiyasi bilan namoyon boʻlgan erta qarish holatini tasvirlab berdi ^{[1] [2]}. Keyinchalik uning vatandoshi va hamkasbi Xastings Gilford ushbu patologiyaning klinik va morfologik xususiyatlarini oʻrganib, „progeriya“ atamasini kiritdi^[1]. Voyaga yetganlar progeriyasini nemis shifokori Karl Vilgelm Otto Verner tasvirlab bergan boʻlib, u hali tibbiyot talabasi boʻlganida bu sindromni taxminan 30 yil toʻrtta aka -ukada kuzatgan va 1904-yilda doktorlik dissertatsiyasida bu kuzatuvlarni asosida rasmiylashtirgan.

Dunyoda 350 dan ortiq progeriya holatlari qayd etilgan, jumladan, 13 yoshli Adaliya Rouz (Adalia Rose), 18 yoshli Ashanti Elliott-Smit va Xebron shahridan 22 yoshli Ontalametse Phalatse qayd etilgan. Yoxannesburg yaqinida, progeriya bilan kasallangan yagona negroid bemor aniqlangan. Progeriya kasalligi bilan ogʻrigan va 2011-yil 5-iyunda vafot etgan, YouTubeʼda video blogni boshqargan DJ va xip-xop artisti Leon Bota^[2], shuningdek, 2014-yil 10-yanvarda yoshida vafot etgan amerikalik motivatsion maʼruzachi Sem Berns 17 yoshida va 2015-yil 2-aprelda 17 yoshida vafot etgan Xeyli Okins dunyoga mashhur boʻldi.

Bolalar progeriyasi A laminni kodlovchi LMNA genidagi mutatsiyalar natijasida yuzaga keladi.

Laminlar hujayra yadrosi qobigʻining maxsus qatlamini tashkil etuvchi oqsillardir. Aksariyat hollarda progeriya vaqti-vaqti bilan sodir boʻladi, bir nechta sibling oilalarda, shu jumladan qarindoshlik nikohlarida qayd etilgan, bu irsiylanishning autosomal retsessiv turi ehtimolini koʻrsatadi. Bemorlarning teri hujayralarida DNKni reparatsiyasi va fibroblastlarni klonlashning buzilishi, shuningdek epidermis va dermadagi atrofik oʻzgarishlar va teri osti toʻqimalarining yoʻqolishi aniqlandi.

Bolalar progeriyasi tugʻma boʻlishi mumkin boʻlsa-da, koʻpchilik bemorlar hayotining 2 yoki 3-yillarida klinik belgilar namoyon qiladi. Bolaning oʻsishi keskin sekinlashadi, dermada, teri osti toʻqimalarida, ayniqsa yuz va oyoq-qoʻllarda atrofik oʻzgarishlar qayd etiladi. Teri yupqa boʻladi, quriydi, ajinlar paydo boʻladi, tanada sklerodermaga oʻxshash yaralar, giperpigmentatsiya joylari paydo boʻlishi mumkin. Tomirlar yupqalashgan teri orqali koʻrina boshlaydi. Bemorning tashqi koʻrinishi: katta bosh, boʻrtgan peshona tumshuq shaklidagi burun bilan kichik („qush“) yuzga chiqib turadi, pastki jagʻi kam rivojlangan. Mushak atrofiyasi, tishlarda, soch va tirnoqlarda distrofik jarayonlar ham kuzatiladi;genital organlarning gipoplaziyasi, yog 'almashinuvining buzilishi, gavharning xiralashishi, ateroskleroz, suyak-boʻgʻim apparatlarda, miokardda oʻzgarishlar aniqlanadi.

Bolalik progeriyasi uchun oʻrtacha umr koʻrish 13 yil. Koʻpgina manbalarda oʻlim yoshi 7 yoshdan 27 yoshgacha koʻrsatilgan, balogʻat yoshiga yetish esa juda kam uchraydi. 27 yillik muhim bosqichdan omon qolgan bemorlarning faqat ikkita holati maʼlum — yaponiyalik, Ogixara va boshqalar tomonidan 1986-yilda tasvirlangan va 45 yil yashagan^[3] va Tiffani Wedekind, 43 yil (2020^[4]) " Benjamin Button " sindromi tashxisi qoʻyilgan bemorlarning eng keksasi.

Kattalardagi progeriya autosomal retsessiv irsiylanadi. Defektli gen WRN (ATFga bogʻliq helikaz geni). Bu jarayon DNK reparatsiyasi, biriktiruvchi toʻqima metabolizmining buzilishi bilan bogʻliq deb taxmin qilinadi.

Gistologik kartinasi: epidermisning tekislanishi, biriktiruvchi toʻqimalarning gomogenizatsiyasi va sklerozi, teri osti toʻqimalarining atrofiyasi, uni biriktiruvchi toʻqima tolalari bilan almashinishi. Klinik jihatdan kasallik balogʻat yoshida oʻzini namoyon qiladi. Sekin oʻsish, gipogonadizm belgilari qayd etiladi. Odatda, hayotining uchinchi oʻn yilligida bemorning sochlari oqaradi va toʻkiladi, katarakta rivojlanadi, teri asta-sekin ingichka boʻlib, yuz va oyoq-qoʻllardagi teri osti toʻqimalari atrofiyaga uchraydi, buning natijasida qoʻllar va ayniqsa oyoqlar ingichka boʻlib qoladi. Sklerodermaga oʻxshash siqilish oʻchoqlari mavjud, disxromiya, oyoq-qoʻllarning distal qismida va yuzda eng aniq ifodalangan, ingichka tumshugʻsimon burun, toraygan ogʻiz ochilishi bilan birga unga niqobga oʻxshash koʻrinish beradi. Bosimga duchor boʻlgan joylarda giperkeratoz rivojlanadi, surunkali yomon bitadigan trofik yaralar. Osteoporoz, yumshoq toʻqimalarning metastatik kalsifikatsiyasi, kamroq holatda osteomielit aniqlanadi,. Qandli diabet tez-tez kuzatiladi, uning belgilari, erta umumiy ateroskleroz belgilari kabi, odatda 30-40 yoshdagi bemorlarda aniqlanadi; xavfli oʻsmalar paydo boʻlishi mumkin (masalan, teri saratoni, sarkoma, adenokarsinoma).

Tashxis klinik koʻrinish asosida qoʻyiladi. Differensial tashxisot tugʻma poykilodermiya, skleroderma bilan amalga oshiriladi. Davolash simptomatik boʻlib, asosan aterosklerotik asoratlarning oldini olishga, qandli diabetdagi trofik yaralarni bartaraf etishga qaratilgan. U asosiy klinik belgilarga qarab terapevt, endokrinolog yoki boshqa mutaxassis tomonidan amalga oshiriladi. Tiklanish prognozi yomon; bemorlarning aksariyati aterosklerotik asoratlar va xavfli oʻsmalardan vafot etadi. Profilaktika ishlab chiqilmagan.

Odam progeriyasining ogʻir shakli (Hutchinson-Gilford sindromi) normal qarish uchun xos boʻlgan molekulyar oʻzgarishlar, jumladan genomik beqarorlik, telomerlarning qisqarishi va ustun hujayra gomeostazining buzilishi bilan bogʻliqligi aniqlandi. Ushbu maʼlumotlar uzoq umr koʻrish boʻyicha genetik tadqiqotlar bilan birgalikda progeriya sindromlari normal qarish jarayonini boshqaradigan bir qator patologik oʻzgarishlarni tezlashtiradi degan gipotezaga olib keldi^[5].

AQShda FDA 2020-yil noyabr oyida lonafarnibni tasdiqladi.

• Фёдорова Е. В.. О врождённой прогерии, Педиатрия, 1980 — 66-bet.