Parmenid

Parmenid
Tavalludi	Miloddan avvalgi 6-asr oxiri Eleya, Buyuk Gretsiya
Vafoti	Miloddan avvalgi 5-asr

Parmenid (qadimgi yunoncha: Παρμενίδης ὁ Ἐλεάτης) — yunon faylasufi. Parmenid ontologiyaning asoschisi hisoblanib, Aflotunga taʼsiri orqali Gʻarb falsafasining butun tarixiga taʼsir koʻrsatgan^[1]. Parmenid, shuningdek, Eleyalik Zenon va Samoslik Melis bilan birgalikda falsafa maktabining asoschisi hisoblanadi. Zenonning harakat paradokslari Parmenid qarashlarini himoya qilish uchun ishlab chiqilgan.

Parmenid janubiy Italiyada istiqomat qiluvchi aslzoda, boy-badavlat xonadonda dunyoga keldi. Parmenid faylasuf Ksenofan va Pifagorning izdoshi Aminiydan saboq olgan. Parmenid Eleya maktabi vakili boʻlgan. Parmenid Anaksimandr va pifagorchilar bilan qarashlari yaqin boʻlgan. Falsafadan tashqari qonunshunoslik bilan ham shugʻullangan. Parmenid borliq va tafakkurning aynan bir xilligini taʼriflab berishga uringan. Garchi, dunyoni hissiy bilishni inkor etmagan boʻlsa ham, ammo uni falsafiy va ilmiy tushunish uchun faqat hissiyotning oʻzi yetarli emas deb koʻrsatgan. Parmenidning fikricha, aql-idrok haqiqat mezonidir. Parmenidning fikriga koʻra, olamning asosida 2 ta materiya bor. Parmenidning asosiy falsafiy asari „Tabiat toʻgʻrisida“ dostonidir^[2].

Parmenidning tugʻilgan sanasi haqidagi taxminlar va noaniqliklardan tashqari, baʼzi mutaxassislar Parmenidning boshqa mutafakkirlar bilan aloqasini aniqlash uchun uning ishining ayrim qismlariga eʼtibor qaratdilar. Permanidning ijodida Anaksimen va Pifagorchilar taʼlimotiga, shuningdek Geraklitga qarshi baʼzi munozarali ishoralar topilgan.

Parmenid xronologiyasi bilan bogʻliq boʻlgan hamma narsa: Parmenidning tugʻilgan, vafot etgan sanalari va falsafiy faoliyati davri haqida maʼlumot yetarli emas.

Parmenid dialogida taxminan oltmish besh yoshida oʻzining shogirdi Eleyalik Zenon hamrohligida Afinaga tashrif buyurganini va oʻsha paytda Permanid bilan oʻsha davr vakili boʻlgan yosh yigit Suqrot bilan suhbatlashganini aytadi^[3].

Parmenid ontologiyani ilohiyotdan ajralib turadigan alohida fan sifatida birinchi boʻlib taʼriflagan faylasuf sifatida eʼtirof etiladi^[1]. Parmenidning eng yaqin shogirdi Zenon boʻlib, Zenon Platonning „Parmenid“ asarida Parmenid bilan birga paydo boʻlib, Zenon va Parmenid ikkalasi Suqrot bilan dialektikani muhokama qilganliklari tasvirlangan^[4]. Ellinistik doksograflar ham Parmenidni Ksenofanning shogirdi deb hisoblashgan.

1. ↑ ^{1,0 1,1} Palmer 2020. sfn error: no target: CITEREFPalmer2020 (help)
2. ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
3. ↑ Plato, Parmenides 127 BC (A 11).
4. ↑ Sedley 1998. sfn error: no target: CITEREFSedley1998 (help)