Nay

Nay

Turi	Puflama musiqa cholgʻulari
Registri
1-oktava lya — 4-oktava re
Oʻxshash asboblar
Fleyta
Musiqachilar
Abduqodir naychi Ismoilov, Saidjon Kalonov, Abdulaxad Abdurashidov

Nay (forscha: نى) — puflab chalinadigan oʻzbek milliy cholgʻu asbobi^[1]. Shakli jihatidan fleytaga oʻxshaydi^[2].

Nay sharq mamlakatlari va Oʻrta Osiyo, xususan Oʻzbekistonda ham keng tarqalgan boʻlib, ansamblda, oʻzbek xalq cholgʻu asboblari orkestrida hamda yakka holda ham ijro etiladi^[3]. Ovoz hajmi kenglidan xalq kuylarida, maqomlarda qoʻllanadi. Tovush baland boʻlganligidan ansamblda koʻproq boshlovchilik vazifasini bajaradi^[4]. Kuy boshlanadigan pardaga bogʻliq holda nayga moslab boshqa cholgʻu asboblar sozlangan. Shuning uchun naydagi barmoqchalgʻich teshikchalar berkitilish soniga qarab milliy sozandalar orasida „besh qoʻl“, „toʻrt qoʻl“, „uch qoʻl“ deb nomlanuvchi sozlash turlari qoʻllangan^{[manba kerak]}.

Nay cholgʻu asbobi puflama musiqa cholgʻulari guruhiga kiradi^[5]. Mevali yogʻochdan (yogʻoch-nay), bambukdan (bambuk-nay), oq misdan (mis-nay), latundan (brinj-nay) yasaladi. Nayda barmoq bilan bosiladigan 6 ta teshik boʻladi^[4][6]. Nayning tovushqatori diatonik boʻlib, ikki yarim oktava (1-oktava lya notasidan 4-oktava re notasigacha) tovush koʻlamiga ega^[4][6]. Yogʻoch va gʻarov naylarda asosiy teshiklari orasida 1 ta hamda quyi qismida yana 4 ta teshiklar mavjud. Bularning barchasi nay tovushiga chiroyli tus terish uchun ochilgan.

2-oktava lya notasidan yuqori pardalar nafas bosimini kuchaytirish yoʻli bilan hosil qilinadi. Sozandalar ijro davomida va ayniqsa yuqori tovushlarni hosil qilganda murakkab (asosiy pardalarda oʻrta barmoqlarni ochgan holda „vilochniy“) applikaturani qoʻllaydilar. Nay teshiklarini yarim ochgan holda esa xromatik tovushqator hosil qilish mumkin. Shuningdek, nayning puflanadigan teshigiga ijrochi labini pastroq yoki yuqori qoʻyishi natijasida tovushni yarim pardaga farq qildirish mumkin^[6].

Oʻzbekistonda Abduqodir naychi Ismoilov, Saidjon Kalonov, Mahmudjon Muhammedov va bularning davomchilari Halimjon Joʻrayev, Abdulaxad Abdurashidov, Ahmadjon Sobirov, Tohir Qahhorov, Xurshid Oripov kabi sozandalar yetishib chiqqan^[6].

Nay Tojikiston, Turkmaniston, Ozarbayjon, Eron va janubiy Xitoyda ham qoʻllanadi^[4].

1. ↑ O‘zbek tilining izohli lug‘ati. Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2023 — 964-bet. ISBN 978-9943-8834-4-4. 
2. ↑ Sputnik. „Музыка Древней Персии: как звучит узбекская флейта най“ (28-avgust 2019-yil). Qaraldi: 2-mart 2024-yil.
3. ↑ UzReport.news. „Музыкальные инструменты Узбекистана представлены в Международном караван-сарае культуры Икуо Хироямы“ (Ruscha) (18-aprel 2014-yil). Qaraldi: 2-mart 2024-yil.
4. ↑ ^{4,0 4,1 4,2 4,3} Akbar Ilyosov. Musiqa lug‘ati. Toshkent: "O‘qituvchi" nashriyoti, 1997 — 384-bet. ISBN ISBN 5-645-04422-2. 
5. ↑ 2010; A.Lutfullayev. Cholgʻushunoslik. Toshkent: "Musiqa" nashriyoti — 120-bet. 
6. ↑ ^{6,0 6,1 6,2 6,3} S.Begmatov; M.Matyoqubov. Oʻzbek anʼanaviy cholgʻulari. Toshkent: "Yangi nashr" nashriyoti, 2008 — 72-bet. ISBN 978-9943-330-13-9. 

Wikimedia Commonsda Nay mavzusiga oid fayllar bor.

•  Abdulaxat Abdurashidov Chuli iroq
•  Sultan Ali Rahmatov - Nay (Solo Doniyor)
• „Madaniyat va maʼrifat“ telekanalidagi nay ijro qilishni oʻrgatadigan koʻrsatuv: 1-qism, 2-qism, 3-qism, 4-qism, 5-qism, 6-qism, 7-qism, 8-qism, 9-qism, 10-qism, 11-qism, 12-qism, 13-qism, 14-qism, 15-qism, 16-qism, 17-qism.