Стапо

Стапо (СТАПО, норвегча: Стацполитиэт, „давлат полицияси“) — 1941-йилдан 1945-йилгача босиб олинган Норвегияда мавжуд бўлган, норвегиялик амалдорлардан иборат ва фашистлар Германиясидаги шунга ўхшаш бўлинмалар қаторида ташкил этилган миллий социалистик қуролли полиция. Оддий Норвегия полициясидан мустақил равишда ишлаган^[1].

Ҳокимият 1941-йил 1-июнда Германиянинг Норвегияни босиб олиши даврида ташкил этилган. Органни яратиш ташаббуси кейинчалик Стапо раҳбари бўлган Карл Мартинсен ва ҳамкорликдаги Миллий бирлик партиясининг бошқа таниқли аъзоларидан чиққан. Ўзининг энг юқори чўққисида, 1944-йилда Стапода улар билан ҳамкорлик қилган ёки уларга хизмат кўрсатган кўпроқ айғоқчилардан ташқари 350 нафар ходим бор эди.

Стапонинг мақсади, биринчи навбатда, сиёсий жиноятлар, қочқинлар, жосуслик, саботаж, қуролли қаршилик ва немис босқинчи кучларига ёки Квислингнинг Норвегия ҳамкорлик режимига қарши қаршилик кўрсатишнинг бошқа турларига қарши курашиш эди. Стапо Норвегиядаги Ҳолокост пайтида яҳудийларни Норвегиядан депортация қилишда муҳим рол ўйнади.

Стапонинг штаб-квартираси Ослода жойлашган бўлиб, Осло ва Акер, Ставангер, Берген, Трондхайм, Тромсо ва Киркенесда олтита шўба идорасига эга эди. Стапо Хавфсизлик полицияси бошлиғи ва Норвегия полиция вазири Жонас Лига ҳисобот берган. Стапо, шунингдек, тўғридан-тўғри Рейхнинг асосий хавфсизлик идорасидан буюртма олган. Стапо 1945-йил 8-февралда Норвегия қаршилик ҳаракати томонидан тугатилган^[2][3]. Стапонинг штаб-квартираси Ослода жойлашган бўлиб, Осло ва Акер, Ставангер, Берген, Трондхайм, Тромсо ва Киркенесда олтита шўба идорасига эга эди. Стапо Хавфсизлик полицияси бошлиғи ва Норвегия полиция вазири Жонас Лига ҳисобот берди. Стапо, шунингдек, тўғридан-тўғри Рейхнинг асосий хавфсизлик идорасидан буюртма олди. Стапо раҳбари генерал Карл А. Мартинсен 1945 йил 8 февралда Норвегия қаршилик ҳаракати томонидан тугатилган. Бу Акершус қал’асида 34 қамоққа олинган қаршилик жангчиларининг қатл этилиши билан якунланган катта репрессияни келтириб чиқарди.

1945-йил 8 майда Германия таслим бўлгач, Стапо дарҳол тарқатиб юборилди. Стапонинг собиқ ходимлари ҳибсга олинган, Норвегия судларида судланган ва турли жиноятларда, жумладан давлатга хиёнат, ноқонуний ҳибсга олиш, қийноқлар, шафқациз муомала, қотиллик ва ноқонуний қатлларда айбдор деб топилган. Жазолар қаттиқ бўлиб, ўлим жазосини ўз ичига олган. Стапо офицерлари Рейдар Хааланд, Арне Саатведт, Ханс Якоб Скаар Педерсен, Холгер Тҳаw, Оле Вехус, Олаф Асфейм ва Эйнар Доннум қатл этилган.

Стапонинг нишонлари немис моделлари бўйича қилинган. Офицерлар ва генераллар немис полициясининг нишонлари билан бир хил эди. Сержантлар ва оддий аскарлар беш қиррали юлдузли немис сержант эпаулетларини кийишган (Стапо ходимларидан фарқли ўлароқ, немис полициячилари тўрт қиррали юлдузлар кийган ва четида махсус бурчак тикилган).

• Намнгжев нордменн сом тортурерте (Қийноқларда қатнашган норвегияликлар рўйхати)
• Риксаркивет ом Стацполитиэт 1940-1945 (Норвегия давлат архивида Стапо ҳақида маълумот)
• Норск полити ундер андре верденскриг (Норвегия полицияси Иккинчи жаҳон урушида), Норгешисториэ.но сайтидаги мақола