Пульсар

Пульсар
Ачучы яки уйлап табучы	Джоселин Белл Бернелл[d][1][2][3] һәм Әнтони Һьюиш[1]
Ачыш датасы	1967[2][3]
Астраномик ачыш урыны	Кембриҗ
Пульсар Викиҗыентыкта

Пульсар — Җиргә периодик импульс төрендә килүче оптик, рөнтген, гамма нурланышның галәми чыганагы.

Заманча астрофизик теория буенча пульсар — магнит кырлы әйләнүче нейтрон йолдыз булып тора, шул йолдызның магнит кыры әйләнү күчәренә авышкан, шуңа күрә Җиргә модулянгән нурланыш килә.

Беренча пульсар 1967 елда Кембриҗ Университетында ачылган, шуның өчен Энтони Хьюиш Нобель премиясен алган.

Баштрак әлеге объект LGM-1 (Little Green Men — кечкенә яшел кешеләр) дип аталган, чөнки дөрес периодик радиоимпульслар ясалма чыгышына ия дип саналган. Совет физигы Шкловский пульсарлар - Җирдән тышкы цивилизацияләрнең үтә көчле "маяклары" булып тора дип тәкъдим иткән.

Ләкин соңрак астрофизиклар уртак карашка киләләр: радиопульсар - магнит кыры белән әйләнүче нейтрон йолдыз булып тора.

2008 елга 1790 радиопульсар табылган инде, иң якыны Кояштан 390 яктылык елы арада урнашкан.

Соңрак та рөнтген пульсарлар ачылган. Радиопульсар үз әйләнү энергиясен нурланышка тотыла, ә рөнтген пульсарлар күрше йолдыз матдәсен аккреция (массасын "суыру") исәбенә нурландыра, күрше йолдыз акрынлап ак кәрлә йолдызга әйләнә. Күрше йолдызның массасын "суырганда" пульсарның массасы арта бара, нәтиҗәдә инерция моменты һәм әйләнү ешлыгы арта. Радиопульсарлар кирсенчә вакыт белән акрыная.

Радиопульсар 0,1-10 секунда дәвамында бер әйләнеш ясый, ә рөнтген пульсар бер секундада берничә йөз әйләнеш ясый.

2015 елда Ферми телескобы ярдәмендә гамма-пульсар табылган.

• Малов И. Ф., Малофеев В. М. Пульсары: 20 лет исследований // Земля и Вселенная. — 1991. — № 1. — С. 16—22.
• Пущинская радиоастрономическая обсерватория
• Пульсары — эталоны времени

Йолдызлар
Эволюция	Формалашу • Баш эзлеклелеккәчә йолдызлар • Баш эзлеклелек • Һоризонталь тармак • Гигантларның асимптотик тармгы • Тотрыксызлык полосасы • Кызыл куерык • Томанлыклар (Планетар • Протопланетар) • Якты зәңгәр үзгәрмә • Вольф — Райе йолдызы • Псевдоүтәяңа йолдыз • Үтә яңа • Һиперяңа • Кварк яңа йолдыз • Һерцшпрунг — Рассел диаграмы • Йолдызлар популяцияләре
Протойолдызлар	Молекуляр болыт • Глобула • Яшь объектлар • Һербиг — Һаро объекты • Һаяши трегы • Һаяси чиге • Һеньи трегы • Орион үзгәрмә (T Үгезбозау типлы • Фуорлар) • Һербиг йолдызлары (Ae/Be)
Төрләр	Субкәрлә • Кәрлә (Кызыл • Сары • Оранж • Зәңгәр) • Субгигант • Гигантлар (Кызыл • Зәңгәр • Яркий) • Үтәгигантлар (Кызыл • Сары • Зәңгәр) • Һипергигантлар (Сары) • Зәңгәр артта калган йолдызлар • Йолдызлар • Углеродлы (Метинлы) • Барийлы • S-типлы • Пекуляр • Технецийлы • Терекөмеш-марганецлы • Үзгәрмә
Калдыклар	Гади матдә Ак кәрлә • Кара кәрлә Нейтрон йолдыз Пульсар (Радиопульсар • Рөнтген • Миллисекундлы) • Магнетар (Аномаль рөнтген пульсары • Йомшак кабатланмалы гамма-нурлар тарату чыганагы) • Искиткеч җиделек • Әйләнмәле радиотранзиент Үтә тыгыз Йолдыз массасының кара тишеге • Тыгыз йолдыз Һипотетик Экзотик йолдыз (Кварк • Преон • Q) • Блицар • Тимер йолдыз
«Чала»йолдызлар	Коңгырт кәрлә • Субкоңгырт кәрлә • Планетар
Йолдызлар төзелеше	Төш • Конвектив зона • Нурлы зона • Фотосфера • Хромосфера • Корона • Җил (Куык) • Металлылык • Магнит кыры • Астросейсмология • Кояшсыман осцилляцияләр • Эддиңтон чиге • Кельвин — Һелмгольц механизмы
Нуклеосинтез	Процесслар (s- • r- • p- • rp- • Альфа-) • Өчле һелий реакциясе • Протон-протон циклы • Углерод-азот циклы • Һелийнең кабынып китүе • Яну процесслары (Углеродның яну процессы (Детонация) • Кислородның яну процессы • Неонның яну процессы • Кремнийнең яну процессы)
Үзлекләр	Спектраль сыйныф • Эффектив температура • Кинематика (Үзхәрәкәт • Почмакча тизлек) • Микротурбулентлык • Кояш массасы • Планеталар системасы • Йолдыз әйләнүе • Йолдызлар системасы (Куш йолдыз • Катлаулы йолдыз) • Йолдызлар динамикасы • UBV-фотометрия • Йолдызларны тамгалау • Йолдыз зурлыгы (Әпсәлүт)