Posof

Posof'un bilinen en eski adı Potshovi'dir (ფოცხოვი). Bu yer adı büyük bir olasılıkla, Gürcü kraliçesi Tamar'ın bugünkü Posof ilçesini de kapsayan Samtshe bölgesinin yöneticiliğine atadığı Cakeli Hanedanı'ndan Botso'dan (ბოცო) gelir. "Botso'nun vadisi" anlamına gelen Botsos Hevi (ბოცოს ხევი) / Botsoshevi, zaman içinde değişime uğramış ve Gürcüce Potshovi haline gelmiştir.

Potshovi, eski yazılı kaynaklarda Posof kasabanın değil, Ahaltsihe’yle bağlantılı biçimde akarsu ve vadi adı olarak geçer.^[1] Bugünkü Posof kasabasının eski adı ise, Diğviri'dir. Sonradan Duğur, Digur, Diğor ve Diğuri'ye (დიღური) dönüşmüş olan Diğviri (დიღვირი), 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Diğvir-i Süfla (Aşağı Diğviri) ve Diğvir-i Ulya (Yukarı Diğviri) olmak üzere iki ayrı köy olarak kaydedilmiştir. Bölgeyi Gürcülerden ele geçiren Osmanlılar Potshovi adını Poshev (پوسخو) biçiminde kaydetmiştir. Osmanlıca yazılışında “ha” (ح) harfinin değil de “hı” (خ) harfinin kullanılmış olması, bu yer adında Gürcücesine yakın bir yazılış biçiminin benimsendiğini göstermektedir. Nitekim Gürcüce yazılışında da gırtlaksıl “h” (ხ) kullanılmaktadır. Osmanlı döneminde Poshev'e dönüşmüş olan Potshovi adı, geç dönemde Poshof ve Posof biçimini almıştır.^[2][3][4][5]

 

Potshovi, Orta Çağ'da Samtshe bölgesinde yer alan ve Potshovi Çayı boyunca uzanan vadinin adıydı. Tarihsel Tao bölgesinde yer alan Posof bölgesi erken Orta Çağ'da Gürcü Krallığı sınırları içinde kalıyordu. Bölgenin önemli kalesi olan Kveli Kalesi 914 yılında Arapların saldırısına uğradı. Kaleyi savunan Gürcü aznaur Gobron kaleyi savunurken öldü. Kveli köyünde bulunan Kveli Kalesi de 1080'de Büyük Selçuklular ile Gürcüler arasındaki savaşa sahne oldu. Kveli Kalesi Savaşı olarak bilinen savaşta Büyük Selçuklular galip geldi. Bu savaşın ardından Didi Turkoba olarak bilinen dönemde Büyük Selçuklular Tao-Klarceti'yi tamamen ele geçirip Karadeniz kıyılarına indiler.

 

 

Gürcistan Krallığı'nın parçalanmasından sonra bölge, Samtshe-Saatabago olarak bilinen ve Cakeli sülalesinin yönettiği prensliğin sınırları içinde kaldı. Daha sonra, Cakeli sülalesinin bir kolu olan Botsodzelerin yönetimi altına girdi. Bu dönemde, Potshovi Çayı'nın sol yakasında, eski Sakire (bugün Çambeli) köyü sınırları içinde yer alan Caki Kalesi bölgenin en önemli merkeziydi ve Gürcü hanedanı Cakeli sülalesinin ikametgâhıydı.^[7] Cakeli sülalesinin adı da bu kaleden gelir. Tsurtskabi Piskoposluğu kilisesi de burada yer alıyordu. Hertvisi'ye kadar Potshovi Vadisini kapsayan Tsurtskabi Piskoposluğu, 16. yüzyılda 13 piskoposluk arasında altıncı sırada yer alıyordu.

Osmanlılar, 16. yüzyılın ortasında, tarihsel Gürcistan'ın güneybatısındaki diğer bazı bölgelerle birlikte Potshovi bölgesini de ele geçirdi. Bu bölge, Osmanlılar tarafından kurulan Gürcistan Vilayeti veya Çıldır Eyaleti içinde Poshov (پوسخو) adıyla bir liva olarak yer aldı. 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre Poshov livası Güney ve Kuzay nahiyelerinden oluşuyordu. Güney nahiyesi Poshov livasının batı kısmını, Kuzey nahiyesi ise doğu kısmını kapsıyordu. Bugünkü Posof kasabasının temelini oluşturan Diğvir-i Süfla (دیغویر سفلا) ile Diğvir-i Ulya (دیغویر علیا) köyleri bu livanın Güney nahiyesinde yer alıyordu. Diğvir-i Süfla'da (Aşağı Diğvir), Osmanlı idaresinin Hristiyan köylülerden aldığı ispenç vergisi ermekle yükümlü 6 hane, Diğvir-i Ulya'da (Yuları Diğvir) 7 hane yaşıyordu. Hane reisleri Basila, Maharebel, Mamuka, Papuna, Badura, Zakara, Abram, Demetre gibi adlar taşıyordu. Bu adlara ve bu kişilerin baba adlarına bakınca, nüfusun çoğunluğu açısından bu iki köyün Hristiyan Gürcü köyleri olduğu söylenebilir. Bu iki köyde buğday, arpa, çavdar, darı, yonca tarımı ve arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu.^[2][8]

Poshev bölgesi, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Rusya İmparatorluğu'nun eline geçti. Rus idaresinde Ardahan sancağına (okrug) bağlı bir kazaydı (uçastok). 1886 yılı tespitine göre Poshov kazası, 4 haniye (маркяз: merkez) ile 53 köyü kapsıyordu. Aşağı Diğviri ve Yukarı Diğviri, Rus idaresi tarafından tek bir köy olarak Digur (Дигур) adıyla kaydedilmişti. Digur'da 395 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı "Türk" olarak kaydedilmişti. 1595 yılı tespitiyle karşılaştırıldığında daha sonra Posof kasabasına dönüşecek olan Diğviri'nin demografik yapısının tamamen değiştiği görülmekedir. Digur aynı zamanda Poshov kazasının dört nahiyesinden birinin de adıydı ve 21 köyü kapsayan Digur nahiyesinin (маркяз: merkez) nüfusu, tamamı "Türk" olan 2.409 kişiden oluşuyordu. Poshov kazasında ise, bu tarihte 9.814'ü Türk ve 280'i Kürt olmak üzere toplam 10.094 kişi yaşıyordu.^[9] Rus idaresi sırasında Digur köyünün nüfusu artmış, 1896'da 478 kişi, 1906'da 576 kişiye ulaşmıştır. Poshov kazasının benzer biçimde artmış olan nüfusu, 1896'da 12.238 kişi, 1906'da 14.704 kişi olarak tespit edilmiştir.^[10]

Posof kazasının merkezi olan Digur köyü, Shalta vadisinden geçen ve Acara'yı Ardahan'a bağlayan ticaret yolu üzerine yer alıyordu.^[11] Bu ticaret yolu Ardahan'dan Kars'a uzanıyordu.^[12] Rus yönetimi sırasında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi ve araştırmacı Zakaria Çiçinadze'ye göre Poshov'un komşu bölgesi Zegani'de (Yukarı Acara) yaşayan Müslüman Gürcülerin anadilini bilmelerine rağmen Poshov bölgesindeki Müslüman Gürcüler Gürcüce bilmiyorlardı. Bir kısmı Kars'ın, bir kısmı Ardahan'ın parçası olan Poshov vadisinde 19. yüzyılın başlarında yaklaşık 100 köy vardı; ancak özellikle Kırım Savaşı’ndan sonra halkın Osmanlı ülkesine göç etmesi sonucu 20. yüzyılın başlarında köy sayısı azalmıştı.^[13] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı yüzünden de resmî verilere göre 388 hane veya 10.180 kişi Poshov kazasından (uçastok) göç etmiştir.^[14] 1886 yılı nüfusu göz önüne alınınca, Poshov kazasının nüfusunun yarısının bu tarihten önce göç ettiği görülmektedir.

Poshov bölgesi, I. Dünya Savaşı'ın sonlarında Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra, bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında (15 Şubat-17 Mart 1921) Ankara Hükümeti'nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü askerleri bölgeden çekildi ve Poshov Türkiye'ye katıldı. 16 Mart 1921'de, Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması'yla bölge Türkiye'ye bırakıldı.^[15]

Posof, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesine göre, Poshof (پوسخوف) adıyla Kars vilayetine bağlı bir kazaydı.^[16] Poshof adı 1929'da Posof olarak değiştirilmiştir. Bu arada Digur (Diğviri) köyünün de kasabaya dönüştüğü ve Posof adını aldığı anlaşılmaktadır.

2014 Türkiye İstatistik Kurumu nüfus sayımına göre Posof'un ilçe merkezi ile köylerinin toplam nüfusu 7.322 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun 1.936'sı Posof kasabasında, 5.386 kişi ise köylerde ikamet ediyordu.[1] Aşağıdaki tablo Posof kasabası ile Posof ilçesinin köylerinin nüfusunun toplamını gösteren genel tablodur.

Posof ilçesi, Doğu Anadolu Bölgesi'nin en kuzeyinde yer alır. Kuzeyinde ve doğusunda Gürcistan Devleti, batısında Şavşat (Artvin) ilçesi, güneyinde ise Hanak ve Damal ilçeleri ile sınırdır. Merkezlere olan uzaklığı şöyledir:

Posof'un deniz seviyesinden yüksekliği 1583 m, yüzölçümü 606 km²'dir. Etrafı yer yer yükseklikleri 3000 m'yi aşan yüksek dağlarla çevrili olan ilçenin orta kesimleri bu dağlardan inen akarsular tarafından derin vadilerle parçalanmıştır. Doğu-batı istikametinde devam eden bu vadinin rakımı 1200 m'ye kadar inmektedir.

İlçenin güneyinde Ilgar Dağı, güney batısında Arsiyan ve Cin Dağları yer yer yükseklikleri 3000 m geçen dağlardır. Kaynağını bu dağlardan alan Posof Çayı ilçenin en önemli akarsuyudur. Batı-doğu istikametinde akmaya devam eden Posof çayı Gürcistan ile sınır çizdikten sonra Gürcistan topraklarına girer. Gürcistan topraklarında Kura Nehri'yle birleştikten sonra Hazar Denizi'ne dökülür. İlçede irili ufaklı birçok göl bulunmaktadır. Bu göllerden Alabalık Gölü'nde, isminden de anlaşılacağı gibi alabalık üretilmektedir.

Posof ilçesinin genelinde Türkiye'de Karadeniz iklimi hakimdir. Her mevsimde yağış görülür. Yıllık ortalama sıcaklık 13-15 °C'dir. Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 21-23 °C'dir. Yıllık sıcaklık farkı 13-15 °C'dir. Doğal bitki örtüsü ormandır. Yüksek alanlarda Alpin çayırlar görülür.

Posof ilçesi gür bir bitki örtüsüne sahiptir. Genel olarak orman ile kaplıdır. Yılın büyük bir bölümünde bitki örtüsü yeşilliğini muhafaza eder. İlçenin bitki örtüsü coğrafi özelliği bulunduğu yöreye göre şekillenmiştir. İlçe doğal orman alanı içerisinde kalmaktadır. Bu ormanları meşe, çam, köknar, ladin, kayın, kara ağaç, gürgen ve fındık ağaçları oluşturur.

 

Dünyada yetiştirilen ve ekonomik değere haiz olan 4 önemli arı ırkından birisi olan Kafkas ırkı arı (Apis Mellifera Caucasica Gorb)'nın Türkiye'deki gen merkezi Posof'tur. Posof genelinde toplam olarak 4.500 adet arılı koloni bulunmakta olup, bunların 2.000 tanesi eski tip kovanlardadır. Yaklaşık olarak 100 arıcı ailesi tarafından işletme başına ortalama 45 adet koloni varlığı ile arıcılık faaliyetleri bal üretimine yönelik olarak sürdürülmektedir. Bu da; ilçenin arıcılık faaliyetlerinin ekonomik işletmecilik prensiplerine uygun olarak yapılmadığını göstermektedir. İlçenin zengin çiçek flora yapısına sahip çayır-mera alanlarında uygun arı konaklatılması hâlinde 10.000 arı kolonisi ile arıcılık faaliyetinin sürdürülebileceği yapılan bir çalışma ile hesaplanmıştır. İlçede yıllık bal üretimi ise 35-40 ton kadardır. Posof ilçesinde zengin çayır-mera alanlarında doğal olarak yetişmekte olan, yonca, korunga, üçgül, geven, ballıbaba, hindiba ve daha birçok nektar ve polen kaynağı bitkilerden üretilmekte olan çiçek balları oldukça iyi kalitededir. Posof ilçesinde üretilmekte olan kaliteli 2000-3000 adet ana arılar ilçemiz veya ilimiz dışındaki talep sahiplerine satılmaktadır.

Halkın geçim kaynağı hayvancılığa dayalı olmakla beraber, geçim standardı için yeterli değildir. İlçede yaklaşık 15.000 adet büyükbaş hayvan bulunmaktadır. Hayvancılık hâlen eski usullerle yapılmaktadır. Bunların %99 melez ve kültür ırkıdır. Ayrıca ilçede az miktarda küçükbaş hayvan, kaz, tavuk, hindi ve ördek yetiştirilmektedir.^[41]

İlçe genelinde ekilebilir arazi 12.082 hektar, yani %25'i tarım alanı olup, bu arazinin %15,5'i sulanabilir durumdadır. Yeterli sulama ilkel olarak yapılmaktadır. İlçe genelinde yıllık ürün olarak 840 ton elma, 135 ton mısır, 202 ton buğday, 15 ton fasulye, 460 ton arpa, 300 ton patates, 4 ton ceviz, 4 ton erik, 84 ton armut, 2 ton Vişne, üretilmektedir. Ayrıca baklagiller üretimi olarak da 5 ton üretim yapılmaktadır. Yem bitkisi yonca, korunga ve fiğ üretimi daha ağırlıklı yapılmaktadır. İlçede son yıllarda seracılık gelişmiş olup, iyi bir ekonomik geçim kaynağı haline gelmiştir.

İlçenin %25'i ormanlık alanla kaplıdır. İlçedeki Orman İşletme Şefliğince 1998 yılında 545. 731 m³ tomruk, 250 ster istihsal edilmiştir. 1999 yılında sayım yapılmamıştır. İşletme şefliğince 2000 yılında 570 m³ tomruk, 400 ster yakacak odun, 60 ster lif yonga odunu, 7 m³ maden direk üretimi yapılmış, istihsal üretimi 2001 yılı içerisinde 513 m³ tomruk, 30 ster odun, l0 m³ maden direği ve 30 ster kazık, 231 ster yakacak odun 2 m³ sanayi odunu üretilmiş olup, üretime devam edilmektedir. İlçe genelinde ağaçlandırma çalışmaları programına alınmıştır. 2001 yılında 30 H. Dikim, l0 H. Sürüm, l5 H. Tabii Tensil yapılmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

• Aşıklar ve Türkü Şöleni (Temmuz ayında)
• Posof'un Düşman İşgalinden Kurtuluşu (2 Mart)
• Geleneksel Aşure Günü
• Aşık Zülali (Suskap) Yayla Yayık Yayma Şöleni
• B. Eminbey (Cilvana) Seyranı
• Köylerin neredeyse hepsinde seyran ve yayla şöleni yapılır.

Cumhuriyet'ten sonra 1923'te ilçe olmuştur. İlçede belediye ise 1927 tarihinde kurulmuştur. İlk belediye başkanı CHP'li Hazık Bilmiş'tir. Şu anki belediye başkanı AKP'den seçilen Cahit Ulgar'dır. 31 Mart 2024 tarihinde yapılan yerel seçimde CHP adayı Erdem Demirci, belediye başkanı seçilmiştir.

1977'de Antalya ilinin Elmalı ilçesinde doğan, Muammer Köken 28 Temmuz 2004'te Kaymakamlık mesleğine Burdur Kaymakam adayı olarak intisap etti. Sırasıyla Aydın Teftiş stajı, Kumluca Kaymakam Refikliği, Denizli Beyağaç Kaymakam Vekilliği, İngiltere Leicester Kentinde İngilizce eğitimi ve Bartın Kurucaşile Kaymakam Vekilliği, Çeltik Kaymakamı olarak görev yaptı. Son Kaymakamlar Kararnamesiyle Posof Kaymakamlığı'na atandı.

İlçe Belediye Başkanı Emekli Öğretmen Şükrü Bozyiğit 1958 yılında Posof İlçe Merkezi'nde doğdu. 1999 / 2004 yılları arasında ANAP'tan Posof Belediye Başkanı, 2004 yılındaki Belediye seçimlerinde ise CHP'den tekrar Belediye Başkanı seçilmiştir.

Posof ilçesinde bir ilçe merkezi, 49 köy, 17 mahalle vardır. Toplam yerleşim birimi sayısı 67'dir. Mevsimlik olarak yararlanılan 38 yayla yerleşim yeri de yer almaktadır. Posof köyleri güzergâhı beş ana grup üzerinde toplanmıştır. Bunlar;

• Aşıkzülali
• Binbaşıeminbey
• Gönülaçan
• Günlüce
• Yeniköy

• Posof kaymakamlığı 30 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.