Kırcaali

Kırcaali Кърджали
Kırdjali
Arma
Kırcaali Kırcaali'nin Bulgaristan'daki konumu
Ülke	Bulgaristan
İl	Kırcaali
İdare
• Belediye Başkanı	Erol Mümün (HÖH)
Yüzölçümü
• Toplam	30,759 km²
Rakım	275 m
Nüfus
• Toplam	51.841
Zaman dilimi	UTC+02.00 (DAS)
• Yaz (YSU)	UTC+03.00 (DAS)
Resmî site kardjali.bg

Kırcaali^[1][2] (Bulgarca: Кърджали, trl: Kırdjali), Güneydoğu Bulgaristan'da, Kırcaali ilinin ve Kırcaali beldesinin merkezi. Eylül 2022 verilerine göre nüfusu 51.841 kişidir. Şehirde tren istasyonu bulunmaktadır. Kırcaali'den Hasköy ve Gümülcine (Yunanistan) yönlerine karayolları uzanır. Kırcaali Barajı da şehrin yakınında bulunmaktadır.

Doğu Rodop Dağları'nın ovasında, Arda Nehri'nin kıyısında bulunan şehir, Sofya'dan 259, Filibe'den 90 kilometre uzaklıkta bulunur. Kırcaali‚ Hasköy şehrinden ise 50 kilometre uzaklıktadır. Şehrin 15 km uzağında Perperikon antik kenti yer almaktadır. Ayrıca Kırcaali Avrupa Ulaştırma Koridorları programı kapsamında 9. koridorun geçtiği şehirlerden biridir.^[3]

Bölgenin iklimi, yıl içinde güneşli günlerin çok olduğu, yumuşak ve yağmurlu Akdeniz geçiş iklimidir. Kış, nispeten yumuşaktır. Ortalama sıcaklık 0 °С civarındadır. Yaz ise sıcak ve güneşlidir, ortalama sıcaklık ise 24 °С'dir.

3000 yıl boyunca bu bölge, farklı medeniyetlerin ve kültürlerin beşik noktası olmuştur; Trakların, Antik Yunanların ve Romalıların; Slavların, Ön Bulgarların, Bizanslıların ve Türklerin kesişme noktası olmuştur.

Bu bölgede ilk yaşayanların Traklar olduğu zannedilmektedir. 6. yüzyılda Arda Nehri'nin orta kısmına Ön Bulgarlar ve Slavlar yerleşmiştir.

Edirne Vilayet Matbaası Müdürü Şevket Dağdeviren'in yazdığı 1892 tarihli salnameye göre Kırcaali kasabası Hicrî 765 / Miladi 1363-64 yılında Osmanlılar tarafından feth edilmiştir. Edirne sancağının bir kazasıdır. Kaza içinde 6 mahalle ve 103 köyde 6412 ev, 1 hükûmet konağı, 3 kışla, 1 hastane, 1 depo, 1 telgrafhane, 5 çeşme, 6 çanak-çömlek ve taş ocağı vardır.^[4]

Modern Kırcaali'nin 1487 yılında Karamanoğulları Beyliği'nin yıkılmasıyla Rumeli'ye gönderilen ahalisince (Antalya, Mersin, Konya, Karaman, Adana, Kırşehir, Kayseri) kurulmuş olabileceği öne sürülmektedir. 1878 Berlin Antlaşması'na göre Doğu Rumeli ilinde kaldı. Bu ilin Bulgaristan Prensliği'ne katılmasından sonra şehir Türkiye'ye bırakıldı. Balkan Savaşları'nda (1912-13) Bulgarlarca işgal edildi. Batı Trakya Türk Cumhuriyeti'nin Gümülcine ile birlikte merkezi oldu. Ordu kuruldu, direniş gerçekleştirildi ve başarılı olundu ancak Osmanlı bu hükûmeti tanımadı ve Bulgaristan ile birlikte bu devlete son vermek istedi.

Zengin Osmanlı mirasıyla uzun yıllar Rodoplar'ın en gelişmiş kenti olmuştur.^{[kaynak belirtilmeli]}

Kırca Ali'nin kendi adını taşıyan kentte Osmanlı döneminden kalma türbesi vardı. Türbesi günümüzde Kırcaali Merkez Camii'nin bahçesinde, pazarın yanında bulunmaktadır.

1892 tarihli Şevket Dağdeviren salnamesine göre halkının tümü Müslüman olup erkek ve kadın 34801 nüfusu vardır.^[4]

1920 yılında nüfusu 4.417 kişi olmuştur. 1926 yılında 6.487 idi. Bu yıllardan sonra kent pek hızlı bir gelişme gösterdi. 1910 yılında da basılan bir Osmanlı salnamesine göre, Kırcaali'de yalnızca 226 Bulgar vardı, geri kalan nüfusun hepsi Müslüman-Türk idi. 1950 öncesinde dahi nüfusunun hemen hemen tamamı Türk iken, zamanla Türklerin Türkiye'ye göçmesi ve yerlerine Bulgar ve Çingenelerin yerleşmesiyle demografik yapısı biraz değişmiştir. 1985'te dolaydaki üç köyle birleştirilen Kırcaali şehri Hasköy iline bağlandı.^{[kaynak belirtilmeli]}

2001 Bulgaristan nüfus sayımında Kırcaali Valiliği geneli için 164.019 nüfus rakamı verilmiştir.^[5] Mensup olunan etnik grup ve anadil için beyana dayalı veriler 101.000-101.500 Türk, 55.000-57.000 Bulgar şeklindedir. Dinî aidiyet konusunda 114.000 kişi Müslüman, 35.500 kişi Hristiyan olduklarını belirtmişler, 13.500 kişi bu konuda bildirimde bulunmamıştır. 55.000 Bulgar olmasına rağmen 35.000 Hristiyanın olması Kırcaali'de 20.000 kadar Pomak'ın yaşadığını göstermektedir. Kırcaali'de 1.200 kadar da Roman olduğu anlaşılmaktadır. Kırcaali şehrinin nüfusu ise 2006 son verilerine göre 63.164'tür.^{[kaynak belirtilmeli]}

Yerel yönetimler tamamen Türklerin elindedir. 2005 Bulgaristan genel seçimlerinde Kırcaali eyaletinden seçilen 5 milletvekilinden 5'i de Türk'tür. Türk azınlık ağırlıklı Hak ve Özgürlükler Hareketi (HÖH) oyların %67,32'sini almıştır. Kırcaali milletvekillerinin isimleri Ahmet Demir Doğan (HÖH Başkanı), Lütfü Ahmet Mestan, Remzi Durmuş Osman, Ünal Tasım ve Necmi Niyazi Ali'dir ve Kırcaali şehri belediye başkanı Hasan Aziz'dir.^[6]

Son yapılan 2015 Bulgaristan genel seçimlerinde Kırcaali eyaletinde, Türk azınlık çoğunluğunun destek verdiği Hak ve Özgürlükler Hareketi (HÖH) oyların %59.41'ini, yaklaşık olarak 17.942 kişinin desteğini alarak belediye başkanlığını mühendis Hasan Aziz sürdürmüştür. Seçimler sonucunda 41 Belediye meclisi üyelerinin 23'ü azınlık kökenli olmuştur.^[7]

HÖH'ün 24 Kasım 2015 tarihinde Rus uçağının düşürülmesinde Rusya'dan yana olmasını gerekçe göstererek, eski HÖH'lü Lütfi Ahmet Mestan önderliğinde Sorumluluk, Özgürlük ve Hoşgörü için Demokratlar'ın (DOST) kurulmasına karar verilmiştir. Böylelikle Bulgaristan'da Türk azınlıklar tarafından desteklenen 2. parti kurulmuş oldu.^[8]

Ulusal İstatistik Enstitüsünün 2015 yılı Kasım verilerine göre, Silistre ile birlikte Bulgaristan'nın gayri safi yurt içi hasılası en düşük şehridir.^[9]

Makine, besin, tütün vb. sanayileri ve oto montaj fabrikası bulunur. Arda ırmağı boyunca çıkarılan tütünün büyük bölümü burada depo edilir.^{[kaynak belirtilmeli]}

• Halk Kütüphanesi
• Ömer Lütfü Türk kütüphanesi

• Dimitır Dimov Drama ve Kukla tiyatrosu
• Kadriye Latifova Devlet Türk Müzik-Dram Tiyatrosu

• Maden İşleri Koleji
• Plovdiv Paisiy Hilendarski Üniversitesi Lyuben Karavelov Enstitüsü
• Hristo Botev Yabancı Dil Ağırlıklı Lisesi
• Aleko Konstantinov Ekonomi Meslek Lisesi
• Üstad Vladimir Dimitrov İlköğretim Okulu
• Aziz Kliment Ohridski İlköğretim Okulu
• P.R. Slaveykov İlköğretim Okulu
• Yordan Yovkov İlköğretim Okulu
• Papaz Paisiy İlköğretim Okulu
• Hristo Smirnenski İnşaat Teknik Okulu
• Vasil Levski İlköğretim Okulu
• Vasil Levski Meslek Lisesi
• Kapitan Petko Voyvoda Elektroteknik ve Elektronik Meslek Lisesi

Kırcaali'deki Bölgesel Tarih Müzesi Güney Bulgaristan'ın en büyük müzelerinden bir tanesidir. Müzede Perperikon ve Tatul harabelerinden bulunanlar sergilenmektedir. Yaklaşık 40.000 sergilenen eser vardır.

• Gaziosmanpaşa, İstanbul, Türkiye
• Edirne, Türkiye
• Elkhart, Indiana, ABD
• East Staffordshire, Birleşik Krallık
• Vladikavkaz, Rusya
• Vladimir, Rusya
• Tekirdağ, Türkiye
• Bursa, Türkiye
• İzmir, Türkiye^[10]

Wikimedia Commons'ta Kardzhali ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Kırcaali Belediyesi19 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Kırcaali Valiliği24 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.