[go: up one dir, main page]
İçeriğe atla

Kasım Süleymani

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kasım Süleymani
قاسم سلیمانی
Lakabı"Hacı Kasım" (Ortadoğu'da)[1]
"Gölge Komutan" (Batı'da)[2][3][4][5][6]
Doğum11 Mart 1957(1957-03-11)
Rabor, Kirman, İran
Ölüm3 Ocak 2020 (62 yaşında)
Bağdat, Irak
Bağlılığı İran
Branşı İran Devrim Muhafızları Ordusu
Hizmet yılları1979–2020
Rütbesi Korgeneral
KomutasıKudüs Gücü
Çatışma/savaşlarıİran-Irak Savaşı
Irak Savaşı
Suriye İç Savaşı

Kasım Süleymani (Farsça: قاسم سلیمانی; 11 Mart 1957, Kirman - 3 Ocak 2020, Bağdat), İranlı asker.

Yoksul ve köylü bir ailede doğan Süleymani, 1979 yılında İran İslam Devrimi'nden sonra kurulan İran Devrim Muhafızları Ordusu'na katıldı. İran-Irak Savaşı'nda görev aldıktan sonra Kirman Eyaleti Devrim Muhafızları komutanı oldu. 1998 yılından 2020 yılındaki ölümüne kadar ise, yurt dışı operasyonlar ile ilgilenen İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü komutanı olarak görev yaptı. Askeri kariyerinde Lübnan'daki Hizbullah'ın askeri kanadının "gölge liderleri" olarak tanımlanmış Süleymani,[7] Suriye İç Savaşı'nda Suriye Hükûmeti ve Beşşar Esad'ı destekleyen çatışmalarda ve 2015'te Rusya-İran-Suriye-Irak koalisyonunun kurulmasında rol oynadı.[8]

3 Ocak 2020 tarihinde, Amerika Birleşik Devletleri'nin İHA'lar ile Bağdat Uluslararası Havalimanı'na düzenlemiş olduğu saldırı sonucunda öldü. ABD yetkilileri, Süleymani'nin 29 Aralık 2019'da ABD'nin Bağdat Büyükelçiliği çevresinde yapılan protesto gösterisinin arkasındaki kişi olmasını, İHA saldırısının nedeni olarak açıkladı.

İlk yılları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yoksul köylü bir ailenin çocuğu olarak Rabor şehrinin Kahnu Malek köyünde doğdu.[9][10][11] Okulu bitirdikten sonra Kirman'a taşındı ve babasının borçlarını ödemeye yardımcı olmak için inşaat işçisi olarak çalıştı. 1975 yılında Kirman Su Örgütü için bir yüklenici olarak çalışmaya başladı. Çalışmadığı zamanlarda jimnastik ağırlık kaldırma gibi sporlarla uğraştı. Ayetullah Humeyni'nin himayesindeki Hüccet Kamyab adında yerel bir vaizin vaazlarını dinlemeye giderek zamanını geçirirdi. Süleymani'nin bu süre içerisinde devrimci faaliyetlerle tanıştığı ve bu vaiz sayesinde devrime dahil olduğu düşünülmektedir.[12][13]

Askeri kariyeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
İranlı generallerin bulunduğu toplantıda Kasım Süleymani

1979 yılında İran İslam Devrimi'nden sonra kurulan İran Devrim Muhafızları Ordusu'na katıldı. Çok fazla bir eğitimi olmamasına rağmen hızla yükseldi. Muhafızlığının ilk zamanlarında, Kuzeybatı İran'da ve Batı Azerbaycan Eyaleti'nde bir Kürt ayrılıkçı ayaklanmasının bastırılmasında görev aldı.[14]

22 Eylül 1980'de İran-Irak Savaşı'nın başlaması üzerine Kirman'daki erkekleri bir askerî birlikte toplayarak eğitmeye başladı. Eğittiği erkeklerle birlikte savaş meydanında yer aldı. Savaş sırasında cesareti ve atikliği sayesinde ön plana çıktı ve onun yaşındakiler sıradan asker olarak savaşırken 23 yaşındayken 41. Sarallah Tümen Komutanı olarak görevlendirildi. Tümeniyle birlikte Irak'ın işgal ettiği İran topraklarında başarılı harekâtlarda bulundu.[15] Tarık el-Kuds Harekâtı'nda ağır yaralanmasına rağmen iyileşerek askerî görevine devam etti. 1990 yılında yaptığı bir röportajda Irak-İran Savaşı'ndaki operasyonlarla ilgili konuşurken Fath ol-Mobin Operasyonu'nun zorluğu ve getirisi sebebiyle operasyondan en iyisi ve unutulmazı olarak bahsetti.[16] Daha sonra Irak'taki Ramazan Genel Merkezi tarafından yürütülen düzensiz savaş görevlerinin organize edilmesiyle meşgul oldu. Saddam Hüseyin'e karşı her iki Iraklı Kürt lider (Mesut Barzani ve Celal Talabani) ve Şii Bedir Örgütü ile ilişkiler kurdu.[17]

Savaştan sonra 1990'larda, Kirman Eyaleti Devrim Muhafızları komutanı oldu. Bölgenin nispeten Afganistan'a yakın olması ve uyuşturucu ticaretinin Afganistan-İran-Türkiye hattı üzerinden devamını engellemek için birçok kez başarılı operasyonlar düzenledi.[14] 1998 yılında Ahmed Vahidi'den sonra, İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü Komutanı olarak atandı. Washington Post tarafından İran dış siyasetine yön veren kişilerden biri olarak nitelendirildi.[18]

Tahran'daki 1999 öğrenci protestoları sırasında, Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi'ye gönderilen mektubu imzalayan Devrim Muhafız subaylarından biriydi. Mektup, Hatemi'nin öğrenci isyanını bastıramaması halinde Devrim Muhafızları'nın müdahale edeceğini belirtmekteydi.[19] Kasım Süleymani'nin bu tip halk olaylarında kendini gösterdiği, çıkarılan ayaklanmaları bastırdığı iddia edilmektedir. 2009 yılında İran seçimleri sonrası ortaya çıkan İran Yeşil Hareketi'nin bizzat Süleymani tarafından bastırıldığı eski İran Devrim Muhafızları Komutanı Muhammed Ali Caferi tarafından belirtilmiştir.[20]

Kudüs Gücü Komutanlığı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kasım Süleymani'nin Kudüs Gücü komutanı olarak atandığı tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Orta Doğu araştırmacısı Ali Alfoneh'e göre atama 10 Eylül 1997 ile 21 Mart 1998 arasında bir tarihte gerçekleşmiştir. Süleymani, görevinin ilk yıllarında çok göze çarpmadı. 2008 yılında Mossad tarafından[21] öldürülen İmad Muğniye'nin ölümünün araştırılmasında İranlı müfettişlerle birlikte çalıştı. Muğniye, Süleymani'nin silah arkadaşıydı. Hatta Süleymani bir konuşmasında 2006 yılında gerçekleşen 2006 Lübnan Savaşı'nda zaferi kazananın güncel olarak Hizbullah sekreteri olan Hasan Nasrallah olmadığını, zaferi İmad Muğniye ile birlikte kendisinin kazandığını açıklamıştı.[22]

Süleymani ve Ali Hamaney

11 Eylül saldırıları sonrası Afganistan'ı işgal etmeyi düşünen Amerika Birleşik Devletleri, Taliban'ın düşmanı olan İran ile iletişim kurmak amacıyla kıdemli bir Dışişleri Bakanlığı yetkilisi olan Ryan Crocker'ı Cenevre'ye Kasım Süleymani'nin kontrol ettiği İranlı diplomatlar ile görüşmesi için gönderdi.[14] İki ülke arasında Taliban'a karşı yapılan iş birliği Afganistan'daki El-Kaide hedeflerinin kolay tespit edilip yok edilmesinde ve üyelerinin yakalanmasında önemli rol oynadı. Amerika Birleşik Devletleri'nin o dönem başkanı olan George W. Bush'un Birliğin Durumu konuşmasında İran'ı Şeytan ekseni içinde nitelendirmesiyle bu ortaklık sonra ermiştir.

Süleymani, görev süresi boyunca Hizbullah ile Kudüs Gücü'nün ilişkilerini geliştirmeye çalıştı. Güney Lübnan'ı tamamen ele geçirmek amacıyla bölgeye istihbarat subayları gönderdi. Ekim 2019'da yaptığı bir röportajda 2006 yılında yaşanan Lübnan Savaşı süresince Lübnan'da bulunduğunu ve yaşanan çatışmaları yönettiğini açıkladı.[23] 2009 yılında The Economist tarafından yazılan bir haberde Kasım Süleymani'nin dönemin Irak Cumhurbaşkanı Celal Talabani'ye ait olan ofiste o dönem Irak'ta bulunan en kıdemli iki Amerikalı Christopher R. Hill ve Raymond T. Odierno ile görüşme yaptığı belirtildi. İkili bu iddiaları reddetti.[24][25][26]

Kasım Süleymani, 24 Ağustos 2011'de İran Dini Lideri Ali Hamaney tarafından tümgeneral rütbesine yükseltildi. Hamaney, Süleymani'yi "Yaşayan Şehit" olarak nitelendirdi.[27] Eski bir CIA ajanıysa Süleymani'nin Orta Doğu'daki en güçlü ajan olduğunu, İran tarafından yapılan gizli operasyonlardan sorumlu olduğunu söylemişti. CIA görevlisine göre Süleymani etkili bir askeri stratejistti. İran'ın Batı'yla girişmiş olduğu güç mücadelesinde, Orta Doğu'daki nüfuzunu yükseltme çabasında Süleymani'nin birçok stratejisi mevcuttu. Bunların yanında Irak'ın yeniden kurulan hükûmetinde büyük bir güce sahip olduğuna inanılıyordu. Nuri el-Maliki'nin seçilmesini destekliyordu.[28]

Suriye İç Savaşı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Suriye İç Savaşı
Suriye ordusu ve Suriye ordusunu destekleyen birliklerin Halep'te ilerleyişini gösteren harita

Suriye'de daha önce Lazkiye valisi ve tarım ve tarım reformu bakanı olarak görev yaptıktan sonra savaşın şiddetlenmesiyle Ürdün'e kaçan Riyad Ferid Hicab'ın da içinde bulunduğu bazı kaynaklara göre Kasım Süleymani gelişen Suriye İç Savaşı'nda Beşşar Esad'ın en büyük destekçilerindendi.[28] Suriye Savunma Bakanı Ali Abdullah Ayyoub'a göre 2011 yılında yaşanan ve kanlı çarpışmaların yaşandığı Humus Kuşatması'nın planlaması ve uygulanmasında rol oynadı.[29][30] 2012 yılının ortasında Esad'a karşı ayaklanmanın güçlenmesi, Esad'ın düşme ihtimalinin başlamasıyla birlikte Süleymani, İran'ın Suriye politikasını bizzat üstlendi. Suriye'deki çatışmaları Şam'da bulunan bir askeri üsten kontrol etti. İranlı ve Suriyeli subayların yanı sıra bir Hizbullah komutanı ve Iraklı bir Şii komutan da savaşa dahil edildi. Süleymani'nin Suriye özelindeki planı koordineli saldırılar yapmak, eğitimli militanlar oluşturmak ve muhalif savaşçıların iletişimlerini görmek ve öğrenmek için sistem kurmak üzerine oluştu. Orta Doğu araştırmacısı ve güvenlik uzmanı Dexter Filkins'e göre bu plan bağlamında birçok İran Kudüs Gücü askeri ve Iraklı Şii milisler Suriye'ye geçiş yaptı.[14] Bu adımlardan sonra Süleymani'nin görevlendirdiği Hizbullah birlikleri sınır kasabası El-Kuseyr'i El-Nusra'dan geri aldı.[31] Besic'in eski komutan yardımcısı Hüseyn Hemedani, Süleymani'ye yardımcı oldu. Esad düşse bile düzensiz savaşın devam ettirileceğini düşünüyordu. Süleymani bunların yanında Suriye Ulusal Savunma Kuvvetlerinin kurulmasında önemli rol oynadı ve Suriye'ye önemli bir birlik kazandırdı. Yetiştirilen milis güçlerin eğitimine katıldı, eğitimlerde söz sahibi oldu.[32] Muhaliflerin kontrol ettiği kilit bölgelere yapılan operasyonlarda gösterdiği zeka, bu bölgelerin tekrar Suriye ordusuna geçmesini sağlaması Süleymani'nin itibarının artmasını sağladı.[33]

2015 yılında Irak ve Şam İslam Devleti'nin Suriye'de birçok alanı ele geçirip Şam'a yürümesiyle birlikte Süleymani durumun daha da kötüleşmesini engellemek için Esad'a destek aramaya başladı. Kısa süre sonra Rusya'nın Suriye İç Savaşı'na müdahalesi başladı.[34][35] Reuters'e göre 2015 yılının Temmuz ayında Moskova'da bir toplantı yapıldı. Süleymani bu toplantıda Rus yetkililere Esad'ın nasıl ayakta kalabileceğini ve kazanabileceğini anlatan bir anlatım yaptı. Süleymani'nin Moskova'ya ziyareti Rusya'nın Suriye'ye müdahalesinin temel taşlarından birisini oluşturdu. Ali Hamaney özel temsilcisini Rusya'ya gönderdi. Temsilci Putin ile konuştu. Bu görüşmenin ardından Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin "Suriye'ye müdahale etmeyi kabul ediyoruz, bana Süleymani'yi yollayın" dedi.[34] Süleymani'nin bu hamlesiyle birlikte Suriye'de IŞİD'in gerilemesi başladı. Rusya'nın savaşa girmesi Suriye İç Savaşı adına bir kırılma noktası oldu.[36]

2015 yılının sonlarına gelindiğinde Suriye ordusunun Halep'e yürüyüşü başladı. Süleymani'nin bizzat planladığı ve katıldığı operasyonlarda Halep'in güneyinde bulunan ve muhaliflerin kontrol ettiği birçok bölge ele geçirildi.[37] Süleymani bu operasyonlar süresince sahada bulunan Suriye ordusuna bağlı 4. Mekanize Tümenini, Hareket en Nuceba'yı, Kataib Hizbullah'ı, Ebu el-Fadl el-Abbas Tugayını ve Afgan milislerin bulunduğu Firqa Fatayyemoun'u yönetti.[38] Şubat 2016'da Rusya Hava Kuvvetleri tarafından desteklenen bu kuvvetler Halep'in kuzeyinde saldırıya başladı. Bu saldırıyla birlikte 2012'den beri kuşatmada kalan Nubl ve Zehra bölgeleri ile tekrar bağlantı sağlandı ve kuşatma yarılmış oldu.[39] Halep'in tekrar ele geçirilmesinde İran milisleri çok önemli rol oynadı. Kasım Süleymani de bu birlikleri bizzat sahada bulunarak komuta etti.[40] Halep'in ele geçirilmesi sonrası 2017 Mart'ta Hama'da sürdürülen operasyonlar sırasında da sahada olduğu, Suriye Kaplan Kuvvetleri Komutanı Süheyl Hasan'a yardım ettiği bildirilmiştir.[41]

Irak İç Savaşı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Irak İç Savaşı (2014-günümüz)

Kasım Süleymani, İran'ın Irak üzerinde IŞİD ile mücadelesinde çok önemli bir yere sahipti. Şii ve Kürt milislerin IŞİD'e karşı mücadelesinde iki milis gücü birbirine bağlayan "dingil çivisi" olarak anılıyordu, bu iki milis gücün IŞİD'e karşı yapmış olduğu saldırıları yöneten kişiydi.[42]

2014 yılında Amirli kuşatmasını kırmak için Amirli'ye geldi ve Irak ordusuyla birlikte hareket etti.[43] Los Angeles Times, Amirli'nin IŞİD işgaline karşı başarıyla karşı koyan ilk yerleşim yeri olduğunu yazdı ve Amirli'nin Irak askerlerinin; Kürt ve Şii milislerinin ve Amerikan Hava Kuvvetlerinin ortak mücadelesi sayesinde güvene alındığını bildirdi.[44][45] Bu kuşatmanın yarılması amacıyla gerçekleştirilen operasyonun planlayıcılarından birisinin Süleymani olduğu iddia edildi.[46] "Jurf Sakhar'ı Özgürleştirme Operasyonu" süresince savaş alanında boy gösterdi. Bu operasyona katılan Şii milislerden bazıları Süleymani'den "korkusuz" olarak bahsetti, yine operasyona katılan Şii bir milis Süleymani'nin en ön saflarda savaşırken dahi kurşun geçirmez yelek giymediğini söyledi.[47] Kasım 2014'te Süleymani'nin yönettiği Şii ve Kürt milisler IŞİD militanlarını Irak'ın Diyala iline bağlı Jalawla ve Saadia kasabalarından attı.[48][49] Tikrit'in geri alınması için IŞİD'e başlatılan taarruzu planlayanlardan birisi Kasım Süleymani'ydi. Mart 2015'te başlatılan operasyon başarıyla sonuçlandı.[49] Felluce'nin 2016'da IŞİD'den geri alınması için başlatılan Felluce Muharebesi sırasında Süleymani'nin Iraklı komutanlar ile operasyon odasından görüntüleri sızdı. Süleymani bu harekâtta da önemli rol oynadı.[50]

BBC'ye konuşan üst düzey bir Iraklı yetkili, Musul IŞİD tarafından düşürüldüğünde ABD bombardımanından ziyade İran milislerinin hızlı şekilde karşılık vermesinin geniş çapta bir çöküşü engellediğini söyledi.[51]

Öldürülmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Süleymani ve saldırıda öldürülmüş diğer kişilerin cenaze töreni

Süleymani, 3 Ocak 2020'de, uçakla geldiği Irak'ın başkenti Bağdat'ta Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Donald Trump'ın talimatıyla düzenlenen bombalı saldırıda öldürüldü. ABD Savunma Bakanlığı, Süleymani'nin daha önce gerçekleşmiş, Bağdat'taki ABD elçiliğinin İran destekli Kataib Hizbullah militanları ve Haşdi Şabi destekçileri tarafından saldırılmasına onay veren yetkili olduğunu belirten ve gelecekte Amerikan diplomat ve askerî personele karşı gerçekleşecek saldırıların önlenmesi için bu saldırının gerçekleştirildiğini açıklayan bir bildiri yayınladı.[52][53] Doğduğu topraklar olan Kirman'da düzenlenen cenaze töreninde izdiham sebebiyle resmi verilere göre 50 kişi ölmüştür.[54]

İran Devrim Muhafızları Ordusu bu gelişme üzerine 8 Ocak 2020 tarihinde ABD'nin Irak'ın Anbar vilayetindeki ABD askerlerinin bulunduğu Ayn el-Esad Hava Üssü'ne balistik füzeler ile saldırı düzenledi.[55] İran'ın yarı resmi haber ajansı Fars Haber Ajansı saldırıyla ilgili görüntüleri paylaştı. ABD başkanı Donald Trump 28 Aralık'ta bu üsse gelerek ABD askerlerini ziyaret etmişti. Amerikalı ve Iraklı yetkililerin açıklamalarına göre saldırılar sonucunda ABD ve Irak vatandaşı kimse zarar görmedi,[56][57] ancak İran medyasında 80 ABD askerî personelinin öldürüldüğüne dair haberler yayınlandı.[58] 7 Kasım 2023 tarihinde eski başkan Trump, ''İranlılar bizi aradılar, "Başka çaremiz yok, itibarımızı kurtarmak için sizi vurmamız lazım. Belli bir askeri üsse 18 füze fırlatacağız ama endişelenmeyin, füzeler üsse ulaşamayacak.” diyerek garanti verdiler. Söyledikleri gibi 18 füze atıyorlar, 5'i havada imha oluyor. Diğerleri üssün çevresine düşüyor. O gece en rahat olan bendim'' dedi.[59]

3 Ocak 2024 tarihinde Kasım Süleymani'nin mezarı başındaki anma töreninde bombalı saldırı gerçekleşti. 100'den fazla kişinin öldüğü duyuruldu.[60]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Qassem Suleimani not Just a Commander! – Taking a Closer Look at Religious Character of Iranian General". 10 Mart 2015. 14 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2016. 
  2. ^ Dexter Filkins (30 Eylül 2013). "The Shadow Commander". The New Yorker. 17 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2015. 
  3. ^ Joanna Paraszczuk (16 Ekim 2014). "Iran's 'Shadow Commander' Steps Into the Light". The Atlantic. 31 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2015. 
  4. ^ Kambiz Foroohar. "Iran's Shadow Commander". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2015. 
  5. ^ "RealClearWorld - Syria's Iranian Shadow Commander". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2015. 
  6. ^ "Iran's 'shadow commander' steps into the spotlight". The Observers. 8 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2015. 
  7. ^ Filkins, Dexter (30 Eylül 2013). "The Shadow Commander". The New Yorker. 28 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2014. 
  8. ^ "How Iranian general plotted out Syrian assault in Moscow". Reuters. 6 Ekim 2015. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2017. 
  9. ^ "Iran Guards Intelligence Chief Says Plot To Kill Soleimani Neutralized". RFE/RL (İngilizce). 3 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2020. 
  10. ^ "Subscribe to read | Financial Times". www.ft.com. 12 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2020. 
  11. ^ "Iran's Shadowy Military Commander May Prove Tough Foe in Death | Voice of America - English". www.voanews.com (İngilizce). 2 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2020. 
  12. ^ Filkins, Dexter (30 Eylül 2013). "The Shadow Commander". The New Yorker. 28 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2014. 
  13. ^ Safi, Michael (3 Ocak 2020). "Who is Qassem Suleimani? Iran farm boy who became more powerful than a president". The Guardian. 16 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2020. 
  14. ^ a b c d Filkins, Dexter. "The Shadow Commander". The New Yorker (İngilizce). 8 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  15. ^ Weiss, Michael (2 Temmuz 2014). "Iran's Top Spy Is the Modern-Day Karla, John Le Carré's Villainous Mastermind". 21 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2016. 
  16. ^ "1990 röportajı". www.yjc.ir. 3 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2020. 
  17. ^ "The enigma of Qasem Soleimani and his role in Iraq". 13 Ekim 2013. 5 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2016. 
  18. ^ "İran Briefing". 19 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2011. 
  19. ^ "News & Views". The Iranian. Temmuz 1999. 12 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2013. 
  20. ^ "Soleimani's Legacy Spurs Controversy among Revolutionary Guard Officials". Asharq AL-awsat (İngilizce). Erişim tarihi: 16 Mart 2020. [ölü/kırık bağlantı]
  21. ^ "İmad Muğniye'nin şehadet yıldönümü… Şehid Kasım Süleymani ile anıları". www.hurseda.net (İngilizce). 19 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  22. ^ "Kasım Süleymani, Hasan Nasrallah'ın sonunun geldiğini mi kast ediyor?". Independent Türkçe. 4 Ekim 2019. 19 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  23. ^ "Soleimani: Mastermind of Iran's Expansion". iranprimer.usip.org (İngilizce). 4 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  24. ^ "The Economist" (İngilizce). The Economist Newspaper. 21 Kasım 2009. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  25. ^ "A regional cockpit". The Economist. 19 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  26. ^ "Why Iran's Top Spy Isn't Meddling in Iraq--For Now". Newsweek (İngilizce). 3 Mart 2010. 12 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  27. ^ "THE ISLAMIC REPUBLIC'S 13 GENERALS". Iran Briefing News Press Focus on Human Rights Violation by IRGC, Iran Human Rights. 3 Şubat 2011. 3 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  28. ^ a b Abbas, Mushreq (12 Mart 2013). "Iran's Man in Iraq and Syria". Al-Monitor (İngilizce). 3 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  29. ^ "Syrian general thanks Iran for helping Assad in key battle". www.thetimes.co (İngilizce). 19 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  30. ^ "General Admits Soleimani's Role In Syria's Civil War Long Before Jihadists Emerged". RFE/RL (İngilizce). 29 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  31. ^ "Il ruolo di Hezbollah in Siria". InsideOver (İtalyanca). 3 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  32. ^ Merat, Arron. "What America needs to understand about Qasim Soleimani". 26 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  33. ^ Sharafedin, Bozorgmehr (6 Mart 2015). "Gen Soleimani: Iran's rising star". BBC News. 20 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  34. ^ a b "How Iranian general plotted out Syrian assault in Moscow". Reuters (İngilizce). 6 Ekim 2015. 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2020. 
  35. ^ "Iranian General Attended Moscow Meeting To Plan Syrian Assault". HNGN - Headlines & Global News (İngilizce). 7 Ekim 2015. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2020. 
  36. ^ Ersöz, Mesut; Kaytazoğlu, Osman; Büyükgüner, Selim (15 Kasım 2019). "IŞİD'in 6 yılı: Suriye ve Irak'ta neler yaşandı?". BBC News Türkçe. 16 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2020. 
  37. ^ Alami, Mona (23 Ekim 2015). "What the Aleppo offensive hides". Al-Monitor (İngilizce). 24 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2020. 
  38. ^ Aboufadel, Leith (11 Kasım 2015). "Where is Major General Qassem Suleimani?". Al-Masdar News. 13 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2020. 
  39. ^ Aboufadel, Leith (1 Şubat 2016). "Syrian Army, Hezbollah launch preliminary offensive in northern Aleppo". Al-Masdar News. 1 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2020. 
  40. ^ "Photos show Iranian general in Aleppo during evacuation". www.aa.com.tr. 18 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2020. 
  41. ^ "Qassem Soleimani reportedly spotted in Syria's Hama province | FDD's Long War Journal". www.longwarjournal.org. 2 Nisan 2017. 3 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2020. 
  42. ^ Afshon Ostovar (2016). Vanguard of the Imam: Religion, Politics, and Iran's Revolutionary Guards. Oxford University Press. s. 227. 
  43. ^ "قوات الجيش العراقي "تدخل" بلدة آمرلي المحاصرة". BBC News Arabic (Arapça). 19 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020. 
  44. ^ "In Iraq, residents of Amerli celebrate end of militant siege". Los Angeles Times. 2 Eylül 2014. 2 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020. 
  45. ^ "Soleimani: Iran to help Iraq as needed". Tehran Times (İngilizce). 28 Mayıs 2016. 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020. 
  46. ^ Rosen, Armin. "Iran's Military Mastermind Was Reportedly Present During Iraq's Biggest Victory So Far Against ISIS". Business Insider. 5 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020. 
  47. ^ Abdul-Zahra, Qassim; Salama, Vivian. "Iran general said to mastermind Iraq ground war". www.timesofisrael.com. 5 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020. 
  48. ^ McLeary, Paul (8 Ağustos 2017). "Iranian General Again in Iraq for Tikrit Offensive". Defense News. 24 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020. 
  49. ^ a b "The battle for control of Saddam Hussein's birthplace entered a second, and potentially decisive, day". The Independent (İngilizce). 3 Mart 2015. 5 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020. 
  50. ^ "Farsnews". web.archive.org. 26 Mayıs 2016. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020. 
  51. ^ "El iraní Qasem Soleimani, "el hombre más poderoso en Irak" - Terra Perú". web.archive.org. 15 Ekim 2014. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020. 
  52. ^ "Statement by the Department of Defense". United States Department of Defense. 2 Ocak 2020. 19 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2020. 
  53. ^ "Iran general Qassem Suleimani killed in Baghdad drone strike ordered by Trump". The Guardian. 3 Ocak 2020. 17 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2020. 
  54. ^ "Kasım Süleymani'nin cenazesi, izdihamda 50 kişinin öldüğü tören sonrası defnedildi". bbc.com. 8 Ocak 2020. 17 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2020. 
  55. ^ "Iran targets US troops with missile strikes". 8 Ocak 2020. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2020 – www.bbc.co.uk vasıtasıyla. 
  56. ^ Rubin, Alissa J.; Fassihi, Farnaz; Schmitt, Eric; Yee, Vivian (7 Ocak 2020). "Iran Fires on U.S. Forces at 2 Bases in Iraq, Calling It 'Fierce Revenge'". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 8 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2020. 
  57. ^ Miles, Frank (7 Ocak 2020). "Iran launches 15 ballistic missiles into Iraq targeting US, coalition forces, officials say". Fox News (İngilizce). 20 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2020. 
  58. ^ =Ahmed Aboulenein; Phil Stewart (8 Ocak 2020). "'We slapped them on the face': Ayatollah tells Iranians". The Sydney Morning Herald. 12 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2020. 
  59. ^ www.rudaw.net https://web.archive.org/web/20240111000926/https://www.rudaw.net/turkish/world/071120231. 11 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2024.  Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  60. ^ "İran'da Kasım Süleymani'yi anma törenine saldırı: 100'den fazla ölü". euronews. 3 Ocak 2024. 3 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2024. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kasım_Süleymani&oldid=33407580" sayfasından alınmıştır