Kangju
Kangju | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| MÖ 1. yüzyıl (?)-MÖ 5. yüzyıl | |||||||||
 MS 250'de Kangju topraklarının haritası, Thomas Lessman'ın MS 200 dünya haritasından alınmıştır. | |||||||||
| Tür | Klan | ||||||||
| Başkent | Kanka | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Soğdca | ||||||||
| Tarihî dönem | Geç Antik Çağ | ||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| Günümüzdeki durumu | |||||||||
Kangju (Çince: 康居; pinyin: Kangju; Wade – Giles: K'ang-chü; Doğu Han Çince: kʰɑŋ-kɨɑ [1]) Orta Asya'da eski bir krallığın Çince adıydı ve bu krallık birkaç yüzyıl boyunca Yüeçiler'den sonra Mâverâünnehir'deki ikinci en büyük güç olmuştur.[2] Kangju halkı olan Kāng'lar (Çince: 康) Hint-Avrupalı yarı göçebe bir halktı, İranlı Soğdlar [3] veya kendileriyle yakından ilişkili olan diğer Asii halkları ile özdeşleştirilmişlerdir.[4]
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Antik Orta Asya'da uzmanlaşmış bir tarihçi olan John E. Hill'e göre, "Kangju (W-G: K'ang-chü) 康居" "Talas havzası, Taşkent ve Soğdiana"[5] civarını ifade eden bölgede yer almaktaydı. Edwin Pulleyblank'a göre, Kangju'nun başkenti Beitian, modernTaşkent'in içinde veya yakınlarında yer alamaktaydı.[6] John E. Hill'e göre ise Kangju ismi şu şekilde tarif edilebilirdi;[5]
| “ | Çince adının (康居-Kangju'nun), etnik bir isimi veya bir bölgeyi ifade etmek için mi kullanıldığı yoksa her ikisini birden mi amaçlandığı hakkında net bir bilgi söz konusu değildir. Çince, 居 ju şu anlamları ifade eder: 'koltuk', 'merkezi faaliyet veya otorite yeri; "yerleşmek", "ikamet etmek" veya "işgal etmek (askeri olarak)." ... Bu nedenle, bu terim "Kang'ın evi" veya "Kang'ın işgal ettiği bölge" anlamına gelebilir. Çince, kang 康 'refah', 'huzurlu,' mutlu ','yerleşmek', 'istikrar' anlamlarını taşır. Kangju, 'Barışçıl Toprak' ya da 'Barışçılların Üstü (İnsanlar)' olarak çevrilebilir. ... Kangju adı başlangıçta yabancı bir ismin seslerini kopyalama girişimi olsa bile, yine de Çince konuşanlara huzurlu bir yer duygusu vermekteydi ve 'Kang' ismi barışçıl insanları ifade ederdi.. | „ |
—John E. Hill | ||
Çin kaynakları, Sui ve Tang hanedanları döneminde Kangju'ya, Kang Krallığı(basitleştirilmiş Çince: 康 国; geleneksel Çince: 康 國) der. Kangju o dönem Göktürk Devleti'nin bir parçasıydı.[7] Pulleyblank ise, Kangju'yu Tohar dilleri ile ilişkilendirmiştir. Pulleyblank'ın görüşü; muhtemelen "taş" anlamına gelen bir kelime olan kāṅka- kelimesi ve Kangju'nun başlangıçta batıya Soğdiana'ya göç etmiş ve Čač'ta (modern Taşkent) yer tutan Toharlar olduklarını öne sürer. Bununla birlikte Pulleyblank ayrıca Jie (羯) kabilesi ve Qiāngqú'nun (羌 渠), Xiongnu kabile konfederasyonuna dahil edilen Kangju halkı olabileceğini de öne sürmüştür.[8] Ayrıca Joseph Marquart, Omeljan Pritsak ve Peter B. Golden, Orhun yazıtlarında bahsedilen Kangju ve Kengeres, Transkafkasya'daki Kangarâyê, Kengü Tarban kenti ve toplu olarak VII. Konstantinos tarafından bahsedilen Kangar olarak bilinen üç Peçenek kabilesi arasında fonetik benzerlikler olduğunu kaydetmiştir ancak bunların tümü varsayımsal ifadeler olarak kalmıştır.[9]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]
M.Ö. 2. yüzyıla ait Çin kaynaklarına göre Kangju, Dayuan'ın kuzeyinde ve Usun'nun batısında, Yüeçi'nin güneyinde yer almaktadır. Toprakları, Fergana Vadisi bölgesini ve Ceyhun ve Seyhun nehirleri arasındaki alanı, orta Seyhun boyunca devam eden çekirdek bölgeyi kapsamaktaydı.[2] Büyük İskender'in tarihçileri Harezmiler dışında bölgede herhangi bir siyasi gücün varlığından bahsetmediği için, Kangju sonradan ortaya çıkmıştır.[2]
Kangju, bölgeyi ziyaret eden Çinli gezgin ve diplomat Zhang Qian tarafından M.Ö 128 senesinde Shiji'nin seyahatleri adındaki eserin 123. Bölümünde yer alan belgelerde de geçmektedir:[10]
| “ | "Kangju, Dauyan'ın yaklaşık 832 kilometre kuzeybatısında yer alıyor. Halkları göçebedir ve gelenekleri Yueçiler'in geleneklerine benzemektedir. 80.000 veya 90.000 yetenekli okçuları mevcut. Yaşadıkları topraklar çok küçük. | „ |
Qian ayrıca, Kangju'nun kuzey-batısında bulunan Yancai 奄 奄 (kelimenin tam anlamıyla "engin bozkır") olarak bilinen bir ülkeyi de ziyaret etmiştir. Yancai halkının geleneklerinin ve Kangju geleneklerinin birbirlerine olan benzerliklerini ifade etmiştir:
| “ | Yancai, Kangju'nun (Beitian'da Türkistan merkezli) yaklaşık 800 km kuzeybatısında yer almaktadır. Halk göçebedir ve gelenekleri genellikle Kangju halkınınkine benzer. Ülkenin 100.000'den fazla okçu savaşçısı var ve Kuzey Denizi olarak bilinen büyük bir kıyısız gölle sınırlanıyor | „ |
Hanshu (MÖ 206'dan MS 23'e kadar olan dönemi kapsayan) dönemine kadar Kangju, 120.000 kişinin silah taşıyabileceği 600.000 kişilik bir ülkeye önemli ölçüde egemen olmuştur. Kangju bu dönemde kendi başına büyük bir güç halini almıştır. O zamana kadar beş küçük kralın kontrol ettiği Dayuan ve Sogdiana'nın kontrolünü ele geçirmişti.[11] MÖ 101'de Kangju, Dayuan ile ittifak kurarak Han'a karşı bağımsızlıklarını korumalarını sağladı.[2] Çin kroniklerinde bahsedilen, Yuiçi'nin kuzeyinde bir ülke olan Yancai'nin stratejik bir şehri olan "Kuzey Wuyi" 北 烏伊 (modern Khujand) Kangju'ya bağlıydı.[12][13] Y. A. Zadneprovskiy, Yancai'nin Kangju tabii oluşunu MÖ 1. yüzyılda meydana geldiğini ileri sürer.[2][14] Yancai, Roma kayıtlarında Aorsi ile özdeşleştirilmiştir.[2] Tarihçiler, Alanliao adını Alans ile ilikilendirmişlerdir.[14] Ayrıca Ural halklarından olan Yan halkı, Kangju'ya kürklerle haraç vermiştir.[2]
Kangju, Batı komşuları olan Sarmatlar ile yakın bağlantılar kurdu. Kangju'nun batıya doğru genişlemesi, Sarmatların birçoğunu daha batıya göç etmeye zorlamış ve bu nedenle Kangju'nun kavimler göçünde önemli bir rol oynadığı sonucuna varılmıştır.[2] Bu genişleme ile Kangju, İpek yolunun kilit kısımları üzerinde kontrol sahibi oldu.[2] Zamanla Kangju krallığı, yerleşik, tarımsal ve göçebe nüfusu olan birkaç bölgeyi birleştirdi.[2] Toprakları küçük olmasına rağmen, toprağının verimliliği ve gelişmiş uygarlığı Kangju'nun büyük bir nüfusu yönetmesini ve büyük bir askerî güç haline gelmesini sağlamıştır.[15] Kangju, MÖ 1. yüzyılın ortalarında kendilerini Kuzey Xiongnu ile ittifak ederek Usun ile sık sık mücadelelere girmiştir.[2] Kangju hükümdarı kızını kuzey Xiongnu hükümdarı Chih-Chih ile evlendirdi.[16] Xiongnu ve Kangju ittifakı başlangıçta başarılıydı ve MÖ 42'de Usun'ukuşattılar. Ancak Han imparatorluğu, MÖ 36'da (Zhizhi Savaşı) Talas'taki kuzey Xiongnu hükümdarını müdahale ederek öldürdü. Kangju hükümdarı daha sonra oğlunu Han imparatorluğuna rehin olarak göndermek zorunda kaldı.[2] Ardından Kangju, Han imparatorluğuna elçiler göndermeye devam etti ve MS 3. yüzyıla kadar sürdürebilecekleri bağımsız bir politika izledi. Kangju bağımsızlığının kanıtı olarak, MS 2. ve 3. yüzyıllarda basılan ve Harezmiler'inkine benzer kendi parasını basmıştır.[2]
Hou Hanshu'daki Çin General Ban Chao'nun biyografisi, M.ö 94'te Yueçi'nin kralının bir Kangju prensesiyle evlendiğini belirtmiştir. Çinliler daha sonra Yueçi'ye "kayda değer ipek hediyeler" gönderip ve Kangju Kralı'nı onlara karşı desteklemeyi durdurmasını istemişlerdir.[17] 3. yüzyıl Wei tarihçesi, Kangju'nun "daha önce var olan ve ne büyümüş ne de küçülmüş olan" birkaç ülke arasında olduğunu belirtir.[18][19] Kangju daha sonra MS 270 civarında Xionites tarafından yıkılmıştır.[20] Diğer Orta Asya halkları gibi, Kangju muhtemelen yıkıldıktan sonra Ak Hun İmparatorluğu dahil oldu.[2] Kangju daha sonra Sui ve Tang hanedanlıkları sırasında Kang Eyaleti (康 国) olarak biliniyordu.[21]
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Han kronikleri, Kangju seçkinlerinin yaşam tarzını anlatırken, Hükümdarı kışını Bitian'ın başkenti ve yazlarını at sırtında yedi günlük bir yolculuk olan bozkır karargahında geçirdiğini ifade etmektedir.[2] Kangju Hint-Avrupa halkı olarak kabul edilir ve genellikle Soğdlarla özdeş bir İran halkı olarak ifade edilmiştir.[2][3][15][22][23][24] Sinolog Edwin G. Pulleyblank, Kangju'nun Toharlar olabileceğini ileri sürmüştür.[25] Kangju'nun aristokrasisi, gelenekleri Yueçi'ninkine çok benzeyen göçebe kabilelerden oluşuyordu. Erken dönem Kangju mezarları, ölülerin kurgan höyükleri altında, genellikle kütüklerle kaplı çukur mezarlara yerleştirmişlerdir. Bu mezarlar genellikle el yapımı kaplar, demir kılıçlar, ok başları ve takılar içerir. Mezarlar, geleneksel Kangju kültürünün Sakalar'ın özelliklerine benzediğini gösteriyor.[2] Hristiyanlık döneminin başlangıcından itibaren şaft ve oda mezarlarında yaygınlaşma görülmüştür. Bu, genellikle Kangju'ya ait olduğu kabul edilen, MS 1. ile 4. yüzyıl Kaunchi ve Dzhun kültürlerinin mezarlarında görülür.[2] Kangju koçu kutsal bir hayvan olarak görmüştür.[26] Yazılı kaynaklardan ve arkeolojik buluntulardan yapılan referanslar, Kangju'nun hatırı sayılır derecede tarımsal gelişmişliğe ulaştığını göstermektedir.[2]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Schuessler 2007, s. 332, 322
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Zadneprovskiy 1994, s. 463–464
- ^ a b Sinor 1990, s. 174: "... Çinlilerce K'ang-chii olarak bilinen Soğdlar ..."
- ^ Golden 1992, s. 53.
- ^ a b Hill (2015), Vol. 1, note 2.17, s. 183.
- ^ Pulleyblank, Edwin G. "The Consonantal System of Old Chinese," Asia Major 9 (1963), s.94.
- ^ Tangshu chapter 221b, p. 1, translated (into French) by Édouard Chavannes in Documents sur les tou-kiue [turcs] occidentaux, pp. 132-147. Paris. (1900).
- ^ Pulleyblank, Edwin George (1963). "The consonantal system of Old Chinese. Part II 9 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." (PDF). Asia Major. 9: 246–248.
- ^ Golden 1992, s. 264-265.
- ^ Watson 1993, p. 234
- ^ Hulsewé (1979) s. 126, 130–132
- ^ Hill (2009), s. 377-383.
- ^ François & Hulsewé 1979, s.129
- ^ a b Zadneprovskiy 1994, s. 465–466
- ^ a b Benjamin, Craig (October 2003). "The Yuezhi Migration and Sogdia 18 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Transoxiana Webfestschrift. Transoxiana. 1 (Ēran ud Anērān). Retrieved 29 May 2015.
- ^ Zadneprovskiy 1994, s. 468
- ^ "Trois généraux chinois de la dynastie des Han orientaux," by Édouard Chavannes, p. 230. In: T'ouang pao 7 (1906)
- ^ Hill (2004),
- ^ Hill (2015), Vol. I, note 2.15, s. 175.
- ^ Harmatta 1994, s.21
- ^ The Chinese encyclopaedia Cihai (辞海) under the entry for "seven luminaries calendar" (七曜历/七曜曆, qī yào lì) has: "[The seven-day week ] was also transmitted to China by Manichaeans in the 8th century from the country of Kang (康) in Central Asia." (t ranslation after Bathrobe's Days of the Week in Chinese, Japanese & Vietnamese, plus Mongolian and Buryat 24 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (cjvlang.com)]
- ^ Kyzlasov 1996, s. 315–316
- ^ Sinor 1990, s. 153
- ^ Wood 2004, s. 94
- ^ Loewe & Shaughnessy 1999, s. 87–88
- ^ Mukhamedjanov 1994, s. 277
- Genel
-
- Golden, Peter B. (1992). An Introduction to the History of the Turkic People. Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
- Hulsewé, China in Central Asia: The Early Stage: 125 BC - AD 23 ; an Annotated Transl. of Chapters 61 and 96 of the History of the Former Han Dynasty. A.F.P. Hulsewé, with an Introd. by M.A.N.Loewe.
- Harmatta, János (1 January 1994). "Introcution". In Harmatta, János (ed.). History of Civilizations of Central Asia: The Development of Sedentary and Nomadic Civilizations, 700 B. C. to A. D. 250. UNESCO. pp. 19–23. ISBN 9231028464
- Hill, John E. 2004. The Peoples of the West from the Weilüe 魏略 by Yu Huan 魚豢: A Third Century Chinese Account Composed between 239 and 265 CE. Draft annotated English translation.[1]
- Hill, John E. (2015) Through the Jade Gate - China to Rome: A Study of the Silk Routes 1st to 2nd Centuries CE. CreateSpace, North Charleston, South Carolina. ISBN 978-1500696702
- Kyzlasov, L. R. (1 January 1996). "Northern Nomads". In Litvinsky, B. A. (ed.). History of Civilizations of Central Asia: The crossroads of civilizations, A.D. 250 to 750. 23 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. UNESCO. pp. 315–325. ISBN 9231032119
- Mukhamedjanov, A. R. (1 January 1994). "Economy and Social System in Central Asia in the Kushan Age". In Harmatta, János (ed.). History of Civilizations of Central Asia: The Development of Sedentary and Nomadic Civilizations, 700 B. C. to A. D. 250. UNESCO. pp. 265–291. ISBN 9231028464
- Loewe, Michael; Shaughnessy, Edward L. (1999). The Cambridge History of Ancient China: From the Origins of Civilization to 221 BC. Cambridge University Press. ISBN 0-5214-7030-7
- The Tarim Mummies: Ancient China and the Mystery of the Earliest Peoples from the West. J. P. Mallory and Victor H. Mair. Thames & Hudson. London. (2000), ISBN 0-500-05101-1
- Schuessler, Axel. 2007. An Etymological Dictionary of Old Chinese. University of Hawaii Press.
- Sinor, Denis (1 March 1990). The Cambridge History of Early Inner Asia, Volume 1. Cambridge University Press. ISBN 0521243041
- Liu, Xinru: Migration and Settlement of the Yuezhi-Kushan. Interaction and Interdependence of Nomadic and Sedentary Societies in: Journal of World History, 12 (No. 2) 2001, p. 261-292. bkz. 2 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Watson, Burton (1993). Records of the Great Historian, Han Dynasty II. Columbia University Press. ISBN 0-231-08167-7
- Wood, Frances (September 1, 2004). The Silk Road: Two Thousand Years in the Heart of Asia. 22 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. University of California Press. ISBN 0520243404
- Zadneprovskiy, Y. A. (1 January 1994). "The Nomads of Northern Central Asia After The Invasion of Alexander". In Harmatta, János (ed.). History of Civilizations of Central Asia: The Development of Sedentary and Nomadic Civilizations, 700 B. C. to A. D. 250. UNESCO. pp. 457–472. ISBN 9231028464