Bern
| Bern İsviçre Başkenti | |
|---|---|
Bern/Berne | |
 | |
 Arma  [[Bern |]] | |
  Bern İsviçre Başkenti Bern'in İsviçre'deki konumu | |
| Ülke |  İsviçre |
| Kanton | Bern |
| İlçe | Bern-Mittelland |
| Alt idari birimler | |
| İdare | |
| • Belediye Başkanı | Alec von Graffenried (Yeşil siyaset/GFL) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 51,6 km² |
| Rakım | 480-864 m |
| Nüfus (2019) | 133.883[1] |
| • Sıra | 5. |
| • Yoğunluk | 2595/km² |
| Zaman dilimi | UTC+01.00 (OAS) |
| • Yaz (YSU) | UTC+02.00 (OAYS) |
| Posta kodu | 3000–3030 |
| ISO 3166 kodu | IE-D |
| Plaka kodu | BE |
Resmî site Bern Şehri | |
Bern, (Almanca: Bern, Fransızca: Berne, Romanşça: Berna, İtalyanca: Berna) İsviçre'nin başkenti ve en büyük beşinci büyük şehri aynı zamanda İsviçre Konfederasyonunun ve Bern kantonunun resmi başkentidir. Bern şehrinin nüfusu 2020 yılı itibari ile 143.043'tür.[2] Çevre yerleşim bölgeleri ile birlikte Bern nüfusu 419.000 kişiye ulaşır.[3]
Bern'de yaşayanların çoğunluğu Almanca ya da daha özel olarak Bern Almancası konuşmaktadır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]İsim
[değiştir | kaynağı değiştir]Bern şehrinin adına ilk olarak 1 Aralık 1208 tarihli bir belgede rastlanmıştır.[4] Şehrin adının kaynağı bugüne kadar anlaşılmasa da, kısmen efsaneler kısmen yorumlamalar ile temellendirilmiş çeşitli açıklamalar bulunmaktadır.
- En bilinen efsane Justinger'in kroniğine dayanır. Konrad Justinger'in kroniğine göre Bern 1191'de "Berchthold V. von Zähringen" tarafından kurulmuştur. Şehrin kurulma hikâyesine göre kurduğu şehrin adını ilk avladığı hayvanın adını vermeyi karar vermişti. Bu hayvan bir ayı olmuştu ve ayının Almanca ismi olan "bär"dan dolayı şehrin ismi "Bern" olmuştu.[5] Bär ile Bern arasında hiçbir linguistik bağlantı olmasa da, Bern şehrinin flamalarında ayı resminin kullanılması ile bir halk etimolojisi gelişmiştir.
- Daha ikna edici bir öneri ise "Lexikon der schweizerischen Gemeindenamen"de (İsviçre belediye isimleri ansiklopedisi) verilmektedir. Buna göre kentin adı Keltçe "berna" sözcüğünden gelmektedir. Bu sözcük eski İrlandaca "toprak", "kaya", ''yarık", "yırtık" gibi anlamlara gelmektedir ve belli bir toprak parçasını ya da Aare nehrinin bir tanımlamak için kullanılmış olmalıdır. Sözcük Gallo-Romanca konuşan topluluklar tarafından alınıp Almancaya ödünç verilmiş olmalıdır.
Kuruluş ve Orta Çağ
[değiştir | kaynağı değiştir]Şehrin olduğu bölgede La Téne kültüründen bu yana yerleşim görülür. Tiefenau bölgesinde bulunan MÖ. 3. yüzyıla ait yerleşim kanıtları bulunmuştur.MÖ. 2. yüzyılda tüm yarımadanın yerleşimlerle kaplandığı görülür.[6] Jül Sezarın bahsettiği 12 Helvetik kabileden biri burada olmalıdır. Roma çağında MS. 165-211'e kadar Enge yarımadasında amfitiyatrosu ve kaplıcaları olan bir gallo-Roman "vicus" bulunuyordu.[7]
Çok sayıda kazı alanı, erken Orta Çağ'da Bümpliz'de bir yerleşim bulunduğunu kanıtlamaktadır. Burada 7. yüzyıldan 9. yüzyıla kadar bir Mauritius kilisesi ve karolenj burgonyasından kalma ağaçtan bir tahkimatı olan bir kraliyet sarayı kalıntıları bulunmuştur.[8]
Günümüzdeki şehir ise 12. yüzyılda yukarı Burgonya'da iktidarda olan Zähringer hanedanından V. Berthhold tarafından kurulmuştur. 14. yüzyıl kroniği Cronica de Berno kuruluş yılı olarak 1191 tarihini verir.[5] Berthold'un varis bırakmadan ölmesi sonunda Zähringer hanedanı sona erdi ve Bern, 1218'de bir altın berat ile özgür imparatorluk şehri yapıldı.
Eski İsviçre Federasyonu
[değiştir | kaynağı değiştir]
Şehrin bağımsız bir şekilde büyümeye başlaması Habsburg ve Burgonya soylularının rahatsızlığına yol açtı ve 1339'da patlayan Laupen savaşında Bern, müttefiklerinin de yardımıyla önemli bir zafer kazandı. Üç orman kantonu arasında 1323'ten beri geçerli olan ve 1341'de yenilenmiş olan birlik Eski İsviçre Federasyonu anlaşmasına Bern de 1353'te katıldı ve 1353 ile 1481 arasında federasyonun oluşum döneminin 8 kantonundan biri oldu.
Şehir, Aare nehrinin oluşturduğu yarımadanın batısına doğru gelişmeye devam etti. Zytglogge'nin bulunduğu yer ("Zeit glocke" yani saat çanı) 1191'den 1256'ya kadar olan genişlemeyi, Käfigturm'un olduğu yer ise 1345'e kadar olan genişlemeyi gösterir. Otuz Yıl Savaşları sırasında, tüm yarımadayı korumak amacıyla, büyük ve küçük "Schanze" adı verilen iki yeni tahkimat daha yapıldı.[9]
1405'te meydana gelen büyük yangında, şehrin orijinal ahşap evleri tamamen kül olunca, yerlerine şu anda eski şehrin karakteristiği haline gelmiş olan yarı ahşap ve daha sonra da kumtaşından evler yapıldı. 14. yüzyılda Avrupa'yı vuran veba salgını dalgalarına rağmen, şehir büyümeye devam etti ve çevredeki kırsal bölgelerden yoğun bir göç aldı.
16. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar
[değiştir | kaynağı değiştir]Şubat 1528'de Berchtold Haller'in başlattığı reform hareketi Bern yönetiminin de desteğini aldı. Bern, 1415'te Aargau'yu, 1536'da Vaud'u ve başka küçük bölgeleri işgal edip ele geçirdi ve böylece Alplerin kuzeyindeki en büyük şehir devleti oldu. Sınırları bugünkü Bern kantonu ve Vaud kantonunu büyük bölümünü içeriyordu. 1648 yılında yapılan ve Avrupa ulus devletlerinin büyük kısmının sınırlarının çizilmesini sağlayan Westfalya anlaşması sayesinden Bern de imparatorluktan bağımsızlığını kazanmayı başardı.
Orta Çağ'ın oligarşik iktidar biçimi 18. yüzyıla kadar egemenliğini sürdürdü: 200 ile 299 arasındaki patriciden oluşan "Gross Rat" (büyük meclis) en büyük karar organı idi. Bu meclisin üyeleri içinden asıl yürütmeyi oluşturan "Klein Rat" (küçük meclis) seçilirdi. En üstte ise "Schultheiss" yer alırdı.
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir] Bern iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 2,8 | 4,7 | 9,6 | 13,5 | 18,3 | 21,7 | 24,3 | 23,8 | 19,2 | 13,9 | 7,3 | 3,4 | 13,5 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | −0,4 | 0,7 | 4,7 | 8,1 | 12,7 | 16,0 | 18,3 | 17,7 | 13,7 | 9,3 | 3,7 | 0,8 | 8,8 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | −3,6 | −3,1 | 0,2 | 3,0 | 7,4 | 10,5 | 12,5 | 12,3 | 8,9 | 5,4 | 0,4 | −2,3 | 4,3 |
| Ortalama yağış (mm) | 60 | 55 | 73 | 82 | 119 | 111 | 106 | 116 | 99 | 88 | 76 | 74 | 1.059 |
| Kaynak: Federal Office of Meteorology and Climatology MeteoSwiss[10] | |||||||||||||
Demografi
[değiştir | kaynağı değiştir]31 Aralık 2019'da Belediye sınırları içindeki Bern şehir nüfusu, geçici oturanlar dahil, 143.278 kişidir.[11] Belediye sınırları içinde Bern şehrinin nüfus sayımı verilerine göre tarihsel nüfus gelişmesi şu grafik ve tabloda özetlenmiştir: [12]
Belediye sınırları içindeki Bern şehri nüfusunun değişik konuşma dilleri; bağlı oldukları din ile mezhep ve İsviçreli olup olmadıkları itibarıyla sınıflandırılmasının tarihsel gelişmesi şu "Tarihî Nüfus Verileri" tablosunda incelenebilir:[12]
| Tarihî Nüfus Verileri | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Yıl | Toplam Nüfus | Almanca Konuşan | Fransızca Konuşan | Protestan | Katolik | Yahudi | Hristiyan Katolik | Diğer veya Din belirtilmemiş | Din belirtilmemiş | İsviçreli | İsviçreli olmayan |
| 1700 | 14.219 | ||||||||||
| 1730 | 15.932 | ||||||||||
| 1764 | 14.515 | ||||||||||
| 1798 | 12.186 | ||||||||||
| 1818 | 18.997 | ||||||||||
| 1837 | 24.362 | ||||||||||
| 1850 | 29.670 | 27.986 | 1.478 | 206 | 28.009 | 1.661 | |||||
| 1880 | 44.087 | 41.784 | 1.875 | 39.948 | 3.456 | 387 | 296 | 40.463 | 3.624 | ||
| 1910 | 90.937 | 83.144 | 4.566 | 78.234 | 9.650 | 1.056 | 1.997 | 81.335 | 9.602 | ||
| 1930 | 111.783 | 102.444 | 6.378 | 95.600 | 13.280 | 854 | 2.049 | 104.864 | 6.919 | ||
| 1950 | 146.499 | 129.781 | 10.262 | 118.823 | 23.295 | 1.089 | 792 | 2.500 | 139.367 | 7.132 | |
| 1970 | 162.405 | 133.737 | 8.041 | 115.779 | 41.374 | 635 | 561 | 4.056 | 139.873 | 22.532 | |
| 1990 | 136.338 | 110.279 | 5.236 | 79.889 | 36.723 | 335 | 334 | 19.057 | 10.006 | 112.599 | 23.739 |
Bölgeler ve semtler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Belediye sınırları içinde Bern şehri 6 bölgeye (Stadtteile) ve her bir bölgede çok sayıda semte (Quartiere) bölünmüştür: Şu liste bunları özetler:
| Bölgeler | Semtler | |
|---|---|---|
| I. Bölge: Innere Stadt (İç Şehir) | Schwarzes Quartier (ya da Mattequartier), Weisses Quartier, Grünes Quartier,
Gelbes Quartier, Rotes Quartier |
|
| II. Bölge: Länggasse-Felsenau | Engeried, Felsenau, Neufeld, Länggasse, Stadtbach, Muesmatt | 
|
| III. Bölge: Mattenhof-Weissenbuhl | Holligen, Weissenstein, Mattenhof, Monbijou, Weissenbühl, Sandrain | 
|
| IV. Bölge: Kirchenfeld-Schosshalde | Kirchenfeld, Gryphenhübeli, Brunnadern, Murifeld, Schosshalde, Beundenfeld | 
|
| V. Bölge: Breitenrain-Lorraine | Altenberg, Spitalacker, Breitfeld, Breitenrain, Lorraine | 
|
| VI. Bölge: Bümpliz-Oberbottigen | Bümpliz, Oberbottigen, Stöckacker, Bethlehem, Brünnen (Bern'in en yeni semti) | 
|
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Sinema
[değiştir | kaynağı değiştir]Bern'de düzinelerce sinema bulunur. Sinemalarda genellikle filmler orijinal dillerinde (örneğin İngilizce) gösterilir ve altyazı olarak Almanca veya Fransızca filme eklenir. Çok az sayıda sinemada Almanca dublajlı filmler izlenebilir.
Tiyatro
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bern Tiyatrosu[13]
- Narrenpack Tiyatrosu Bern[14]
- Schlachthaus Tiyatrosu[15]
- Tojo Theater
- Effinger-Strasse Tiyatrosu[16]
- Käfigturm Tiyatrosu[17]
Müzeler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kunstmuseum (Güzel Sanatlar Müzesi)
- Zentrum Paul Klee. Paul Klee'nin hayatına ait belgeler ve eserleri sergilenir. Bu modern binanın mimarı Renzo Piano'dur.
- Art-Hall
- Doğal Tarih Müzesi(Natural History Museum)
- Alpine Museum
- Historisches Museum (Tarih Müzesi)
- Einstein House
- Posta Müzesi
Fuar, karnaval ve festivaller
[değiştir | kaynağı değiştir]- Zibelemärit (Soğan Pazarı) - her yıl Kasım ayının dördüncü pazartesi günü kurulan bir yıllık pazarı
- Berner Fasnacht - Karnaval
- BeJazz - Yaz ve Kış Caz Festivali
- Sokak Çalgıcıları festivali
- Gurtenfestival - Gurten tepesinde müzik festivali
- Internationales Jazzfestival Bern
- SHNIT Enternasyonal Kısa Metrajli Film Festivali - Yıllık Ekimin birinci haftasında
- Taktlos-Festival
Yüksek eğitim
[değiştir | kaynağı değiştir]Bern Üniversitesi (Almanca: Üniversität Bern) 1834'te kurulmuştur. Bern kantonu tarafından finanse edilmekte ve yönetilmektedir. Belirli bir şehirden ayrı bir kampüsü olmayıp şehir içinde farklı binalarda eğitim vermektedir. Geniş akademik alanlarda kurs ve programları bulunmaktadır. Üniversitede 8 fakülte bulunmaktadır:
- Katolik ve Protestan Teolojisi
- Hukuk
- Ekonomik ve Sosyal Bilimler
- Tıp
- Fen
- Müzik
- Güzel Sanatlar
Üniversite bilimsel ve bilgisel araştırmaya önem vermekte ve 160 kadar araştırma "enstitüsü" bulunmaktadır.
Bern'de ayrıca yüksek eğitim için 1997'de kurulmuş olan Bern Uygulamalı Bilimler Üniversitesi (Berner Fachhöchschule) bulunmaktadır. Bu üniversite kurumuna 6 "okul" bağlıdır: Mühendislik ve Enformasyon Teknoloji Okulu; Mimarı, İnşaat ve Tahta Sanayi Mühendislik Okulu; İşletme, İdarecilik ve Sosyal Çalışma Okulu; Bern Güzel Sanatlar Üniversitesi; İsviçre Ziraat Koleji ve Magglingen Spor Koleji.
Ulaşım
[değiştir | kaynağı değiştir]Bern değişik otoyollar ile (A1, A12, A6) diğer şehirlere bağlanmıştır.
"İsviçre Federal Demiryolları (SBB-CFF-FFS)" tarafından işletilen "Bahnhof Bern (Bern Tren Gari)" şehri ülke içindeki ve Avrupa demiryolları sistemlerine bağlamaktadır. Bahnhof Bern Interlaken'den Berlin'e ICE ile ve Paris'e TVG ile ekpres hızlı trenleri için önemli bir istasyondur.
Bern'de bir havaalanı (Regionalflugplatz Bern-Belp) bulunmakta ve İsviçre, bazı Avrupa şehirlerine ve yaz mevsimlik tatil için uçuşlar yapılmaktadır.
"Bern S-bahn" banliyö tren sistemi, "Bern Tramvay Ağı" Sistemi, "Bern Troleybüs" sistemi ve otobüsler şehir içi kamu ulaşımında entegre bir şekilde etkin olarak kullanılmaktadır. Ayrıca şehirde "Marzili" semtinden "Bundeshaus"'a giden "Marzilibahn" adı verilen kısa 106 metrelik bir füniküler sistemi bulunmaktadır.
Kardeş şehirler
[değiştir | kaynağı değiştir]Vaduz, Lihtenştayn
Viyana, Avusturya
Bordeaux, Fransa
Krıvıy Rih, Ukrayna
New Bern, Kuzey Karolina, Amerika Birleşik Devletleri
Resimler
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Bern - Rathus Belediye Sarayı
-
Bern - Federal Saray İsviçre parlamento binası
-
Zytglogge Saat kulesi şehrin en bilinen sembollerindendir.
-
Bern 1638
-
Berchtold V heykeli
-
Erlacherhof Konağı
-
Zentrum Paul Klee
-
Bern Şehir Tiyatrosu
-
Bern - Bern Hauptbahnof Tren Garı ve önünde tramvay durağı
-
Bern Üniversitesi
-
Stade de Suisse Stadyumu
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bern (kanton)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Permanent and non-permanent resident population by institutional units, citizenship (category), sex and age". Swiss Federal Statistical Office. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020.
- ^ Statistik, Bundesamt für (23 Temmuz 2020). "Stadt Bern - Das Bevölkerungswachstum stagniert - Medienmitteilung von Statistik Stadt Bern / Nr. 08/2020 | Medienmitteilung". Bundesamt für Statistik (Almanca). 26 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2022.
- ^ "Urban population: Agglomerations, cores outside of agglomerations and municipalities oriented to multiple cores, 1991-2018". Swiss Federal Statistical Office. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020.
- ^ Schweizerische Gesellschaft für Kulturgüterschutz (SGKGS): Berner Altstadt 17 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b Konrad Justinger: Cronicka der Stadt Bern 17 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. In: DigiBern. Bern Üniversitesi, 4. November 2006, S. 53, 5 Nisan 2016'da ulaşıldı (PDF 31.1 MB, 546 sayfa, Orta Yüksek Almanca).
- ^ Vorrömische Zeit 19 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Historisches Lexikon der Schweiz, 5 Nisan 2016'da ulaşıldı.
- ^ Römische Zeit 19 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Historisches Lexikon der Schweiz, 5 Nisan 2016'da erişildi.
- ^ Frühmittelalter 19 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Historisches Lexikon der Schweiz, 5 Nisan 2016'da erişildi
- ^ Kleine Schanze, Bern resmi şehir yönetimi sitesi 8 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Climate normals Bern / Zollikofen. Reference period 1981−2010" (PDF). Federal Office of Meteorology and Climatology MeteoSwiss. 6 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020.
- ^ "Aktuelles – Stadt Bern". Stadt Bern. 8 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2020.
- ^ a b Kaynak: İngilizce Wikipedia "Bern" maddesi population 28 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "=Stadttheater Bern" (Almanca). 1 Şubat 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2009.
- ^ "=Narrenpack Theatre Bern" (Almanca). 4 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2009.
- ^ "=Schlachthaus Theatre Bern" (Almanca). 2 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2009.
- ^ "==Das Theatre an der Effingerstrasse" (Almanca). 4 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2009.
- ^ "=Theater am Käfigturm" (Almanca). Erişim tarihi: 12 Nisan 2009.[ölü/kırık bağlantı]
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Bern şehrinin resmi sitesi28 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- "Wikivoyage" "Berne" maddesi11 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- DMOZ Open Directory Projesi "Bern" maddesi (İngilizce)
| İsviçre büyük şehir ve merkezleri 2020 sayımı[1] | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Sıra | Şehir ismi | Kanton | Nüfus | Sıra | Şehir ismi | Kanton | Nüfus | ||
 Zürih |
1 | Zürih | Zürih | 421.878 | 11 | Thun | Bern | 43.476 |  Basel |
| 2 | Cenevre | Cenevre | 203.856 | 12 | Bellinzona | Ticino | 43.360 | ||
| 3 | Basel | Basel-Stadt | 178.120 | 13 | Köniz | Bern | 42.388 | ||
| 4 | Lozan | Vaud | 140.202 | 14 | La Chaux-de-Fonds | Neuchâtel | 36.915 | ||
| 5 | Bern | Bern | 134.794 | 15 | Fribourg | Fribourg | 38.039 | ||
| 6 | Winterthur | Zürih | 114.220 | 16 | Schaffhausen | Schaffhausen | 36.952 | ||
| 7 | Luzern | Luzern | 82.620 | 17 | Vernier | Cenevre | 34.898 | ||
| 8 | St. Gallen | St. Gallen | 76.213 | 18 | Chur | Graubünden | 36.336 | ||
| 9 | Lugano | Ticino | 62.315 | 19 | Sion | Valais | 34.978 | ||
| 10 | Biel/Bienne | Bern | 55.206 | 20 | Uster | Zürih | 35.337 | ||
- ^ "Ständige und nichtständige Wohnbevölkerung nach institutionellen Gliederungen, Geburtsort und Staatsangehörigkeit". bfs.admin.ch (Almanca). İsviçre Federal İstatistik Ofisi - STAT-TAB. 31 Aralık 2020.