1840 Ahura depremi
| Yerel tarih | 2 Temmuz 1840 |
|---|---|
| Yerel saat | 16.00 |
| Büyüklük | 7.4 Ms |
| Merkez üs | 39°36′N 44°06′E / 39.6°K 44.1°D |
| Maks. şiddet | IX (Çok yıkıcı) |
| Etkilenen ülkeler/bölgeler |  Osmanlı Devleti |
| Kayıplar | 10.000 ölü |
1840 Ahura depremi, 2 Temmuz günü yerel saatle 16.00'da meydana gelmiş ve Ermenistan ile Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'ndeki Ağrı ilini etkilemiştir.[1] Depremin merkez üssü Ağrı Dağı yakınları olup, burada bir patlamayı tetiklemiş ve köyleri yok eden bir toprak kaymasına neden olmuştur. Deprem ve hasar verici artçı sarsıntıları nedeniyle toplam 10.000 kişi ölmüştür. Deprem katalogları yüzey dalgası büyüklüğünü Ms 7.4 ve Mercalli şiddet ölçeği derecesini IX (Şiddetli) olarak vermektedir.
Tektonik durum
[değiştir | kaynağı değiştir]Anadolu'daki Ağrı İli, Kuzey Anadolu Fayı'nın Doğu Anadolu Fayı ve Zagros kıvrım ve itki kuşağı ile kesiştiği noktanın yakındadır. Bu üç özellik Anadolu, Arap ve Avrasya levhalarının levha sınırlarını belirlemektedir. Üç tektonik levhanın birleşme noktasında yer alan bölge, çoğunlukla doğrultu atımlı ve itmeye sahip büyük sığ depremlere açıktır.[2][3]
Deprem
[değiştir | kaynağı değiştir]7.4 Ms büyüklüğündeki deprem Ağrı Dağı'nın eteklerinde meydana gelmiştir.[4] Şokla birlikte 72 km'lik (45 mil) bir yüzey kırığı meydana gelmiştir.[5]
Etkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Deprem ve lahar, Ahura'nın (günümüzde Yenidoğan) 1.000 sakininin ölmesine sebep olmuş ve Ahura Aziz Jakop Manastırı yıkılmıştır. Avacıg, Pambukh ve Gailatu bölgeleri harap olmuş; neredeyse her köy yok olmuştur. Birçok ev yıkılmış ve Doğubayazıt'ta bir kale harabeye dönmüştür. Depremden sonra çok az ev sağlam kalmıştır. Ağrı Dağı'ndan daha uzak bölgelerde toprak sıvılaşması ve toprak kaymaları meydana gelmiştir. Yerdeki çatlaklardan kum püskürmesine yol açan depremde Aralık köyü ve birkaç askeri tesis de yıkılmıştır. Nahçıvan ve Şarur bölgelerinde en az 7.821 ev ve 24 ibadethane yıkılmıştır. Rusya'da yaklaşık 49 kişi öldü ve 30 kişi yaralanmıştır.[1] Kayma ayrıca Metsamor Nehri'ne geçici olarak bir set çekmiştir. Arpaçay'da yaşayan 1.900 kişi de dâhil olmak üzere, 10.000 kadar kişi depremde ve depremin etkilerinden dolayı ölmüş olabileceği düşünülmektedir.[3][6][7] Eçmiyazin, Erivan, Garni, Van, Tiflis, Tebriz ve Gümrü gibi şehirler hasar görmüştür.[5]
1840 Ağrı Dağı patlaması
[değiştir | kaynağı değiştir]Depremin meydana geldiği gün Ağrı Dağı'nda Bandai tarzı bir freatik patlama tetiklenmiştir. Zirvedeki buzul eriyerek köyleri gömen bir laharla sonuçlanmıştır. Lahar ve heyelan volkanın tabanına yakın bir yerde birikerek büyük bir alüvyon yelpazesi oluşturmuştur.[8] 2006 yılında yapılan akademik bir çalışmada, 3×108 m3 volkanik malzeme ve buzul eriyiğinin saniyede 175 metre hızla vadiden aşağı aktığı tahmin edilmektedir.[9] Yanardağın üst kuzey kanadı boyunca uzanan fissür bacalarından piroklastik bir akış oluşmuştur ve bu akış kuvvetle muhtemel depremle ilişkilidir.[10]
Yanardağın kuzeydoğu kanadında büyük bir heyelan meydana gelmiş ve Ahura Kanyonu'nu oluşturmuştur. Heyelan, deprem ya da patlama nedeniyle tetiklenmiştir. Ahura köyünü ve manastırını yok etmiştir. Hareket, doğal bir barajın oluştuğu 900 metre yükseklikte durmuştur. Bu baraj birkaç gün sonra yıkılmış ve civardaki köyler sular altında kalarak tahrip olmuştur. Ek toprak kaymaları da sele neden olmuştur. Tali etkilerde toplam 4,000 kişi ölmüştür.[5]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b NGDC. "Significant Earthquake Information". 15 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2021.
- ^ Bayrak (2009). "Estimating earthquake hazard parameters from instrumental data for different regions in and around Turkey". Engineering Geology. Elsevier. 105 (3–4): 200-210. doi:10.1016/j.enggeo.2009.02.004.
- ^ a b Karakhanian (2004). "Active faulting and natural hazards in Armenia, Eastern Turkey and North-Western Iran". Tectonophysics. 380 (3–4): 189-219. doi:10.1016/j.tecto.2003.09.020.
- ^ Shebalin, Nikolai V.; Leydecker, Günter (1997). Earthquake catalogue for the former Soviet Union and borders up to 1988. Nuclear Science and Technology Series. Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities. ISBN 92-828-1509-9. ISSN 1018-5593. 16 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023.
- ^ a b c Havenith (2022). "Recent Earthquake-Triggered Landslide Events in Central Asia, Evidence of Seismic Landslides in the Lesser Caucasus and the Carpathians. In: Towhata, I., Wang, G., Xu, Q., Massey, C. (eds) Coseismic Landslides" (PDF). Springer Natural Hazards. Springer: 115-141. doi:10.1007/978-981-19-6597-5_5. 12 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Şubat 2023.
- ^ Siebert, L., T. Simkin, and P. Kimberly (2010) Volcanoes of the world, 3rd ed. University of California Press, Berkeley, California. 551 pp. 978-0-520-26877-7.
- ^ Karakhanian (2002). "Holocene–Historical Volcanism and Active Faults as Natural Risk Factor for Armenia and Adjacent Countries". Journal of Volcanology and Geothermal Research. 113 (1): 319-344. doi:10.1016/s0377-0273(01)00264-5.
- ^ Roberto Sergio Azzoni (2019). "Geomorphological effects of the 1840 Ahora Gorge catastrophe on Mount Ararat (Eastern Turkey)". Geomorphology. Elsevier. 332: 10-21. doi:10.1016/j.geomorph.2019.02.001. 16 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023.
- ^ A. Karakhanian (2006). "Historical volcanoes of Armenia and adjacent areas: What is revisited?". Journal of Volcanology and Geothermal Research. Elsevier. 155 (3–4): 338-345. doi:10.1016/j.jvolgeores.2006.04.008. 16 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023.
- ^ Haroutiunian, R. A. (2005). "Катастрофическое извержение вулкана Арарат 2 июля 1840 года". Proceedings of the National Academy of Sciences of the Republic of Armenia: Earth Sciences (Rusça). 58 (1): 27-35. ISSN 0515-961X. 7 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2015.