Karahanan ng Butuan

Sinaunang Butuan But'ban[1]
bago ang taong 1001–1597[2][3]
Mapa ng Karahanan ng Butuan noong 1521. Kabilang sa mapa ang bayan ng Butuan (maitim na kayumanggi), mga lupaing sakop nito (kayumanggi), at ang mga lupaing napapaimpluwensiyahan nito. (maliwanag na kayumanggi).
Kabisera	Nakasentro sa ngayo'y Lungsod ng Butuan
Karaniwang wika	Butuanon,[4] Lumang Malay, iba pang mga wikang Bisaya
Relihiyon	Hinduismo, Budismo at Animismo
Pamahalaan	Monarkiya
Kasaysayan
• Itinatag	bago ang taong 1001
• Unang binanggit sa mga tala ng Dinastiyang Song	1001
• Pagsupil ng Imperyong Kastila matapos ang huling pinuno na si Raha Siagu ay nakipagsandugo kay Fernando Magallanes	8 Septyembre 1597[2][3]
Salapi	Piloncitos,[5] palitan ng paninda
Pinalitan Pumalit Kasaysayan ng Pilipinas Barangay Bireynato ng Bagong Espanya Silangang Indiyas ng Espanya
Bahagi ngayon ng	Pilipinas

Bahagi ng isang serye tungkol sa
Kasaysayang Prekolonyal ng Pilipinas
Katayuang panglipunan Naghaharing Uri (Maginoo, Ginu, Tumao) Apo, Datu Bagani Lakan Panglima Rajah Sultan Thimuay Gitnang Uri Timawa Maharlika Karaniwang tao, manggagawa at tagasunod Aliping namamahay Alipin sa gigilid Bulisik Bulislis Horohan Uripon
Mga politikal na entidad Luzon Cainta Ibalon Ma-i Kaboloan Maynila Namayan Pulilu Sandao Tondo Kabisayaan Cebu Dapitan Madja-as Mindanao Buayan Butuan Lanao Maguindanao Sanmalan Sulu
Mga pangunahing tauhan Agustin de Legazpi Azim ud-Din I of Sulu Batarah Shah Tengah Datu Daya Datu Sikatuna Dayang Kalangitan Dimasangcay Adel Dayang Sasaban Gat Pangil Gugu Sarikula Jayadewa Kamal ud-Din Laut Buisan Lakandula Lapulapu Magat Salamat Muedzul Lail Tan Kiram Muhammad Kudarat Sultan Muwallil Wasit Rajah Humabon Rajah Lontok Rajah Matanda Rajah Salalila Rajah Sulayman Rajah Tupas Regimo Diraja Kabungsuwan Sharif ul-Hāshim Sri Lumay Tarik Sulayman Urduja
Mga pangunahing mapagkukunan at artepakto Kodiseng Boxer Garing Pantatak ng Butuan Inskripsiyon sa Binatbat na Tanso ng Laguna Monreal Stones The Philippine Islands, 1493–1898
Ayon sa paksa Cultural achievements Historiography Monarchs consorts Paramount rulers Religion Warfare
Tignan din: Kasaysayan ng Pilipinas
t u b

Ang Karahanan ng Butuan (tinatawag ring Kaharian ng Butuan; Butuanon: Gingharian hong Butuan; Sebwano: Gingharian sa Butuan; Intsik: 蒲端國, Púduānguó sa mga tala ng Tsino) ay isang noo'y maunlad at umuusbong na kabihasnan sa Pilipinas na matatagpuan sa hilaga't-silangang Mindanao na nakasentro sa ngayo'y kasalukuyang lungsod ng Butuan bago dumating ang mga mananakop. Kilala ito sa pagmimina ng mga ginto, ang mga produktong ginto nito at ang malawak na pakikipagkalakalan nito sa buong Nusantara. Ang kaharian ay nagkaroon ng ugnayang pangkalakalan sa mga sinaunang kabihasnan ng Hapon, Tsina, India, Indonesia, Iran, Cambodia, at mga pook na ngayo'y nasa Thailand.^[6][7]

Ang mga balangay na natuklasan sa silangan at kanlurang pampang ng Ilog Agusan ang nagpasiwalat nang higit sa kasaysayan ng Butuan. Dahil dito, ang Butuan ay itinuring naging pangunahing daungang pangkalakalan sa rehiyon ng Caraga noong panahong klasikal.

Ipinapakita ng mga patunay na ang Butuan ay mayroon nang ugnayan sa Dinastiyang Song ng Tsina noong taong 1001 AD. Ang Butuan sa panahong yaon ay nangmimina ng ginto at isang sentro ng kalakalan sa hilaga't-silangang Mindanao, kilala sa paggawa ng mga kasangkapang metal at sandata, mga instrumentong musikal at gintong alahas. Sa mga salaysay ng Song Shih, itinala ang unang pagdating ng isang Butuan tributaryong misyon (Li Yui-han 李竾罕 at Jiaminan) sa imperyal na hukuman ng Tsina noong ika-17 ng Marso, 1001 AD at inilarawan ang Butuan (P'u-tuan) bilang isang maliit na bansang Hindu na may Budismong monarkiya sa dagat na nagkaroon ng madalas na ugnayan sa Kaharian ng Champa at patigil-tigil na ugnayan sa Tsina sa ilalim ng haring nagngangalang "Kiling" (Ch'i-ling).^[8][9] Nagpadala ng sugo ang hari sa ilalim ng I-hsu-han, na may pormal na pang-alala na humihiling ng pantay na katayuan sa protokol ng hukuman kasama ang ipinadalang sugo ng Champa. Ngunit ang kahilingan ay kalauna'y tinanggihan ng imperyal na hukuman, marahil dahil sa pagpapabor nito sa Champa.^[10]

Noong 1011 AD, sampung taon ang nakalipas, ang bagong pinuno na nagngangalang "Sri Bata Shaja" ang nagtagumpay na makamit ang pantay na diplomatiko sa Champa sa pagpapadala kay Likanhsieh. Ginulat ni Likanhsieh si Emperador Zhenzong sa paghandog ng isang memoryal na nakaukit sa isang gintong tableta, ilang puting dragon (Bailong, 白龍), alkampor, mga bulaklak mula sa Maluku, at isang alipin mula sa Dagat Timog Tsina sa gabi ng isang mahalagang seremonya ng pag-aalay.^[11][12] Itong pagpapakita ng kapusungan ang nagpasimula ng interes ng Tsina sa maliit na kaharian at ang diplomatikong ugnayan sa pagitan ng dalawang bansa ay umabot sa karurukan nito noong Dinastiyang Yuan.

Noong Ekspedisyon ni Magallanes, naganap ang kauna-unahang Misang Katoliko sa Pilipinas. Naganap ang misa noong 31 Marso 1521 sa pulo ng Mazaua (Limasawa) na pinamumunuan ni Rajah Kolambu, kasama si Rajah Siagu, ang Rajah ng Butuan ng panahong iyon.^[13][14]

Noong 1596, nagsimula ang misyong Katoliko ng mga Kastila na pinamunuan ni Padre Valerio de Ledesma sa Butuan upang makapagtatag ng balwarte ang mga Kastila sa Mindanao upang labanan ang banta ng mga Moro. Noong 8 Septyembre 1597, nasinayan ang kauna-unahang simbahan sa Butuan. Sa panahong iyon ay nagsimula na ang pamamahala ng mga Kastila sa Butuan. Kamakailan ay napalitan ng mga Agustino Rekolekto ang mga Hesuwito sa pamamahala sa Butuan.^[15][16][17]

Mangilan-ngilang mga banga ang nahanap sa Butuan na nagpapahiwatig sa yaman ng kaharian at ang pag-iral ng mga dayuhang tradisyon.^[18] Ilan sa mga bangang ito ay pinetsahan bilang mga sumusunod:

• Sathing Phra (900 hanggang 1100 AD)
• Haripunjaya (800 hanggang 900 AD)
• Mga Hapon (ika-12 hanggang ika-16 na dantaon)^[19]
• Mga Tsino (ika-10 hanggang ika-15 dantaon)
• Mga Khmer (ika-9 hanggang ika-10 dantaon)
• Mga Thai (ika-14 hanggang ika-15 dantaon)
• Champa (ika-11 hanggang ika-13 dantaon)
• Persia (ika-9 hanggang ika-10 dantaon)

Ang mga artepaktong natuklasan sa paligid ng arkeolohikong pook ng Ambangan sa Barangay Libertad na nagpapatunay sa mga makasaysayang tala na nakipagkalakalan ang Butuan sa India,^[20] Hapon, Tsina, at mga bansa sa Timog-silangang Asya sa gitna ng kapanahunang ito.^[21]

Ang pangalang Butuan ay pinaniniwalaang umiral matagal na bago dumating ang mga manlulupig na Kastila sa Pilipinas. Isang maaaring indikasyon nito ay ang isang rinosero na garing pantatak na may disenyong nakaukit sa sinaunang Habanes o maagang sulat Kawi (ginamit bandang ika-10 dantaon) kung saan, ayon sa isang iskolar na Olandes, ay mababasa bilang But-wan. Maaari rin ito nagmula sa salitang batuan (Garcinia morella), isang may kaugnayan sa manggostan na prutas na madalas makakita sa Mindanao. Isa pang alternatibo ay nagmula ang pangalan kay Datu Bantuan, maaaring isang dating datu sa rehiyon.^[22]

• Balangay
• Kasaysayan ng Pilipinas (900–1521)