[go: up one dir, main page]
Pumunta sa nilalaman

Aprika

baguhin ang mga link
Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Pagbabago noong 18:25, 12 Agosto 2024 ni Ysrael214 (usapan | ambag)
(iba) ←Lumang pagbabago | Kasalukuyang pagbabago (iba) | Mas bagong pagbabago→ (iba)

Africa
Aprika

A world map showing the continent of Africa. (See Politics section for a clickable map of individual countries.)

Lawak 30,221,532 km² (11,668,598.7 sq mi)
Populasyon 922,011,000[1] (2005, 2nd)
Density 30.51/km² (about 80/sq mi)
Mga Umaasang Bansa
Demonym Aprikano
Wika Higit sa 1,000 katutubong wikang Aprikano kabilang ang ilang mga wika na sinasalita ng milyon-milyong katulad ng Igbo, Swahili, Hausa, Amharic, at Yoruba; Dagdag pa nito ang Arabe, Ingles, Pranses, Portuges, Afrikaans, Kastila, mga wikang Indiyano, at iba pa
Sona ng oras UTC-1 (Cape Verde) to UTC+4 (Mauritius)

Ang Aprika[2] (Ingles: Africa), ang pangalawang pinakamalaking kontinente sa daigdig at pangalawa sa pinakamataong populasyon pagkatapos ng Asya. May sukat na mga 30,244,050 km² (11,677,240 mi²) kasama ang mga karatig na mga pulo. Sa pangkalahatan, tinatawag na mga Aprikano (lalaki) at Aprikana (babae) ang mga naninirahan sa kontinente ng Aprika.[2]

Ang kontinenteng Aprika ay ang ikalawang pinakamalaki at may pinakamataas na populasyon sa mundo. Sa sukat na 30.2 milyon kilometro kwadrado (11.7 milyon kwadrado milimetro), kasama na ang mga katabing isla nito, binubuo nito ang 6 na porsyento ng kabuaan na kalupaan ng mundo at 20.4 porsyento ng kabuuang sukat ng patag na kalupaan. Ang populasyon nito na umabot sa 1.1 bilyon noong 2013 ay 15 porsyento ng kabuuang populasyon ng mundo. Ang kontinenteng ito ay pinalilibutan ng Dagat Mediteranyo sa hilaga, Kanal Suez at Dagat Pula sa may Peninsula ng Sinai sa hilagang-silangan, Karagatang Indiyano sa timog-silangan, at ang Karagatang Atlantiko naman sa kanluran. Kabilang ang Madagascar at ilang mga kapuluan sa kontinente ng Aprika. Mayroong 54 na kinikilalang mga estado o bansa sa Aprika, siyam na teritoryo at dalawang de facto o mga estadong may limitado o walang rekognisyon sa kontinenteng ito.

Ang populasyon ng Aprika ay ang pinakabata sa lahat ng kontinente sa mundo. Ang kanilang median age noong 2012 ay 19.7, habang ang pangkabuuang gitnang edad (median age) noon sa mundo ay 30.4. Algeria ang pinakamalaking bansa pagdating sa sukat ng lupa habang Nigeria naman ang bansang may pinakamalaking populasyon. Ang Aprika, partikular na ang sentral ng Silangang Aprika, ay kinikilala bilang lugar na pinagmulan ng mga tao at ng Hominidae clade (malalaking bakulaw), kung saan ay natagpuan ang mga pinakaunang hominids at kanilang mga ninuno at mga sumunod na henerasyon na naitalang namuhay pitong milyong taon na ang nakararaan kabilang ang Sahelanthropus tchadensis, Australopithecus africanus, A. afarensis, Homo erectus, H. habilis at H. ergaster – kasama ang pinakaunang Homo sapiens o modernong tao na natagpuan sa Ethiopia na tinatayang namuhay mga 200,000 taon na ang nakararaan. Ang Aprika ay dinadaanan ng ekwador at mayroon itong iba’t ibang klima. Ito lamang ang kontinente na abot sa hilaga hanggang timog ng sonang katamtaman.

Ang Aprika ay tahanan ng iba’t ibang etnisidad, kultura, at wika. Noong ika-19 na siglo, ang mga bansa sa Europa ay sinakop ang malaking bahagi ng Aprika. Karamihan sa mga modernong estado sa Aprika ngayon ay nagmula sa proseso ng dekolonisasyon noong ika-20 siglo.

Mga teritoryo ng mga Bansa sa Aprika at rehiyon

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Sa talaan na ito at rehiyon kung saan sila ay nakakategorya na base sa mga panukala ng Mga Bansang Nagkakaisa.[3]

Pangalang ng rehiyon at
teritoryo, kasama ang watawat 		Lawak
(km²) 		Populasyon
(2009 Taya) 		Densidad ng Populasyon
(bawat km²) 		Kabisera
Silangang Aprika (Eastern Africa):
Burundi Burundi 27,830 8,988,091 Bujumbura
Comoros Komoro 2,170 752,438 283.1 Moroni
Djibouti Djibouti 23,000 516,055 20.6 Djibouti
Eritrea Eritrea 121,320 5,647,168 36.8 Asmara
Ethiopia Etiyopiya 1,127,127 85,237,338 60.0 Addis Ababa
28.1 Antananarivo
Malawi Malawi 118,480 14,268,711 90.3 Lilongwe
Mauritius Mauritius 2,040 1,284,264[3] 629.5 Port Louis
Mayotte Mayotte (France) 374 223,765[3] 489.7 Mamoudzou
Mozambique Mosambik 801,590 21,669,278[3] 27.0 Maputo
Réunion Réunion (France) 2,512 743,981(2002) 296.2 Saint-Denis
Rwanda Rwanda 26,338 10,473,282[3] 397.6 Kigali
Seychelles Seyseles 455 87,476[3] 192.2 Victoria
Somalia Somalia 637,657 9,832,017[3] 15.4 Mogadishu
Tanzania Tansania 945,087 41,048,532[3] 43.3 Dodoma
Uganda Uganda 236,040 32,369,558[3] 137.1 Kampala
Zambia Sambia 752,614 11,862,740[3] 15.7 Lusaka
Zimbabwe Simbabwe 390,580 11,392,629[3] 29.1 Harare
Gitnang Aprika: 6,613,253 121,585,754 18.4
Angola Angola 1,246,700 12,799,293[3] 10.3 Luanda
Cameroon Kamerun 475,440 18,879,301[3] 39.7 Yaoundé
Central African Republic Republikang Gitnang-Aprikano 622,984 4,511,488[3] 7.2 Bangui
Chad Tsad 1,284,000 10,329,208[3] 8.0 N'Djamena
Republic of the Congo Konggo 342,000 4,012,809[3] 11.7 Brazzaville
Democratic Republic of the Congo Demokratikong Republika ng Konggo 2,345,410 68,692,542[3] 29.2 Kinshasa
Equatorial Guinea Ekwatoryal Guinea 28,051 633,441[3] 22.6 Malabo
Gabon Gabon 267,667 1,514,993[3] 5.6 Libreville
São Tomé and Príncipe Sao Tome at Prinsipe 1,001 212,679[3] 212.4 São Tomé
Hilagang Aprika: 8,533,021 211,087,622 24.7
Alherya Alherya 2,381,740 34,178,188[3] 14.3 Algiers
Egypt Ehipto[4] 1,001,450 83,082,869[3] total, Asia 1.4m 82.9 Cairo
Libya Libya 1,759,540 6,310,434[3] 3.6 Tripoli
Morocco Moroko 446,550 34,859,364[3] 78.0 Rabat
Sudan Sudan 2,505,810 41,087,825[3] 16.4 Khartoum
Tunisia Tunisia 163,610 10,486,339[3] 64.1 Tunis
Western Sahara Kanlurang Sahara[5] 266,000 405,210[3] 1.5 El Aaiún
Mga teritoryong umaasa sa Europa na matatagpuan sa Hilagang Aprika:
Canary Islands Kapuloan Espana (Espanya)[6] 7,492 1,694,477(2001) 226.2 Las Palmas de Gran Canaria,
Santa Cruz de Tenerife
Ceuta Ceuta (Espanya)[7] 20 71,505(2001) 3,575.2 —
Madeira Madeira (Portugal)[8] 797 245,000(2001) 307.4 Funchal
Melilla Melilla (Spain)[9] 12 66,411(2001) 5,534.2
Timog Aprika (Southern Africa): 2,693,418 56,406,762 20.9
Botswana Botswana 600,370 1,990,876[3] 3.3 Gaborone
Lesotho Lesotho 30,355 2,130,819[3] 70.2 Maseru
Namibia Namibia 825,418 2,108,665[3] 2.6 Windhoek
South Africa Timog Africa 1,219,912 49,052,489[3] 40.2 Bloemfontein, Cape Town, Pretoria[10]
Eswatini Suwasilandiya 17,363 1,123,913[3] 64.7 Mbabane
Kanlurang Aprika: 6,144,013 296,186,492 48.2
Benin Benin 112,620 8,791,832[3] 78.0 Porto-Novo
Burkina Faso Burkina Faso 274,200 15,746,232[3] 57.4 Ouagadougou
Cape Verde Kabo Berde 4,033 429,474[3] 107.3 Praia
Côte d'Ivoire Baybaying Garing 322,460 20,617,068[3] 63.9 Abidjan, Yamoussoukro[11]
The Gambia Gambiya 11,300 1,782,893[3] 157.7 Banjul
Ghana Gana 239,460 23,832,495[3] 99.5 Accra
Guinea Guinea 245,857 10,057,975[3] 40.9 Conakry
Guinea-Bissau Guinea-Bissau 36,120 1,533,964[3] 42.5 Bissau
Liberia Liberia 111,370 3,441,790[3] 30.9 Monrovia
Mali (bansa) Mali 1,240,000 12,666,987[3] 10.2 Bamako
Mauritania Mauritania 1,030,700 3,129,486[3] 3.0 Nouakchott
Niger Niher 1,267,000 15,306,252[3] 12.1 Niamey
Niherya Niherya 923,768 149,229,090[3] 161.5 Abuja
Saint Helena Saint Helena (UK) 410 7,637[3] 14.4 Jamestown
Senegal Senegal 196,190 13,711,597[3] 69.9 Dakar
Sierra Leone Sierra Leone 71,740 6,440,053[3] 89.9 Freetown
Togo Togo 56,785 6,019,877[3] 106.0 Lomé
KABUUAN (Total) 30,368,609 1,001,320,281 33.0

Palatandaan

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ "World Population Prospects: The 2006 Revision" Naka-arkibo 2011-05-11 sa Wayback Machine. United Nations (Department of Economic and Social Affairs, population division)
  2. ↑ 2.0 2.1 English, Leo James (1977). "Aprika, Aprikano, Aprikana". Tagalog-English Dictionary (sa wikang Ingles). Congregation of the Most Holy Redeemer. ISBN 9710810731.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  3. ↑ 3.00 3.01 3.02 3.03 3.04 3.05 3.06 3.07 3.08 3.09 3.10 3.11 3.12 3.13 3.14 3.15 3.16 3.17 3.18 3.19 3.20 3.21 3.22 3.23 3.24 3.25 3.26 3.27 3.28 3.29 3.30 3.31 3.32 3.33 3.34 3.35 3.36 3.37 3.38 3.39 3.40 3.41 3.42 3.43 3.44 3.45 3.46 3.47 3.48 USCensusBureau:Countries and Areas Ranked by Population: 2009
  4. ↑ Malawang itinuturing ang Egypt bilang isang bansang transkontinental sa Hilagang Aprika (UN region) at Kanlurang Asya; para sa Aprika lamang ang mga bilang para sa populasyon at lawak, kanluran ng Suez Canal.
  5. ↑ Pinagtatalunan ang Western Sahara ng Sahrawi Arab Democratic Republic, na nangangasiwa sa maliit na bahagi ng teritoryo, at ng Morocco, na sumasakop sa ibang bahagi.
  6. ↑ Ang Spanish Canary Islands, kung saan kapwa kabisera ang Las Palmas de Gran Canaria at Santa Cruz de Tenerife, ay karaniwang itinuturing na bahagi ng Hilagang Aprika dahil sa malapit ito sa Morocco at Western Sahara; para sa 2001 at bilang ng populasyon at lawak.
  7. ↑ Ang Ceuta, na exclave ng Spain, ay binalilibutan ng Morocco sa Hilagang Aprika; para sa 2001 ang bilang ng populasyon at lawak.
  8. ↑ Ang Portuguese Madeira Islands ay karaniwang itinuturing na bahagi ng Hilagang Aprika dahil sa lapit nito sa Morocco; para sa 2001 ang bilang ng populasyon at lawak.
  9. ↑ The Spanish exclave of Melilla is surrounded on land by Morocco in Northern Africa; population and area figures are for 2001.
  10. ↑ Bloemfontein ang kabiserang panghukuman (judicial capital) ng South Africa, habang ang Cape Town ang sentrong pambatas (legislative seat), at Pretoria ang sentrong pampangasiwaan (administrative seat) ng bansa.
  11. ↑ Yamoussoukro ang opisyal na kabisera ng Côte d'Ivoire, habang ang Abidjan ang de facto na sentro.
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aprika&oldid=2126158"