Korea, south

Korea, south (南韓, Nan-Han)

u Korea, south (南韓, Nan-Han) sa i labu nu Yaco, itiza i 37 00 N, 127 30 E.

u ahebal nu lala’ mapulung sa izaw ku 99,720 km²

u ahebal nu lala'ay sa izaw ku 96,920 km², u ahebal nu nanumay sa izaw ku 2,800 km²

hamin nu tademawan sa 50,924,172.

kakalukan umah sa 18.10%, kilakilangan umah sa 63.90%, zumaay henay umah sa 18%.

Da-Han-Min-Kwo, taneng tu Han-kwo han pangangan, atu Nan-Han han pangangan, i waliay-Asiya Caw-seng-band-daw nu timulay a Kung-He-Ce Kwo, u kahenulan a tukay u Sual. u lala’ nu Han-kwo tuluan tatuzu’an i bayu, i etip-timul sa u Sihay, wali-timul lingig Da-Han Hay-Sea, i walian  lingig tu Han-Kwo Dung-Hay, i amisan silahad tu 38 san, milingig tu Caw-sen mincu cu-i zen-min kung-he-kwo, ahebal nu lala’ pulung han 10 emang Ping-hun kung-li, hadiya nu Han-kwoay 45% kahebal nu lala’. u tademaw sa, u 5170 a emang katuud.

(u kamu nu Hulam sa: 大韓民國（韓語：대한민국／大韓民國 Daehan Minguk），簡稱韓國（한국／韓國 Hanguk），亦稱南韓，是位於東亞朝鮮半島南部的共和制國家，首都為首爾。韓國國土三面環海，西南瀕臨韓國西海（黃海），東南緊接大韓海峽（朝鮮海峽），東邊是韓國東海（日本海），北面隔著三八線（朝韓非軍事區），與朝鮮民主主義人民共和國相臨，總面積約10萬平方公里（約佔韓半島總面積45%），人口5170萬。)

u tapang tusu nu kanatal sa u Seoul (首爾).

DaHan-minKwo hansa ku kamu a tatatayay kami nu panganganan, u Han-Kwo, na maka i sumamaday a san-han kina ngangan, ya Caw-Sen-Min-cu-cu-i-zan-min-Kung-he-Kwo, u Bey-han han pangangan,

ya Caw-Sen-Min-Cu-Cu-i-Zen-Min-Kung-He-Kwo heni sa misakamu, ami ku cacayay a kanatal pangangan, heni sa Caw-Sen kami, u Da-Han-Min-Kwo pangangaan han Nan-Caw-San a kanatal.

(u kamu nu Hulam sa: 大韓民國聲稱其為朝鮮半島唯一合法政權，自稱「韓國」（한국／韓國），得名於古代的三韓，而將朝鮮民主主義人民共和國稱做「北韓」（북한／北韓）；朝鮮民主主義人民共和國亦聲稱其為朝鮮半島唯一合法的政權，自稱「朝鮮」（조선／朝鮮），而將大韓民國稱為「南朝鮮」（남조선／南朝鮮）。)

kakining nu kanatal demiad sa 15 bulad 8 demiad.

San a kanatal.

nu malusulit, matenes tu i sumamad izaw tu ku tademaw i Caw-San band-daw muengen. Pinzan Sanuyenceng he-u-li tu nazikuzan, Zun-cin-nan-daw kung-zu Se-Zang-Li atu Ma-Yan a nazikuzan, Zun-cin-be-daw Sam-se-li atu bu-ten-li a nazikuzan izaw tu ku azihay namaka Ciw-se-ci a ziday i Caw-san-band-daw,i timul atu i amis izaw ku tademaw itiza mauzip. i Caw-san-band-daw a likisi saayaway ci kuliay a kanatal sa ci Ku-caw-san.

(u kamu nu Hulam sa: 根據考古所得，早在遠古時期朝鮮半島就已有原始人類居住。平壤祥原郡黑隅里遺址、忠清南道公州石壯里和馬岩里遺址、忠清北道上詩里和浦田裡遺址相繼發現表明舊石器時代朝鮮半島南北部都有人類生息。朝鮮半島歷史最初的奴隸制國家是古朝鮮。)

Caw-San a ngangaan azih sa i Zun-kwoay katelang a cudad:sanhaycin haynecin, i labu nu Dun-Hay, i kalimucu nu Be-Hay, u Caw-San pangangaan a kitakit. San-su-da-zuam heni sa zaw-ze-sing-min a imi. ku sumamaday a Zaw-san mapatizen i tan-cin Zaw-san atu Ci-ze Zaw-san tusaay ku kamu.

nu maka nusulitan nu Ci-zeZaw-san patelatay, mi sapaazih a saplekal caay kataneng atu i timul i amis min-cu-cu-i tu papisatiidan.nu maka Ci-ze Zaw-San a kamu paculian nu mabaladay.

(u kamu nu Hulam sa: 「朝鮮」一詞最早見於中國古籍《山海經·海內經》：「東海之內，北海之隅，有國名朝鮮」。《尚書大傳》對其含義的解釋為「朝日鮮明」。對於古朝鮮的建國存在檀君朝鮮和箕子朝鮮兩種說法。由於文獻中箕子朝鮮內容的矛盾，加之考古發現的不足和南北韓民族主義因素等原因，箕子朝鮮的說法已被南北韓主流所否定。)

izaw ku maheniay pizateng hansa u Ci-ze Zaw-san nu Han-se-cinay a Han-zen Hulam, a nu caay sa u nu zikuz a teluc pasaHulamay ku balucu’ nu tulik nu heni. i kung-yen 194 mihecaan nu ayaw, ci Wey-mam mihaka tu amibelin tu Ku-zaw-san mala sakakaay ciniza, tulisen niza ku ngangaan nu K-zaw-san, i Wey-man Zaw-san han. kun-yen nu ayaway 108 a mihecaan, ya W-mamZaw-san sakalawpes nu Si-han.

(u kamu nu Hulam sa: 有人甚至認為箕子朝鮮是漢四郡時期的漢人或是後世慕華者編造出來的。公元前194年，衛滿發動政變推翻古朝鮮准王即位，但繼續沿用古朝鮮的國號，史「衛滿朝鮮」。公元前108年，衛滿朝鮮被西漢所滅。)

katukuh tu i 4 se-ci nu zikuzan,Kaw-ku-li i Ya-li-cyang mapacakep tu, maka amisay  a niyacu’, kanatal sa cacay han mikuwan, sakalawpes tu Han-se-cin. itip-timul, Bay-ci sakalawpes tu Ma-Han 54 Kwo. i waliay-timul ci Cen-han 12ay a kanatal u Sin-luw. Zaw-san-ban-daw izaw ku Kaw-kuw-li, Sin-luw, Bay-ci tuluay a kanatal, i likisi San-kuw-se-tay.

(u kamu nu Hulam sa: 進入四世紀以後，高句麗在鴨綠江流域興起，統一北部的各部落國家及滅亡漢四郡。在西南部，百濟滅馬韓54國。東南部的辰韓也由12國合併為新羅。朝鮮半島形成高句麗、新羅、百濟三國鼎立時期，史稱「三國時代」。)

i kung-yen7 se-ci ya Sen-luw macabay tu Tan-zaw palawpes tu Bay-ci, atu Kaw-ku-li. 676 a mihecaan Sin-luw atu Tan-zaw palcawaw nu zikuzan sa, u Sin-luw ku mikuwanay tu Zaw-sen-ban-daw Tatung-cyang nu timul. Tatung-cyaang nu amisan a Kaw-kuw-li  makuwan nu Tan-zaw Behay kanatal mamicaluk. i 10 se-ci nu ayawan, pasacacayay a Sin-luw mapela tu tuluay a kanatal, ciho-Kaw-li, ho-Bay-ci, Sin-luw.

(u kamu nu Hulam sa: 公元7世紀新羅聯合唐朝先後滅百濟和高句麗。676年羅唐戰爭後，新羅統一朝鮮半島大同江以南。大同江以北的高句麗故地被唐朝渤海國等繼承。十世紀初，統一新羅分裂成為後三國（後高句麗、後百濟、新羅）。)

Kun-yen 918 mihecaan, u Kaw-Li ta-cyang ci Uwan-ceng masalawpesan ku Hau-San-kuw, ci Kaw-Li ku pangangaan. (Kaw-Li se-tay Alabul a sanzan-nu mietanay a tademaw) pahusu sa katukuh i uozu kitakit, manay izaw ku Koreya, Corea a kamu Kaw-Li.

(u kamu nu Hulam sa: 918年，高句麗大將王建統一後三國，改國號「高麗」（高麗時代阿拉伯商人將此名稱傳播到歐洲世界，英語或者歐洲語中「Korea」（Corea）的語源就是「高麗」）。)

i 1392 a mihecaan u Kaw-Li a ta-cyang ci Li-Teng-Key mihaka tu Kaw-Li mabelin niza sumaden tu Yen-ceng-kuw, i likisian Zaw-San-wang-zaw. ya Wang-zaw i zulu-cyaw a sapikuwan tu kanatal, lu-cyaw mikuday tu Budaay mala sakapahay a pikuwan tu kanatal. Se-cung-tay-wan han, u key-zay, lalangaw, nu hitayay gaga, sapalekal amin. mabulah ku yen-wen i labuay nu kanatal matineng tu lalangaw ku tademaw.

(u kamu nu Hulam sa: 1392年，高麗大將李成桂推翻高麗政權改元建國，史稱「朝鮮王朝」。朝鮮王朝以儒教治國，儒家思想取代佛教成為國家統治理念。世宗大王時期，王朝經濟、文化、軍事、科技等各方面都得到長足發展。諺文的發明也為國內平民的文化普及提供了條件。)

i zikuzan nu 16 seci atu ayaway nu17seci,Zaw-san-wang-zaw mangayaw nu Hu-Cing atu Wel ,manay lekecen mupupu tu kanatal.19 seci malingatu tu tasasa. 11876 mihecaan,Min-ze-uy-sing izekuzan ku Nipun, micangzay tu nu sihungay a baluhay  a uci,pacici han ku Zaw-sena misulit tu cyang-hua-daw-tiaw-ye, maala nu Nipun kapah sakusa i Zaw-sen-band-daway a minatu, linsezapancen, mawyi a tadungus.

(u kamu nu Hulam sa: 16世紀末和17世紀初，朝鮮王朝由於遭到後金和倭的攻擊而採取閉關鎖國的政策。19世紀後開始日益衰落。1876年，明治維新後的日本，依靠西方先進武器迫使朝鮮簽訂《江華島條約》，取得自由勘測朝鮮半島海口、領事裁判權、貿易等權利。)

nipahezek nu sakatusaay ngayaw nu kitakit i 1945 mihecaan i waluay a bulad a  asa, malusulit nuYalda lubang pisilsilan, nu midebung nu Nipun i Zaw-sen sa u Sulan atu U.S.A. kapulungan mikuwan,Su-Lang sumanahay a hetay atu  U.S.Aa hetay u Pey-balattu38tuay sapiliyas malatusa tu,timul atu amis a  Zaw-san madebung tu nu tusaay akanatal. hezasa sa  ya pan-daw pelaan tu nu mitebungay.

(u kamu nu Hulam sa: 1945年8月，第二次世界大戰結束後，根據年初雅爾達會議的安排，原日占朝鮮由蘇聯和美國共同代管，蘇聯紅軍和美軍以北緯38度線為界分別進駐朝鮮北部和南部。此後朝鮮半島先後被劃分為南北兩塊勢力範圍)

i amsay sa u Su-lan nu hetay ku mikuwanay, i temulay sa u  U.S.A. nu hetay ku mikuwanay. tukuh i 1948 miheca sacacay cacay sa mi sateked. nu amisay Zaw-sen-min-cu-cu-i-zen-min-Kun-he-kuw, i timulan sa  Da-han-min-kuw han pangangan.i1950 miheca enemay nu bulat tusaay abataan izaw ku lima ademiad, mapalcaw tu ku Han-kuw. na caay pikabu micumud Su-len atu Dun-uway a kanatal, sisa idawya u U,S.A. liliden a makapuday a kanatal paina mihaka paayaway tu Han-kuw, ya makapuday a kanatal ahitay,atu mihantayay tu Amilikaay Cung-Hal-zan-min-kung-he-kuw tuni paayaway tu Zaw-sen i zikuzan sa misulit tu a caay tu kangangayaw i 1953 mihecaan pituay a bulad tusaay bataan izaw tu pitu a temiadan. sisa Zaw-sen-pang-daw i 38tu balattu lilis han mapela tu tusaay a kanatal.

(u kamu nu Hulam saa: 由蘇聯軍事政府管理的北部以及美軍政廳統治的南部，兩者在1948年後分別獨立為「朝鮮民主主義人民共和國」及「大韓民國」。1950年6月25日，韓戰爆發。因蘇聯等東歐共產主義國家缺席，導致當時美國等主導的聯合國投票發動聯合國軍支援韓國。聯合國軍支援的韓國同蘇聯和抗美援朝方針指導下的中華人民共和國支援的朝鮮最終在1953年7月27日簽署停戰協定。朝鮮半島沿三十八度線非軍事區劃分為兩個國家。)

Han-kuw i wali-amisan nu Ya-zu, i timulan nu Zaw-sen -pan-daw, musuayaw tu tuluay tatuzu’an a bayu, i amis sa malalitin tu Zaw-sen,i dip sa Cung-kuw si laad tu Si-hay nu Han-kuw masasuazih tu.i walian atu wali-timulay mulaad tu Nipung a malabelaway a kanatal, ahebal nu lala tu 10 wang ping-huang kung-li, makaalatu 45% kaahebal nu pand-daw.

(u kamu nu Hulam sa: 韓國地處東北亞的朝鮮半島南段，三面環海，北部與朝鮮接壤，西與中國隔著韓國西海（黃海）相望，東部和東南部與日本隔著韓國東海（日本海）相鄰，面積約10萬平方公里，約占半島面積的45%)

u pala’ nu Han-Kuw talakaw ku amisay isasaay ku timulay, talakaw ku waliay isasaay ku tipay, i labuay 60% ku buyubuyu’an. nu makaamis sa Hang-Lung buyu telek sa tu sadipasan nu waliay a Tay-bay-sanmay sa tanayuay a buyu’ nu Han-Kuw, 500km katanayu, palecad han makabayu  1000mi katalakaw, mala Pan-daway a kulul.micabiyas ku layin nu Dung-Hay  mabuhaw, mangay i waliay nu Tay-bay-san u dangkay atu ungcung a subal, i tip atu timul sulsul hennay, mala enal micapiay  ku yadahay tusubal atu minatu.

(u kamu nu Hulam sa: 韓國地勢北高南低，東高西低，其中三分之二是山地。北起黃龍山縱貫東海岸的太白山脈是韓國最長的山脈，全長約500公里，平均海拔1000米，構成韓半島南部的脊樑。由於東海波濤的侵蝕，太白山脈東坡是懸崖峭壁和岩石小島，西坡和南部較緩，形成平原和許多近海島嶼和小港灣。

i amisay nu Tay-bay-san a Siya-sen sa talakaway nu waliay nu Han-kuw a buyu’,1708 mi katalakaw, i pabaway nu buyu’ sa mihecaan izaw  ku lima, enem a bulad mapatahepu nu kuli azihan sanglac tu a ci ngangan, Tay-bay-san-may nu teban ila ku limaay a buyu’ masasengi azihan katalakaw pangangan han tu Wu-tay-san, u satalakaway Huy-lu-hung, 1563 mi katalakaw.

(u kamu nu Hulam sa: 位於太白山脈北部的雪岳山是韓國東部山地的最高峰，高達1708米，因山頂一年有五六個月被白雪覆蓋而得名。太白山脈中部聳立著五座相似的高峰被稱為五台山，最高峰飛盧峰海拔1563米。)

Tay-bay-san-may pasatip-timul mabayacay a buyu’, SiyawBay-san-may, 350 km katanaya, izaw ku Ze-i-san 1915 mi, Su-li-san 1058 mi, De-ye-san 1614 mi, Ca-ye-san 1430 mi  ahenawlan a buyu’. namaka i Wu-tay-san malingatu pasayda i tip-timul bayac han katukuh i cung-cing-nan-daw a buyu’ sa Ze-lin-san-may  220 km katanaya. i tebanay nu Ci-zuw-daw a Han-nu-san u satalakaway nu Han-kuw a buyu’,1950 mi hatila katalakaw. u Han-nu-san, Cing-kang-san, Ze-i-san nu Dituay a buyu’.

(u kamu nu Hulam sa: 太白山脈向西南延伸的部分被稱作小白山脈，長約350公里，主要山峰有智異山（1915米）、俗離山（1058米）、德裕山（1614米）、伽倻山（1430米）等。以五台山為始點向西南延伸到忠清南道的山脈是車嶺山脈，長約220公里。位於濟州島中部的漢拏山是韓國的最高峰，海拔1950米。漢拏山與金剛山和智異山被稱為三大神山。)

u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Moon Jae-in (Wuen Cay Ying 文在寅), 1953 a mihca 1 a bulad 24 a demiad nalecuhan. u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) nu Korea, south (南韓, Nan-Han) ayza, micakat a demiad sa i 2017 a mihca 5 bulad 10 demiad.

u cunli nu South Korea (南韓) ayza sa ci Kim Boo-kyum (金富谦), micakat a demiad sa i 2021 a mihcaan 5 bulad 14 demiad.

• CIA
• 外交部
• List of current heads of state and government