Listopad

Ślabikŏrzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ślabikŏrzowym zŏpisie ślōnskij gŏdki. Coby sie przewiedzieć wiyncyj, wejzdrzij do artikla ô nim.

Listopad to je jedynŏsty miesiōnc w roku. Podle gregoriańskigo kalyndŏrza mŏ 30 dni. Listopad je miesiōńcem podzimnym na pōłnocnyj pōłkuli, a jŏrnym na połedniowyj.

Jego miano, podanie jak ôstanych miesiyncy (z wyjōntkym marca i mŏja), je ôd charakterystycznych cech, zwiōnzanych z tŏwarziszōncymi tymu miesiōncowi zjawiskami przirodniczymi abo z taktym wykōnowanych w tym czasie robot na roli. Miano miesiōnca (podle Brücknera) je ôd ôpadajōncych podzimym listkōw. Łacińske miano November ôstało wziynte bez wiynkszość ojropejskich gŏdek.

• 7.XI.1741 – hołd ślōnskich stanōw przed Fryderykym II;
• 12.XI.1757 – zdobycie Świdnicy bez Austryjŏkōw;
• 24.XI.1757 – kapitulacyjŏ Wrocławia przed austryjŏckimi wojskami;
• 10.XI.1796 – piyrszy wytop surōwki przi użyciu koksu we Krōlewskij Ôdlewni Żelazła w Gliwicach;
• 2.XI.1806 – piyrsze wojska Napoleōna wchodzōm na Ślōnsk;
• 30.XI.1806 – napoczyńcie ôblynżyniŏ Gogowa bez francuske wojska;
• 10.XI.1807 – Prusy przekazujōm Ksiynstwu Warszawskimu tm. Nowy Ślōnsk;
• 2.XI.1810 – industryjalny ôrdōnek snoszōncy ukrōcyniŏ w zakresie handlu i posug;
• 18.XI.1817 – na Uniwerzytecie Wrocławskim powstŏwŏ zrzeszynie polskich sztudyntōw „Polonia”;
• 12.XI.1848 – w Bytōmiu powstŏwŏ Tŏwarzistwo Robiōncych dlŏ Ôświaty Ludu Gōrnoślōnskigo;
• 29.XI.1910 – we Wrocławiu powstŏwŏ Wyższŏ Szkoła Technicznŏ;
• 8.XI.1914 – we Wrocławiu powstŏwŏ jedyny w Prusach Kōmitet Ôrganizacyje Pōmocy Legiōnōm;
• 9.XI.1918 – w Bytōmiu ôrganizuje sie piyrszŏ na Gōrnym Ślōnsku Dorada Robotniczo-Wojskowŏ;
• 15.XI.1918 – prezydynt ôpolskij rejyncyje von Miquel trefiŏ sie z duchowiyństwym gōrnoślōnskim coby kludzić dyskusyjõ nt. „polskij sprawy”;
• 22.XI.1918 – gliwickŏ Kōnferyncyjŏ Rad Gōrnoślōnskich;
• 24.XI.1918 – we Ôpolu powstŏwŏ Spōlnota Roboczŏ dlŏ Gōrnego Ślōnska, niyskorniyjszy Ferajn Gōrnoślōnzŏkōw Wiernym Zajtōm Familijnym (VHO);
• 27.XI.1918 – we Raciborzu tworzi sie separatystyczny Kōmitet Gōrnoślōnski;
• 28.XI.1918 – 117 dywizyjŏ infanteryje pod jynerołym Hoeferym przibywŏ na Gōrny Ślōnsk;
• 8.XI.1919 – wydanie ôrdōnku ô ôrganizacyji Prowincyjŏ Gōrny Ślōnsk;
• 6.XI.1920 – ukazuje sie piyrszy numer cajtōngu autōnōmistōw „Wolne Słowo – Das Freie Wort” Teofila Kupki;
• 21.XI.1920 – kardynoł Bertram zakazuje działalności politycznyj bez podległych jymu ksiynży;
• 27.XI.1920 – przijyńcie artykułu 167 Kōnstytucyje Republiki Weimarskij przizwŏlajōncego na dostanie bez Gōrny Ślōnsk statusu samodzielnego miymieckigo krŏju z włŏsnym grōmadōm krajowõ i ôbywatelstwym;
• 8.XI.1921 – w Katowicach ôstŏwŏ założōny Gōrnoślōnski Ferajn Chopski Polskigo Ślōnska do Ôchrōny Praw Myńszości (niyskorniyjszy Niymiecki Ferajn Chopski dlŏ Polskigo Ślōnska DVB);
• 23.XI.1921 – napoczyńcie polsko-miymieckich ôsprŏwek we sprawie umŏwy dlŏ Gōrnego Ślōnska;
• 7.XI.1922 – Pius XI powołuje Administracyjõ Apostolskõ Ślōnska Polskigo ôbyjmujōncõ teryny prziznane Polsce;
• XI.1945 – we wrocławskim „Pafawagu” powstŏwŏ piyrszy wagōn towŏrowy;
• 13.XI.1945 – powstŏwŏ Ministerstwo Ziym Ôdzyskanych;
• 20.XI.1945 – Sojuszniczŏ Rada Kōntrole zarzōndziyła wysiedlynie cołkij miymieckij ludności Ślōnska;
• 20.XI.1945 – likwidacyjŏ Ôboza Roboty we Świyntochlowicach;
• 20.XI.1958 – bōrtã mōntażowõ Fabryki Aut Dostawczych w Nysie ôpuszczŏ piyrszŏ „nysa”;
• 14.XI.1990 – Polska i Miymcy podpisujōm ugŏdã potwierdzajōncõ granice na Ôdrze i Nysie Łużyckij;
• 28.XI.2005 – bana z Prudnika do Gogolina ôstŏwŏ zawrzitŏ
• 21.XI.2006 – abszus metanu we KWK „Halemba”. Zginyło 23 grubiŏrzy.

• 11.XI.1918 – abszlus piyrszyj światowyj wojaczki;
• 28.XI.1095 – w Irlandyji powstoła partyjŏ Sinn Féin.

• 15.XI.1519 – Johann Crato von Krafftheim (um. 19.X.1585) medyk, humanista;
• 21.XI.1768 – Friedrich Schleiermacher (um. 12.I.1834) protestancki teolog, filozof i pedagog;
• 8.XI.1781 – Karol Godula (um. 6.VII.1848) gyszefciŏrz;
• 22.XI.1801 – Samuel Fränkel (um. 28.VI.1881) gyszefciŏrz;
• 15.XI.1862 – Gerhart Hauptmann (um. 6.VI.1946) dramaturg i pisŏrz, laureat Nadgrody Nobla;
• 30.XI.1864 – Andrzej Mielęcki (um. 17.VIII.1920) polski działŏcz ôbywatelski i polityczny na Ślōnsku, medyk;
• 15.XI.1867 – Emil Krebs (um. 31.III.1930) poliglota, prŏwnik, diplōmat;
• 9.XI.1885 – Theodor Kaluza (um. 19.I.1954) matymatyk, fizyk, spōłtwōrca teoryje Kaluzy-Kleina;
• 24.XI.1879 – Jan Reginek (um. 1941) dŏchtōr geologije, spōłzałożyciel Kōmitetu Gōrnoślōnskigo dopōminajōncego sie prziznaniŏ Gōrnymu Ślōnskowi samodzielności politycznyj i neutralności, zginōł w Auschwitz;
• 10.XI.1887 – Arnold Zweig (um. 26.XI.1968) pisŏrz, pacyfista;
• 18.XI.1892– Józef Gawlina (um. 21.IX.1964) biskup polowy II Korpusu Polskigo w Italiji;
• 4.XI.1925 – Aleksandra Śląska (um. 18.IX.1989) aktorka tyjatralnŏ i filmowŏ;
• 3.XI.1942 – Gerard Bernacki (um. 21.XII.2018), wikariusz gyneralny katowskij dyjecezyje, dŏchtōr teologije.

• 17.XI.1624 – Jakub Böhme (nar. 1575) mistyk i filozof;
• 16.XI.1831 – Carl von Clausewitz (nar. 1.VII.1780) teoretyk wojaczki, jyneroł i pisŏrz;
• 12.XI.1833 – Johann Gottlob Worbs (nar. 7.V.1760) duchowy, historyk;
• 26.XI.1857 – Joseph von Eichendorff (nar. 10.III.1788) poeta;
• 22.XI.1862 – Carl Ferdinand Langhans (nar. 14.I.1782) architekt;
• 14.XI.1872 – Maria Merkert (nar. 21.IX. 1817) elżbietanka;
• 17.XI.1889 – Juliusz Ligoń (nar. 23.II.1823) działŏcz ôbywatelski, publicysta i poeta;
• 13.XI.1891 – Paweł Stalmach (nar. 13.VIII.1824) awisŏrz, publicysta;
• 11.XI.1917 – Jan Kudlich (nar. 23.X.1823) prŏwnik, filozof, deputyrowany, twōrca Ferajnu Austryjŏckich Ślōnzŏkōw;
• 20.XI.1920 – Teofil Kupka (nar. 22.VIII.1885) założyciel Gōrnoślōnskigo Kōmitetu Absztimōngowego;
• 5.XI.1943 – Bernard Lichtenberg (nar. w 1875) ksiōndz katolicki;
• 29.XI.1954 – Arkadiusz Bożek (nar. 12.I.1889) działŏcz polski na Ôpolskim Ślōnsku, wicewojewoda ślōnsko-dōmbrowski;
• 26.XI.1968 – Arnold Zweig (nar. 10.XI.1887) pisŏrz, pacyfista;
• 4.XI.1972 – Franz Wosnitza (nar. 3.X.1902) ksiōndz, wikariusz gyneralny katowskij dyjecezyje we ôkresie ôkupacyje hitlerowskij, zmuszōny do wyjŏzdu ze Ślōnska, patrōn wysiedlyńcōw;
• 20.XI.1985 – Jerzy Ziętek (nar. 10.VI.1901) wicewojewoda ślōnsko-dōmbrowski, wojewoda katowski, jyneroł

• Wykŏz dni w roku

• Zdarzyło się w listopadzie – śląskie kalendarium, wachtyrz.eu [dostymp 2021-04-24] (pol.)