Wilaya ya Hai

Wilaya ya Hai ni wilaya mojawapo ya Mkoa wa Kilimanjaro.

Katika sensa ya mwaka 2012, idadi ya wakazi wa Wilaya ya Hai ilihesabiwa kuwa 210,533. Katika ile ya mwaka 2022 walihesabiwa 240,999 ^[1].

Katika wilaya hiyo wakazi wengi ni Wachaga ambao huzungumza lahaja tofauti, kama Wamachame na Wamasama.

WIlaya hii ilitengwa mwaka 1975 kutoka Wilaya ya Moshi ya awali. Imepakana na Wilaya za Moshi Vijijini (mashariki), Arusha Vijiini na Siha (magharibi). Simanjiro (kusini), Rombo na Mbuga wa Kilimanjaro upande wa kaskazini.

Eneo lake ni kilomita za mraba 1,011. Kiutawala imegawiwa kwa tarafa 3 (Lyamungo, Machame na Masama), kata 14 na vijiji 60. Idadi ya vitongoji ni 248.

Kuna kanda 4 zenye tabianchi tofauti maana wilaya iko kenye mtelemko wa Mlima Kilimanjaro^[2]

• Kanda ya Kilele cha Mlima iko juu ya kimo cha mita 1,800 UB pamoja na kilele cha Kibo. Ni hasa maeneo ya mbuga na hifadhi ya taifa hivyo hakuna wakazi wa kudumu. Ni asilimia 27 za eneo la wilaya.
• Kanda ya Juu: iko kwenye kimo kati ya mita 1,666 na 1,800 juu ya UB. Inafaa kwa kilimo cha kahawa na ndizi. Walio wengi ni wakulima wadogo wanaofuga pia ng'ombe wa maziwa na kuuza maziwa.
• Kanda ya Kati: iko kwenye kimo kati ya mita 900 hadi 1,666 juu ya UB. Inapokea mvua kati ya milimita 700 hadi 1250 kwa mwaka; kilimo inafanana na kanda ya juu.
• Kanda ya Chini iko kwenye kimo chini ya mita 900 juu ya UB. Hapa mvua inapungua hadi milimita 500-700 kwa mwaka. Mazao yanayostawi ni pamoja na maharagwe, mahindi, alizeti na mpunga. Ufugaji hapo chini si hasa ya maziwa ni zaidi ng'ombe wa kienyeji.

1. ↑ https://www.nbs.go.tz
2. ↑ Linganisha Investment Profile (taz. viungo vya Nje)

Wilaya za Mkoa wa Kilimanjaro o m h
Ramani	Wilaya au manisipaa	Wakazi (2022)	Tarafa	Kata	Kijiji	Eneo km²
	Wilaya ya Hai	240,999		17		1,217
	Wilaya ya Moshi Vijijini	535,803		32		1,300
	Wilaya ya Moshi Mjini	331,733		21		63
	Wilaya ya Mwanga	148,763		20		1,831
	Wilaya ya Rombo	275,314		28		1,471
	Wilaya ya Same	300,303		34		6,221
	Wilaya ya Siha	139,019		17		1,217
	Jumla	1,861,934		152		13,209
Wilaya ya Siha hii ilianzishwa mwaka 2007 kutokana na maeneo ya wilaya ya Hai.
Marejeo: Mkoa wa Kilimanjaro

	Kata za Wilaya ya Hai - Mkoa wa Kilimanjaro - Tanzania
Bomang'ombe | Bondeni | KIA | Machame Kaskazini | Machame Magharibi | Machame Mashariki | Machame Narumu | Machame Uroki | Masama Kati | Masama Kusini | Masama Magharibi | Masama Mashariki | Masama Rundugai | Mnadani | Muungano | Romu | Weruweru

Makala hii kuhusu maeneo ya Mkoa wa Kilimanjaro bado ni mbegu. Je unajua kitu kuhusu Wilaya ya Hai kama historia yake, biashara, taasisi zilizopo, watu au utamaduni? Labda unaona habari katika wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari. Isipokuwa usitaje majina ya viongozi waliopo sasa maana wanabadilika haraka mno.