Buenos Aires

Buenos Aires
Statistieke
Ienwoonertaal	2.890.151 (2010)
Fläche	203 km²
Befoulkengstichte	14.000 km²
Höchte	25 m
Politik
Lound	Argentinien
Uur
Stiftenge	1536/1580
Tiedzone	ART (UTC-3)
Koordinoaten	34° 36' SB, 58° 23' WL
Websiede	www.buenosaires.gob.ar

Buenos Aires [ˈbwenos ˈai̯ɾes] (allere Skrieuwwiese: Buenos Ayres; amtelk: Ciudad Autónoma de Buenos Aires/Autonome Stääd Buenos Aires) is ju Haudstääd un Primoatstääd, also dät politiske, kulturelle un wirtskuppelke Säntrum fon Argentinien. Do Gruundere fon ju Stääd benaamden ju ätter ju Santa María del Buen Ayre (spoansk foar Hillige Maria fon ju goude Luft / do goadelke Wiende).

Ju Stääd lait oun't Ouger fon dän Río de la Plata, een tjoachterfoarmige Mundenge fon do Äien Río Paraná un Río Uruguay in dän Atlantik, ap ju Aastkuste fon dän suud-amerikoansken Waarelddeel. Buenos Aires lait in dän Truchsleek sowät 25 Meetere uur ju See. Dät häd 2.890.151 Ienwoonere (Stound:2010).

Buenos Aires wuude ap dän 2. Februoar 1536 fon Pedro de Mendoza mäd dän Noome Puerto de Nuestra Señora Santa María del Buen Ayre gruunded. Uumdät do spoanske Siedlere dät stuur hieden, Neerenge tou kriegen, twoangen jo do ienheemske Het-Indioanere (uk bekoand as Querandí), ju junge Stääd mäd Ietelweeren tou fersuurgjen. Do Het bekeeken do Spoaniere deeruum as Fäinde un uurfällen ju Stääd moorere Moale, sodät do Siedere Buenos Aires al in 1541 wier apreeke un ferläite moasten.

In 1580 wuude ju Stääd fon Juan de Garay unner dän Noome Ciudad de la Santísima Trinidad y puerto Santa María de los Buenos Aires wiergruunded. Ju Wirtskup fon Buenos Aires hiede tou Begin two Stoundbeene: Ju Fäitucht in ju Pampa uumetou, man uk dän Honnel mäd Spanien. Man ju spoanske Heerskup in't 17. un 18. Jierhunnerd ferloangde, dät aal do Honnelsweeren uut Buenos Aires, do ätter Europa wai skuulen, eerste ätter Lima in Peru ferfrachted wäide skuulen uum do junner tou ferstjuurjen. Mäd suk n grooten Uumwai kuuden do Honnelsljuude fon Buenos Aires nit toufree weese - do moasten ja aal uum Kap Horn sailje un wier tourääch. Deeruum begon die Smuggel tou blöien. Koarl III., die fon 1759 bit tou sin Dood 1788 spoansken Köönich waas, ärkoande dät Problem un suurgede Stappe foar Stappe foar moor Fräiegaid in dän Honnel, toulääst ferkloorde hie Buenos Aires foar n fräien Hoawen.

Buenos Aires wuude tou ju Haudstääd fon dät 1776 gruundede spoanske Vizeköönichriek fon dän Río de la Plata (fon dät Vizeköönichriek Peru oudeeld).

Wilst ju Tied fon do Napoleoonske Kriege, as Spanien mäd Frankriek ferbuunded waas un juun dät Fereende Köönichriek kampede, besätten ap dän 27. Juni 1806 britiske Troppen unner Generoal William Carr Beresford ätter twäin Deege Kamp ju Stääd. Man do Bewonnere lienden sik juun do Briten ap un ap dän 4. August ärooberden ienheemske Krääfte unner Santiago de Liniers ju Stääd tourääch. Liniers kuude uk noch een näie Beleegerenge truch do Briten ouweerje, ju ap dän 7. Juli 1807 mäd ju Kapitulatsjoon fon Generoal John Whitelocke eendede.

Dät do Besättengen nit fon spoanske Troppen, man fuulmoor fon dän Wierstound uut ju Befoulkenge touräächsloain wuuden wieren, roate do Nasjonoalisten Moud. Jo kuuden moor un moor Gjuchte foar lokoale Burger-Fereenigengen roakje, do sonaamde Cabildos Abiertos, wilst die Vize-Köönich Moacht oureeke moaste.

Ap dän 25. Moai 1810 ferdreeuwen bewoapende Burgere fon ju Stääd Buenos Aires dän Vizeköönich. Ap dän 9. Juli 1816 ferkloorde die Kongress fon Tucumán formell ju Uunouhongegaid fon do "Fereende Provinse fon dän Río de la Plata", do leeter dän Noome Argentienske Konföderatsjoon roaten. Ätter ju Uunouhongegaids-Ferkloorenge roate dät aan Stried twiske do Unitariere, do aan fon Buenos Aires uut fieren Säntroal-Stoat hääbe wüülen un do Föderoalisten, do een stäärke Sälwenferwaltenge in do oankelde Provinse ferfoulgeden. Sänt ju Uunouhongegaid fon Spanien häbe Argentinien un deermäd uk Buenos Aires moorere Phasen fon Uunroue, Diktatuur un wirtskuppelke Nood truchmoaked, man uk beetere Tiede.

In 1853 wäigerde sik ju Stääd un ju Provinz Buenos Aires, bie dän konstitutionellen Kongress meetoumoakjen un trände sik fon Argentinien. In 1859 tried Buenos Aires dän "Argentiensken Buund" (Federación Argentina) bie. In 1869 hiede ju Stääd een Befoulkenge fon 180.000 Ljuude. In 1882 wuude ju Stääd Buenos Aires fon ju glieknoomige Provinz outränd un tou ju sälge Tied foar ju Haudstääd fon Argentinien ferkloord. In 1890 waas Buenos Aires ju grootste un wichtichste Stääd in Latien-Amerikoa mäd een Befoulkenge fon sowät 661.000 Ienwoonere. In 1913 wuude ju eerste U-Boan-Sträkke eepend. Apgruunde fon ju stäärke Ienwonnerenge uut Europa tälde ju Stääd al in't Jier 1914 sowät 1,6 Millionen Ienwoonere. In 2001 bedruuch ju Ienwoonertoal fon ju Autonome Stääd Buenos Aires sowät 2,8 Millionen Ienwoonere.

• Düssen Artikkel stöänt sik ap ju düütsksproakige Wikipedia.