Krakov

 

Krakov je prisvojni pridev od imena Krak, koji je, prema legendi, bio osnivač grada. Pravo poreklo toponima je predmet spora među istoričarima. Knez Krak (Grakch) se prvi put spominje 1190. godine iako grad postoji od 7. veka, kada je bio naseljen plemenom Vislani. Postoji mogućnost i da je naziv potekao od reči kruk^[3], što je na poljskom vrana ili svraka.

Puno ime grada je Stołeczne Królewskie Miasto Kraków^[4], što se može prevesti kao Kraljevska prestonica Krakov.

Krakovska praistorija počinje sa naseljem iz kamenog doba na mestu današnjeg Vavelskog brda.^[5] Jedna legenda pripisuje osnivanje Krakova mitskom vladaru Krakusu, koji ga je sagradio iznad pećine u kojoj je bio zmaj Smok Vavelski.^[6]

Mnoge hipoteze ukazuju na to da je Krakov smešten na mapi Klaudija Ptolemeja koja je nastala između 142—147. godine naše ere.^[7] Krakov bi trebalo da bude naselje Carrodunum, što se zaključuje po njegovom položaju između već identifikovanih naselja u južnoj Poljskoj.

 

Najstarije naselje se nalazilo na odbrambenom Vavelskom brdu. To je bilo jedno od najznačajnijih naselja u državi plemena Vislani. Prvi zabeležni pomen imena grada potiče od Ibrahima ibn Jakuba i zapisan je oko 966. godine. U njemu je Krakov opisan kao važan trgovački centar koji je kontrolisala prvo Velika Moravska (876–879), a koji je češki vojvoda Boleslav Prvi zauzeo 955.^[8] Prvi izabrani poljski vladar Mješko I je preoteo grad od Čeha i uvrstio ga u posed dinastije Pjast.^[9] Do kraja 10. veka, grad je bio vodeći trgovački centar.^[10] Najkasnije od 1000. godine u Krakovu se nalazilo sedište Krakovskog biskupa.

Godine 1038, za vreme vladavine Kazimira Obnovitelja, Krakov je postao prestonica države.^[11] Zidane su zgrade od cigala, kao što su kraljevski zamak na Vavelu, romaničke crkve kao što su Crkva Svetog Adalberta, Vavelska katedrala i Bazilika Svete Marije.^[12] Grad je bio skoro potpuno razoren tokom mongolske invazije 1241. Grad je praktično identično obnovljen^[13] i 1257. dobio samoupravu od kralja Boleslava V, koji je prateći primer Vroclava podario gradu prava po ugledu na Magdeburški zakon, omogućivši poreske benefiije i nove trgovačke povlastice za stanovnike grada.^[14] Grad su 1259. ponovo razorili Mongoli. Treći napad 1287. je odbijen zahvaljujući novoizgrađenim utvrđenjima.^[15] Godine 1320. u Krakovskoj katedri krunisan je Vladislav Lokjetek. Od tada, pa sve do1734. godine Krakov je bio mesto na kome su krunisani poljski kraljevi. Kralj Kazimir III je 1335. proglasio dva zapadna predgrađa za novi grad nazvan po njemu Kazimjež. Odbrambene zidine su izgrađene 1362. oko središnjeg dela Kazimješa i kod Skalke je izdvojeno zemljište pred za avgustinski red.^[16] Severno predgrađe Klepaž je postalo poseban grad 1366.

 

Grad se pročuo 1364. kada je kralj Kazimir III osnovao univerzitet u Krakovu,^[17] drugi najstariji univerzitet u srednjoj Evropi posle Karlovog univerziteta u Pragu. Kralj Kazimir je takođe pokrenuo radove na izgradnji kampusa za Akademiju u Kazimiru, ali je preminuli 1370. i kampus nije nikada završen. Grad je nastavio da raste za vreme zajedničke litvansko-poljske jagelonske dinastije. Kao glavni grad Poljske tokom jagelonske ere i član Hanze, grad je privlačio mnoge zanatlije i trgovce i počele su da cvetaju gilde, nauka i umetnost.^[18]

Kao prestonica jedne od najvećih kraljevina u Evropi u XV i XVI veku, Krakov se razvijao u svakom pogledu - arhitektonskom, trgovačkom, kulturnom i naučnom. Tada su izgrađena važna zdanja poljske renesansne umetnosti, uključujući i sinagoge u jevrejskoj četvrti, od kojih je najpoznatija Stara sinagoga. Tokom vladavine Kazimira Četvrtog mnogi umetnici su došli da žive i rade u Krakovu, a otvorena je i prva štamparija^[19]. Kompleks zamkova na Vavelu je prepravljen u renesansnom stilu. Obnovljen je i Univerzitet nastao 1364. godine.

 

Po prvi put Krakov je uništen od strane neprijateljske vojske za vreme Švedske najezde 1655. godine.

Državna zajednica Poljske i Litvanije je tokom poslednje decenije 18. veka dva puta bila razdeljena između Ruske imperije, Habzburške monarhije i Pruske^[20]. Godine 1794. Tadeuš Košćuško podigao je ustanak koji je rezultirao trećom i ujedno poslednjom podelom Poljske^[21]. Godine 1809. Napoleon Bonaparta je osvojio poljske teritorije pod upravom Habzburga i pretvorio Krakov u deo Varšavskog vojvodstva. Posle Napoleonovih poraza, Bečki kongres 1815. godine uspostavio je predratne granice, ali je tada i Krakov postao delom nezavisan Slobodni grad Krakov. Godine 1846. podignut je ustanak koji je propao, a njegov rezultat je bilo aneksiranje Krakova od strane Austrije, kada mu je status promenjen u Veliko vojvodstvo Krakov^[22].

Godine 1866. je Austrija poražena u Austrijsko-pruskom ratu^[23], što je Krakovu dalo dodatnu političku slobodu, a time je on postao i nacionalni centar Poljaka, poznat i kao Poljska Atina. Mnogi vodeći poljski umetnici stanovali su u Krakovu^[24], uključujući i Jana Matejka.

Za vreme nemačke okupacije (1939—1945) pretrpeo je velike ljudske i materijalne gubitke.

Prema preliminarnim podacima sa popisa, u gradu je 2017. živelo 766.739 stanovnika.

Krakov je podeljen na 18 opština koje su označene rimskim ciframa: I, II, III... XVIII. Deo tih opština ima svoje običajne nazive i trenutno traje rasprava o njihovom priznavanju. Ova podela je uvedena 1990. godine.

Istorijski centar Krakova Kraków
Svetska baština Uneska
Mesto	Vojvodstvo malopoljsko, Bezirk Krakau, Kraków Voivodeship (1975–1998), Kraków Voivodeship, Poljska
Koordinate	50° 03′ 41″ S; 19° 56′ 14″ I / 50.0614° S; 19.9372° I / 50.0614; 19.9372
Površina	327 km2 (3,52×109 sq ft)
Kriterijum	kulturna: IV
Referenca	29
Upis	1978. (2. sednica)
Veb-sajt	http://whc.unesco.org/en/list/29

 

Krakov je jedan od najvažnijih kulturnih centara Poljske, mnogi ga smatraju za kulturnu prestonicu države. Krakovski stari grad je uvršten u listu svetske kulturne baštine. Svaki dan Krakov poseti između tri i četiri miliona turista.

U Krakovu se nalaze mnoge kulturne institucije od značaja za celu Poljsku.

Izabrana pozorišta:

• Pozorište Bagatela
• Krakovsko pozorište - Scena STU
• Pozorište Groteska
• Narodno pozorište
• Staro Krakovsko pozorište
• Pozorište Slovackog

Potpuna lista pozorišta: Krakovska pozorišta.

U Krakovu se nalazi 28 muzeja sa Narodnim muzejom na čelu, u kome se nalaze brojne kolekcije poljskog i svetskog slikarstva. Sem toga u Krakovu je i sedište Krakovske Filharmonije.

Potpun spisak muzeja: Krakovski muzeji.

Krakovska avangarda

Krakov je sedište mnogih viših škola, kako državnih tako i privatnih. Najvažnije od njih su:

• Jagelonski Univerzitet
• Krakovska Politehnika
• Ekonomska Akademija
• Akademija Fizičkog Vaspitanja
• Muzička Akademija
• Pedagoška Akademija
• Akademija Lepih Umetnosti
• Poljoprivredna Akademija
• Papska teološka Akademija
• Državna viša škola glume

Potpun spisak: Krakovske više škole.

• Hokej - Krakovija (Cracovia)
• Fudbal - FK Krakovija (Cracovia), Visla Krakov (Wisła Kraków), Hutnjik Krakov (Hutnik Kraków), Garbarnja Krakov (Garbarnia Kraków), Vavel Krakov (Wawel Kraków), Podgože Krakov (Podgórze Kraków), Bježanovjanka Krakov (Bieżanowianka Kraków)
• Moto trke - Vanda Krakov (Wanda Kraków)
• Ragbi - Juvenja Krakov (Juvenia Kraków)

 

Krakov je jedan od najznačajnijih evropskih turističkih centara sa vrednim atrakcijama iz raznih epoha. U Krakovu se nalazi preko 6 hiljada atraktivnih objekata.

• Vavelsko Uzvišenje, u tome: Katedra na Vavelu, Kraljevski zamak na Vavelu, Zmajeva Jama
• srednjovekovni izgled centra grada: Krakovski trg sa kulom, katolička crkva, sukjennjice, ostaci utvrđenja.
• Stari jevrejski kvart sa sinagogama

Parkovi u Krakovu zauzimaju 318,5 ha (2002) što predstavlja manje od 1% površine grada.

U Krakovu se nalazi 5 rezervata prirode ukupne površine 48,6 ha (0,14% površine grada).

Lista spomenika prirode na području Krakova broji 192 objekata.

•  
  Spomenik Adama Mickijeviča
•  
•  
  Krakovska crkva
•  
  Crkva Tela Hristovog
•  
  Manastir
•  
  Pozorište Slovackog
•  
  Ulice Krakova
•  
  Pogled na Vislu u Krakovu

• Zvanični veb-sajt