Valeta
Valetta
Il-Belt Valletta | |
|---|---|
 | |
 Flamuri  Stema | |
| Nofka(t): Il-Belt | |
| Parimet: Qytet i ndërtuar nga zotërinj për zotërinj | |
 Valeta (Earth) | |
| Koordinatat: 35°53′54″N 14°30′45″E / 35.89833°N 14.51250°E | |
| Vendi | Malta |
| Themelimi | 28 mars 1566 |
| Kryeqytet | 18 mars 1571 |
| Themeluar nga | Jean de Parisot Valette |
| Kufijtë | Floriana |
| Qeveria | |
| • Kryetari | Alfred Zammit (PL) |
| Sipërfaqja | |
| • Këshillë lokal | 0,61 km2 (24 sq mi) |
| • Sipërfaqe urbane | 256 km2 (99 sq mi) |
| Lartësia mbidetare | 56 m (184 ft) |
| Popullsia (janar 2019) | |
| • Këshillë lokal | 5.827 |
| • Dendësia | 0.096/km2 (025/sq mi) |
| • Popullsia urbane | 480.134[1] |
| Zona kohore | UTC+1 (CET) |
| • Verës (DST) | UTC+2 (CEST) |
| Kodi postar | VLT |
| Kodi i telefonimit | 356 |
| Kodi ISO 3166 | MT-60 |
| Shenjtorët mbrojtës | Shën Dominic Zonja jonë e Malit Karmel Shën Pali Shën Agostini |
| Dita e festës | 3 gusht 10 shkurt |
| Faqja zyrtare | www |
Valeta (maltezisht Valletta) është njësia administrative dhe kryeqyteti i Maltës. E vendosur në ishullin kryesor, midis Portit Marsamxett në perëndim dhe Portit të Madh në lindje, popullsia e tij brenda kufijve administrativë në 2014 ishte 6,444. Sipas të dhënave të vitit 2020 nga Eurostat, Zona Funksionale Urbane dhe rajoni metropolitane mbulon të gjithë ishullin dhe ka një popullsi prej 480 134 banorësh.[1] Valeta është kryeqyteti më jugor i Evropës dhe me vetëm 0.61 kilometra katrorë, është kryeqyteti më i vogël i Bashkimit Evropian.[2][3]
Ndërtesat e shekullit të 16-të të Valettës u ndërtuan nga Knights Hospitaller. Qyteti u emërua pas Jean Parisot de Valette, i cili arriti të mbronte ishullin nga një pushtim osman gjatë Rrethimit të Madh të Maltës. Qyteti ka karakter barok, me elementë të arkitekturës manieriste, neoklasike dhe moderne, megjithëse Lufta e Dytë Botërore la plagë të mëdha në qytet, veçanërisht shkatërrimi i Shtëpisë së Operës Mbretërore. Qyteti u njoh zyrtarisht si një vend i Trashëgimisë Botërore nga UNESCO në vitin 1980.[4] Sot, me 320 monumente, është një nga zonat me monumente më të dendura në botë.[4] Ndonjëherë quhet një "muze në ajër të hapur".[5] Valeta u zgjodh Kryeqyteti Evropian i Kulturës 2018. Valeta është gjithashtu qyteti më me diell në Evropë.[6][7]
Qyteti shquhet për fortifikimet e tij së bashku me bukurinë e pallateve, kopshteve dhe kishave barok.
Gjeografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Gadishulli i Valetës ka dy porte natyrore, Marsamxett dhe Grand Harbour. Grand Harbour është porti kryesor i Maltës, me kalatat e shkarkimit në Marsa aty pranë. Një terminal i linjës lundrimi ndodhet përgjatë murit të vjetër të detit të Valleta Waterfront që ndërtoi mjeshtri i madh portugez Manuel Pinto da Fonseca.[8]
Klima
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Valeta ka një klimë mesdhetare (Köppen Csa) me dimër shumë të butë, të lagësht dhe verë të ngrohtë deri të nxehtë, pak të gjatë dhe të thatë, me një temperaturë mesatare vjetore mbi 23 °C gjatë ditës dhe 16 °C. Valeta përjeton mungesë reshjesh gjatë muajve të verës dhe shumica e reshjeve ndodhin gjatë muajve të dimrit. Temperaturat e dimrit janë të moderuara nga deti përreth, si rezultat, qyteti ka dimër shumë të butë. Stacioni zyrtar i regjistrimit të klimës në Maltë është në Aeroportin Luqa, i cili është disa milje në brendësi të Valetës. Temperaturat mesatare të larta variojnë nga rreth 16 °C (61 °F) në janar në rreth 32 °C në gusht, ndërsa temperaturat mesatare të ulëta variojnë nga rreth 10 °C në janar në 23 °C në gusht.
Ekonomia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Eurostat vlerëson fuqinë punëtore në vitin 2015 për zonën më të madhe të Valettës në rreth 91,000 njerëz. Kjo korrespondon me një pjesë prej pak më pak se 50 përqind të Maltës. Ashtu si në Maltë në tërësi, turizmi është një sektor i rëndësishëm ekonomik. Zona më e rëndësishme turistike është zona përreth Grand Harbour. Për industrinë e lundrimit, pas disa vitesh planifikimi, filloi puna në vitin 2002 për të ndërtuar Projektin Valletta Waterfront, një terminal lundrimi, në Grand Harbour.[9] Ekziston edhe një shtëpi botuese në Valetta, Allied Newspapers ltd, një kompani mediatike. Kjo kompani boton dy gazetat kryesore në treg, Times of Malta dhe The Sunday Times of Malta.
Arsimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kampusi Valletta i Universitetit të Maltës ndodhet në ndërtesën e Universitetit të Vjetër. Ai shërben si një zgjerim i Kampusit Msida, veçanërisht duke ofruar programe master ndërkombëtar.
Një shkollë kishe, "Shën Alberti i Madh", ndodhet gjithashtu në Valeta. Drejtor është politikani i Alternattiva Demokratika Mario Mallia.[10]
Binjakëzimet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Valeta binjakëzohet me:
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ a b "Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas". Eurostat (në anglisht). Marrë më 5 mars 2022.
- ^ "The 10 Smallest Countries in Europe". World Atlas (në anglisht).
- ^ "History of Valletta - Story About Valletta - Interesting Facts". www.visitmalta.com (në anglisht). Marrë më 2020-02-29.
- ^ a b "City of Valletta". UNESCO World Heritage List (në anglisht). Marrë më 18 korrik 2015.
- ^ Valletta (Malta) – The Complete Overview of Malta’s Capital City – maltauncovered.com
- ^ Valletta is crowned the sunniest city in Europe Arkivuar 5 mars 2022 tek Wayback Machine – bay.com.mt, 2016
- ^ Sunniest Cities in Europe – currentresults.com, 2016
- ^ Guillaumier, Alfie (2005). Bliet u Rħula Maltin (në anglisht). Vëll. 2. Klabb Kotba Maltin. fq. 947. ISBN 99932-39-41-0.
- ^ "Restoring and reviving Valletta's waterfront". timesofmalta.com (në anglisht). Marrë më 17 korrik 2005.
- ^ "People – Alternattiva Demokratika". Alternativtiva.org.mt (në anglisht). Marrë më 3 qershor 2018.
- ^ "Palermo and Valletta together for 2018. Cultural twinning at Palazzo Asmundo". palermoworld.it (në anglisht). Palermo World. 30 dhjetor 2017. Marrë më 18 shtator 2019.
Lidhje të jashtme
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Commons: Valeta – Album me fotografi dhe/apo video dhe material multimediale